Παίρνω αφορμή από την πρόσφατη (σχεδόν) ομόφωνη απόφαση της Ελληνικής Βουλής για το θέμα της διεκδίκησης των Γερμανικών αποζημιώσεων να επανέλθω σε ένα θέμα που θα πρέπει να μας απασχολήσει κάποτε.
Δεν ξέρω, λόγω του χρόνου κατά τον οποίο μπήκε το θέμα -δεν είναι η πρώτη φορά- πόσο αποφασισμένοι είναι οι πολιτικοί μας να προχωρήσουν σε ουσιαστικές ενέργειες, θέλω να πιστεύω πως κάποια στιγμή θα το κάνουν. Και πολλές υποθέσεις θα πρέπει να τεκμηριωθούν.
Στις απαιτήσεις της χώρας μας για το κατοχικό δάνειο, τις αποζημιώσεις για εγκλήματα των Ναζί την κλοπή αρχαιοτήτων και την καταστροφή μνημείων, “ξεχνούμε” πάντα κάτι: Την παλιά πόλη των Χανίων, ένα σημαντικό ιστορικά και αρχιτεκτονικά οικισμό, που κυριολεκτικά ξεθεμελιώθηκε από τους αναιτιολόγητους αεροπορικούς βομβαρδισμούς ανάμεσα στις 20 και τις 30 Μαΐου του 1941. Από τις 2000 κτήρια περίπου, που καταγράφονται στην εξαίρετη Μελέτη των Ρωμανού-Καλλιγά (μια άλλη πονεμένη ιστορία, που δείχνει διαχρονικά την τοπική αναποτελεσματικότητα και απουσία πολιτικής βούλησης) καταστράφηκαν εντελώς τα 577, δηλαδή περισσότερα από το ένα τέταρτο. Από αυτά τα 140 ήταν στο Καστέλι, 330 στις περιοχές Χιόνες-Σπλάντζια και 190 στις περιοχές Τριμάρτυρη, Εβραϊκή Τοπανάς (όπου και οι λιγότερες καταστροφές, γεγονός που επιτρέπει να δούμε τι ήταν τότε η παλιά πόλη). Καταστροφές έγιναν και σε άλλες συνοικίες, όπως ο Άγιος Ιωάννης, η Νέα Χώρα και η Χαλέπα, τη μεγαλύτερη καταστροφή ωστόσο υπέστη η παλιά πόλη.
Καταστράφηκαν αδιακρίτως δημόσια και ιδιωτικά κτήρια και μνημεία. Η παλιά πόλη μετατράπηκε σε ένα σωρό από δύσοσμα ερείπια. Το Καστέλι, η ωραιότερη συνοικία της Κρήτης με πάνω από 100 εντυπωσιακά μέγαρα από τα χρόνια της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας κυριολεκτικά “εξαφανίστηκε από προσώπου γης”. Ένας από τους λόγους του βομβαρδισμού της παλιάς πόλης ήταν δυο στρατιωτικοί στόχοι, το κτήριο της Μεραρχίας (που ευτυχώς έμεινε αλώβητο) και τα νεώρια, όπου είχαν αποθηκευτεί όπλα και πυρομαχικά του Βρετανικού στρατού (ευτυχώς δεν έπαθαν τίποτα περισσότερο από δυο μεγάλες τρύπες στη στέγη τους).
Δεν ξέρω αν η διάσωση των στρατιωτικών στόχων και η καταστροφή των κατοικιών αμάχων και άλλων κτισμάτων, οφείλεται σε “ατζαμοσύνη” των σκοπευτών, όμως η βάρβαρη και αναιτιολόγητη αυτή επίθεση σε ένα πυκνοκατοικημένο ιστορικό οικισμό (μην μας πουν πως δεν γνώριζαν τη σημασία του) είναι μια πράξη, που πιστεύω ότι στοιχειοθετεί εκ μέρους μας απαιτήσεις αποζημίωσης, έστω και μετά από κάποια χρόνια. Δεν σχολιάζω αυτά που ακολούθησαν από το Ελληνικό κράτος, που με το νέο Σχέδιο Πόλης του 1947 με τις ρυμοτομήσεις και τον αναδασμό και η ανεξέλεγκτη οικοδομική δραστηριότητα (μέχρι το 1965, που η πόλη κηρύχθηκε Ιστορικό, Διατηρητέο Μνημείο) “νομιμοποίησαν” τις καταστροφές αυτές.
Το 2011 η 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Δήμο, είχε προχωρήσει σε κάποιες ενέργειες υπόμνησης και προβολής του συγκεκριμένου γεγονότος με την ανάδειξη ενός βομβαρδισμένου κτηρίου πίσω από το τζαμί, ιδιοκτησίας του ΥΠΠΟ και κάποιες εκδηλώσεις μνήμης. Είχαμε πει να σχηματιστεί ένας τεκμηριωμένος φάκελος με τις καταστροφές και τις απαιτήσεις, που θα μπορούσαν να τεθούν (βλέπε σχετικό άρθρο μου “Η Μάχη της Κρήτης και η παλιά πόλη Χανίων”, στο “Εν Χανίοις, τόμος 5ος, Χανιά 2011, στην ιστοσελίδα Academia Edu, Μιχάλης Ανδριανάκης), με μια πρώτη τοποθέτηση του θέματος.
Δεν γνωρίζω αν έγινε κάτι έκτοτε. Καλό θα ήταν να δούμε ξανά την υπόθεση με την ευκαιρία της πρόσφατης απόφασης της Βουλής να διεκδικήσει τις Γερμανικές αποζημιώσεις. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό του αείμνηστου Γιώργου Μπριντάκη και άλλων, οι κατάλογοι των βομβόπληκτων και άλλες τοπικές πηγές, θα μπορούσαν να σχηματίσουν ένα τεκμηριωμένο φάκελλο. Μια έρευνα στα Γερμανικά αρχεία επίσης, τώρα που είναι προσβάσιμα, μπορεί να συμπληρώσει την τεκμηρίωση. Δεν γνωρίζω τη νομική διάσταση του θέματος-θα μπορούσε να το αναλάβει ο Δικηγορικός Σύλλογος-όμως η πολιτική διάσταση σε σχέση με τη σοβαρότητα του γεγονότος, πιστεύω πως θα μπορούσε να συνδεθεί με την υποστήριξη διεκδικήσεων του Δήμου σε διακρατικά προγράμματα με τη Γερμανία, ή και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για παράδειγμα ένα πρώτο θέμα που θα μπορούσε να τεθεί, είναι η χρηματοδότηση της αποκατάστασης των νεωρίων από τη φίλη και σύμμαχο πλέον χώρα, ως αποζημίωση για τις αναιτιολόγητες καταστροφές που προκάλεσαν τα αεροπλάνα της στην παλιά πόλη και όχι μόνο. Να γίνει -έστω και καθυστερημένα- αυτό που οι ίδιοι και άλλοι Ευρωπαίοι έκαναν στις χώρες τους, ξανακτίζοντας από την αρχή τα ερείπια, όπως ήταν πριν. Και πιστεύω πως θα ήταν καλό να τοποθετηθούν πάνω σε αυτό το θέμα οι υποψήφιοι Δήμαρχοι και Περιφερειακοί Σύμβουλοι.
