B’ συνέχεια
Τη Μεγαλόχαρη παρακαλεί και ο γεωργός της Κρήτης, ακόμη και για να κάμει καιρούς ευνοϊκούς, για τη σοδειά του.
Τη θεωρεί στήριγμα και συνεργό – βοηθό του και γι’ αυτό της τραγουδεί ρυθμικά:
1. «Βρέξε, βρέξε Παναγιά,
κάμε χιόνια και νερά,
να βραχούνε τα περβόλια,
να μας κάμουνε λεμόνια,
5. να τα τρώμε το χειμώνα». 12
Και κοιμάται ήσυχος το βράδυ, γιατί εκεί που εναπέθεσε τις “ορπίδες του”, είναι βέβαιος πως θα εισακουστεί. Στα ίδια πρόσωπα της πίστης μας, αναθέτει και τον ύπνο του και τη ζωή και την ψυχή του και προσεύχεται:
1. «Εθεκα κι εκοιμήθηκα κι επέτρωσα τ’ αυτί μου,
η Παναγία κι ο Χριστός να βλέπει την ψυχή μου.
Η Παναγία κι ο Χριστός εις το προσκέφαλό μου,
εκάννυσα τα μάθια μου κι εκοίμησα το φως μου.
5. Η Παναγία κι ο Χριστός κι οι Δώδεκ’ Αποστόλοι
να βλέπουν τους γονέους μου, καθημερνή και σκόλη» 13
ή έτσι:
1. «Ο Χριστός εστάθ’ επά κι η Παρθένα η Κερά,
που ζυγώνει τα κακά κι ούλα τα πειρασμικά.
Ο Χριστός στην κεφαλή μου, τ’ Αγιο Πνεύμα στην καρδιά μου,
η Πανύμνητος Τριάς μου, να ’ναι πάντοτε κοντά μου.
5. Ο Χριστός επέρασε κι εις εμέ εφώναξε:
– Ω, παιδάκι μου καλό, πώς κοιμάσαι μοναχό;
– Ω, αφέντη μου γλυκύ, δεν κοιμούμαι μοναχό,
Πέτρον έχω, Παύλον έχω, ούλους τους Αγίους έχω
σημαντήρια στην αυλή μου κι ο σταυρός στην κεφαλή μου
10. κι άγγελος στο μοναστήρι και χτυπά το σημαντήρι,
για να φεύγουν τα κακά κι ούλα τα πειρασμικά
από με τον βαπτισμένο κι εις το Θεό παραδομένο» 14
Το βαρύτιμο δημοτικό τραγούδι της Κρήτης έχει στην προίκα του επίσης τραγούδι π’ αναφέρεται στο δωδέκατο άρθρο του Συμβόλου της Πίστης μας: «και ζωήν του μέλλοντος αιώνος…», όπου διατρανώνεται η πίστη του κατοίκου του νησιού, στη Δεύτερη Παρουσία του Κυρίου και την Ανάσταση των νεκρών.
Κι εδώ, το ιερό της Παναγίας πρόσωπο, δεν μπορούσε ν’ απουσιάζει.
Ας προσέξουμε όμως το τραγούδι στο σύνολό του:
1. «Χριστέ μου, Σταυρωμένε μου, Χριστέ μ’ αληθινέ μου,
απ’ όταν εγεννήθηκα στη χάρη σου πιστεύω,
στη χάρη σου, στη δόξα σου και στην Ανάστασή σου.
Πιστεύω πως θα κατεβείς, μ’ όλη τη βασιλεία,
5. με την Κερά την Παναγιά, τη Δέσποινα Μαρία,
να κρίνεις ζώντες και νεκρούς κι αμαρτωλούς και δίκιους,
να κρίνεις με το έλεος κι όπου βαστούν το ψόμα
κι οσ’ αδικούνε τσι φτωχούς, τα ορφανά, τσι χήρες…
12. …Σώπα, κορμί κακότυχο, πολυβασανισμένο,
μα μένα παίρνει ο άγγελος, πάει με στο κριτήριο
στον πύρινο τον ποταμό, ω Θέ μου, μη με ρίξεις» 15
***
Αρκετά μεγάλο μερίδιο της κρητικής δημοτικής ποίησης καταλαμβαίνουν τα “μοιρολόγια της Παναγίας” π’ ακούγονται τη Μεγ. Παρασκευή.
Το παρακάτω μοιρολόι ανήκει σ’ αυτήν την ενότητα:
1. «Κάτω στα Γεροσόλυμα, εις του Χριστού τον τάφο,
εκειά δεντρό δεν ήτανε και δέντρο φανερώθη.
Το δέντρον ήταν ο Χριστός και κλων’ οι γι Αποστόλοι
και τα παρακλωνάριαν του ήταν οι μαρτυριές του,
5. που μαρτυρούν και λέγανε για του Χριστού τα πάθη:
“Δέσποινα, Παντοδέσποινα και του Χριστού μητέρα,
και τον υγιό σου πιάσανε οι σκύλοιν οι Γιουδαίοι
και μπέψα τον παράνομο το σκύλο τον Οβραίο
να πάει να φέρει δυό καρδιά κι εκείνος φέρνει πέντε,
10. να βάλου δύο στα πόδιαν του και δυο στα δυον του χέρια,
το πέμπτο το φαρμακερό να μπήξου στην καρδιάν του”.
Κι η Δέσποινα, ως τ’ άκουσε, έπεσε λιγωμένη,
σταμνί νερό τση γείρανε κι ένα λαήνι μόσκο
και τέσσερα γαρίφαλα ώστε να συνεφέρει.
15. Σαν επαρασυνέφερε, σηκώνεται να πάει:
“Οσ’ αγαπάτε το Χριστό και του Χριστού τη μάνα,
σα θέλετε ακλουθήξετε τση πονεμένης μάνας”
κιανείς δεν τσ’ ακολούθησε όξω οι τρεις παρθένες
η Μάρθα κι η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,
20. και παίρνει τσι και πηαίνουνε εις του ληστή τσι πόρτες.
θωρούν τσι πόρτες σφαλιχτές και τα κλειδιά παρμένα
και τα πορτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα.
Θέτει τση πόρτας μια λαχτέ και πάει μέσα κι όξω,
θωρεί κουτσούς, θωρεί στραβούς, θωρεί βασανισμένους,
25. κιανένα δεν εγνώρισε παρά τον Αϊ-Γιάννη:
“Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και Βαφτιστή Κυρίου,
πες μου ποιος ειν’ ο γιόκας μου κι εσένα ο δάσκαλός σου;”
“Θωρείς εκείνον το χλωμό, τον παραπονεμένο,
απού φορεί ποκάμισο στο αίμα βουτηγμένο;
30. Εκείνος ειν’ ο γιόκας σου κι εμένα ο δάσκαλός μου”.
“Πού ’ναι γρεμνός να γρεμιστώ, πού ’ναι κορφή να πέσω,
πού ’ναι μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσω;”.
“Μουδέ γρεμνός να γρεμιστείς μουδέ κορφή να πέσεις
μουδέ μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσεις,
35. γιατ’ ανεν κάμεις άδικο, θα κάνουν κι οι μανάδες.
Μα πάρε το στρατί – στρατί και άμε στο κελί σου
και βάψε το μαντίλι σου, κόψε και το μαλλί σου,
βάλε κρασίν εις το γυαλί, ψωμί εις το πανιέρι,
φώνιαξε τσι γειτόνισσες να σε παρηγορήσου
40. και κράξε και τα ορφανά, να φαν να μακαρίσουν.
Απού τ’ ακούει, σώνεται, κι απού το πει, σχωρνιέται,
κι απού το καλαφουγκραστεί, Παράδεισο θα λάβει”» 16.
Aνθρώπινη, πολύ ανθρώπινη, θέλει ο λαϊκός ποιητής του νησιού μας την πικραμένη μάνα του Χριστού.
– Και ποιος από μας τους μεγαλύτερους, που ζήσαμε στα χωριά μας ως τα μέσα, πάνω – κάτω, του εικοστού αιώνα, δεν αναθυμάται με βαθιά συγκίνηση, τούτα τα μοιρολόγια, από τα τρεμάμενα χείλη των γυναικών που “έντυναν” τον Επιτάφιο ή παράστεκαν σαν “μυροφόρες” στον Τάφο του Χριστού, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στην εκκλησία, μετά την περιφορά του Επιτάφιου και την απόλυση και δε συγκλονίστηκε;
– Και ποιος δεν νιώθει σα δικό του, πολύ δικό του, τον “τάφω αποκείμενον” Χριστό;
– Κι ακόμη ποιου δε βάρυνε το στήθος καθήλωση και βουβαμάρα, ύστερα μάλιστα από τη συμμετοχή μας στην ιερή ακολουθία της Μεγ. Παρασκευής εσπέρας και την περιφορά του Επιτάφιου στους δρόμους του χωριού ή της πόλης που ζούμε κι ανημένομε μ’ ελπίδα τη ζωηφόρο Ανάσταση “του παθόντος και ταφέντος” Χριστού, του Γιου της Παναγίας, ξημερώματα της Λαμπρής!…
– Ομως κάπου εδώ, πρέπει να τελειώνουμε. Το ανθολόγημα, δεν έχει σωσμό.
– Αυτά ήταν κάποια δείγματα μόνο, του Δημοτικού Τραγουδιού της Κρήτης (ριζίτικου και λοιπού), του αφιερωμένου στην Παναγία μας. 17 Κι όσο για τις ανάλογες μαντινάδες, αυτές είναι ανεξάντλητες. Γι’ αυτό και θα γίνει ξεχωριστή αναφορά.
– Η λατρεία της Παναγίας στην Κρήτη, όπως και σ’ όλη την Ελλάδα, είναι γενική, πιστοποιείται δε περίτρανα και στο δημ. τραγούδι του νησιού.
Υ.Γ.: Ηθελα, τελειώνοντας, αγαπητοί μου, να σας προτρέψω να συλλογιστούμε καλά και να εκτιμήσουμε σωστά, τη σοφία των γονιών και των παππούδων μας, που συνταίριαξαν αυτά τα τραγούδια, αυτούς τους δημοτικούς ύμνους στην Παναγία μας!
Αλήθεια: λογαριάσαμε με ποια γράμματα τα πέτυχαν και με ποια Παιδεία; Που μόνο τα κολυβογράμματα της εποχής των είχαν και τις σοφές συμβουλές του σπιτιού (γονιών, γιαγιάδων, παππούδων, μεγαλύτερων) και της Εκκλησίας (του συνήθως ολιγογράμματου, αλλά σωστού και σεβάσμιου παπά του χωριού), “κεφαλές” όμως που σέβονταν στη μικρή εκείνη κοινωνία, οι πάντες!
Αυτά είναι τα αγράμματα – σοφά γράμματα των γονιών μας!
Κι αυτή, η Παιδεία του αγροτικού φτωχόσπιτου, της ευλογημένης Ρίζας μας!
Πρόκειται για τους ίδιους χώρους, που μας έδωσαν κι όλα τ’ άλλα διαμάντια των ριζίτικών μας, σαν το:
“Γροικάτ’ είντα παράγγελνε γ’ εις φρόνιμος του γιου-ντου…” ή σαν το:
“Κόσμε χρυσέ, κόσμ’ αργυρέ, κόσμε μαλαματένιε…”
και σαν τόσα άλλα…
Ας είναι αιώνια η μνήμη των προπερασμένων μας που μας άφησαν τέτοιας ποιότητος και περιεχομένου παρακαταθήκες, τέτοια λαμπρά κι ολόφωτα διαμάντια της ανεκτίμητης, πραγματικά, δημοτικής μας ποίησης!
12. Σταμ. Α. Αποστολάκης: Οπ. παραπάνω, σ. 433
13. Σταμ. Α. Αποστολάκης: Οπ. παραπάνω, σ. 434
14. Σταμ. Α. Αποστολάκης: Οπ. παραπάνω, σ. 440
15. Σταμ. Α. Αποστολάκης: Οπ. παραπάνω, σ. 440
16. Σταμ. Α. Αποστολάκης: Οπ. παραπάνω, σ. 451- 452
17. Δεν αναφερθήκαμε σε κάλαντα και ρίμες ιστορικές, με αναφορές στο όνομα της Παναγίας, γιατί θα έπαιρνε η παρούσα περιορισμένη εργασία, μάκρος. Αναφερθήκαμε όμως εκτός από το καθαρό ριζίτικο και σε λοιπό δημ. τραγούδι της Κρήτης.
