Στη βαριά σκιά του Επιμηθέα
Εκδόσεις Gutemberg, σελ. 153, Αθήνα, 2020
Ένα νέο βιβλίο του πρώην προέδρου της Δημοκρατίας Κου Προκόπη Παυλόπουλου κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutemberg.
Στο νέο του πόνημα ο συγγραφέας στοχάζεται πάνω στα προβλήματα που δημιούργησε η πανδημία του Covid-19, και αναζητά την εύρεση μιας νέας πορείας που θα πρέπει να χαράξει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά αλλά και συνολικά οι κοινωνίες διδασκόμενοι από τη τρέχουσα οδυνηρή εμπειρία. Θεωρώντας ότι αργά η γρήγορα η επιστήμη/τεχνολογία θα ανακαλύψει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο για τον ιό που αναστάτωσε την ανθρωπότητα διερευνά τις αξίες που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο αλλά και τη δέουσα οργάνωση της κοινωνίας οι οποίες μαζί θα αποτρέψουν την εμφάνιση παρόμοιων ανεπιθύμητων καταστάσεων στο μέλλον. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρείς ενότητες εκ των οποίων η πρώτη αναφέρεται στο “κρίσιμο διακύβευμα και το πραγματικό (μη ιατρικό) εμβόλιο”, η δεύτερη “στο δίπολο ατομικότητα-συλλογικότητα και στην ουσία της ελευθερίας” ενώ η τελευταία στη “ολική επαναφορά του κοινωνικού κράτους”. Ο π. ΠτΔ μας προτρέπει να κατανοήσουμε τα όρια της δύναμης μας σαν άνθρωποι – και όχι σαν θεοί – και να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε σε μεγάλο βαθμό κύριοι του μέλλοντος μας. Η δικαίωση της πορείας μας πάνω στη γη θα επιτευχθεί με τη δύναμη της δημιουργίας μας μέσω της οποίας θα διεκδικήσουμε μέρος της αιωνιότητας που μας ανήκει. Το “εμβόλιο” στο οποίο αναφέρεται ο Πρ. Παυλόπουλος σχετίζεται με την αναγνώριση του (κάθε) ανθρώπου, του πλησίον μας. Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο και δικτυωμένο κόσμο και με τη τραγική εμπειρία της πανδημίας, αναφέρει, “πλησίον” είναι ο κάθε συνάνθρωπος μας στο πλανήτη. Στη δεύτερη ενότητα ο π. ΠτΔ αναφέρεται στην ουσία της ελευθερίας σε μία δημοκρατικά οργανωμένη κοινωνία όπου η ατομικότητα θα πρέπει να συνυπάρχει με τη συλλογικότητα. Στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας η ελευθερία του ατόμου συνυπάρχει με την ευθύνη που έχει για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και τη μη παραβίαση των ελευθεριών/δικαιωμάτων των συμπολιτών του. Για να μπορέσει να απολαμβάνει τα αγαθά της κοινωνικής συνύπαρξης και της αλληλεγγύης, αναφέρει ο συγγραφέας, ο πολίτης θα πρέπει να κατανοήσει τα όρια της ατομικότητας και της συλλογικότητας αλλά και της ευθύνης απέναντι στους συμπολίτες του. Συνεπώς θα πρέπει να αποδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις κάποια στέρηση/περιορισμό των ελευθεριών του από τη πολιτεία σαν θυσία για τη κοινωνική συνύπαρξη και τη κοινωνική αλληλεγγύη. Σε μία οργανωμένη κοινωνία αναφέρει ο π. ΠτΔ είναι πλέον αποδεκτό ότι τα δικαιώματα του πολίτη είναι μικτά δηλαδή η απόλαυση ενός δικαιώματος συνεπάγεται και ευθύνες προς τους συμπολίτες. Δεδομένου ότι όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν η σημερινή πανδημία μας υπενθυμίζει ότι δεν μπορούμε να υπάρχουμε χωρίς τους άλλους, χωρίς τον πλησίον. Έτσι, αναφέρει ο συγγραφέας, το “εμβόλιο” καλείται να μας θεραπεύσει από τη νόσο του ατομισμού, της ματαιοδοξίας και της περιφρόνησης της αξίας του συνανθρώπου και να μας προσανατολίσει στην υπεράσπιση της συλλογικότητας η οποία εμπεριέχει τον ανθρωπισμό και την αλληλεγγύη. Ο Πρ. Παυλόπουλος θεωρεί ότι η σύγχρονη τεχνολογική έκρηξη ωθεί το σημερινό άνθρωπο στο δρόμο του ατομισμού και του απομονωτισμού δημιουργώντας τη ψευδαίσθηση της αυτοδυναμίας, της αυτάρκειας και της μοναχικότητας. Όμως ο Covit-19 ήρθε να μας προσγειώσει στην αναγκαιότητα της αξίας της συλλογικότητας και της κοινωνικότητας αντί του ατομισμού και της μοναξιάς. Η τελευταία ενότητα του βιβλίου αναφέρεται στην “ολική επαναφορά του κοινωνικού κράτους” στην αποδόμηση/αποδιάρθρωση του οποίου συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό η “απρονοησία του Επιμηθέα”. Αναφερόμενος ο συγγραφέας στη δημιουργία του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, θεωρεί ότι αυτό αποτελεί απόδειξη του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού ο οποίος βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης έχοντας δανεισθεί από την Αρχαία Ελλάδα και τη Χριστιανική θρησκεία. Δυστυχώς στα τέλη του 20ου αιώνα το κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη αποδομήθηκε και περιορίστηκαν τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών αλλαγή που ο συγγραφέας τη συνδέει σε σημαντικό βαθμό με τη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η συρρίκνωση αυτή του κοινωνικού κράτους είχε άμεσο αντίκτυπο στα συστήματα υγείας των Ευρωπαϊκών χωρών τα οποία αποδυναμωμένα πλέον ήταν αδύναμα και ανίσχυρα να αντιμετωπίσουν την επέλαση της πανδημίας του Covit-19. Στα πλαίσια αυτά οι οικονομικά αδύναμοι και οι ηλικιωμένοι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακόμη και σ’ αυτές με υψηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, έζησαν το δράμα τους πεθαίνοντας μαζικά είτε στα ανεπαρκή για να τους προσφέρουν προστασία φτωχικά διαμερίσματα τους είτε μοναχικά σε οίκους ευγηρίας ή τέλος στα νοσοκομεία τα οποία καθώς ήταν αποδυναμωμένα αδυνατούσαν να τους παράσχουν αποτελεσματική περίθαλψη. Η τραγωδία της πανδημίας που ζει σήμερα ο πλανήτης επιβάλλει τον αναστοχασμό για την αναγκαιότητα ενδυνάμωσης του κοινωνικού κράτους στα πλαίσια ενός κράτους δικαίου το οποίο θα διασφαλίζει τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών του. Στα πλαίσια δε της αλληλεγγύης, του ανθρωπισμού και του σεβασμού του πλησίον επανέρχεται και το θέμα της διασφάλισης από ένα σύγχρονο κράτος ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για τους πολίτες του. Οι έννοιες του ανθρωπισμού, της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, της κοινωνικότητας, της ελευθερίας, του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου έχουν ξεχωριστή θέση στο πόνημα του π. ΠτΔ ο οποίος θεωρεί ότι πρέπει να αποτελέσουν το πυρήνα του “ηθικού εμβολίου” το οποίο έχουμε ανάγκη σήμερα. Η βαθειά ακαδημαϊκή του γνώση σε θέματα συνταγματικού δικαίου επιτρέπει τη συχνή αναφορά σε άρθρα και διατάξεις του Ελληνικού συντάγματος συνοδευτικά των στοχασμών του.
Το επίκαιρο αυτό βιβλίο του Πρ. Παυλόπουλου απευθύνεται τόσο στο κάθε πολίτη ατομικά όσο και στη κοινωνία συλλογικά. Η πανδημία του Covit-19 μας διδάσκει ότι θα πρέπει να απεμπολήσουμε τις όποιες ψευδαισθήσεις μας για παντοδυναμία και να αναγνωρίσουμε τα όρια μας σαν άνθρωποι. Θα πρέπει επίσης να κατανοήσουμε ότι το ηθικό εμβόλιο για τη πανδημία συνίσταται στην αναγνώριση της αξίας του κάθε ανθρώπου, της κοινωνικότητας μας καθώς και την αξία της αλληλεγγύης. Θα πρέπει κατανοώντας τη ματαιότητα της ζωής και το ανθρώπινο πεπρωμένο μας να χτίζουμε το μέλλον μας αξιοποιώντας τη δυνατότητα της δημιουργίας, ακόμη και στα όρια της εξέγερσης, σαν απάντηση στη φθορά που επιφέρει ο θάνατος και το παράλογο του κόσμου που μας περιβάλει όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αλμπέρ Καμύ. Μας διδάσκει επίσης την αξία του κοινωνικού κράτους σαν εγγυητή των κοινωνικών δικαιωμάτων του ανθρώπου το οποίο θα μπορέσει στο μέλλον να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά νέες πανδημίες ή άλλες παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, τις οποίες σύμφωνα με τους ειδικούς είναι σίγουρο ότι θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Και τότε θα φανεί εάν έχουμε διδαχθεί από τις παρελθούσες οδυνηρές εμπειρίες μας ή θα πληρώσουμε βαρύ τίμημα για την απρονοησία μας και θα μας ακολουθεί η βαριά σκιά του Επιμηθέα.
Επιμηθέας. Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική μυθολογία ο Επιμηθέας μαζί με τον αδελφό του το Προμηθέα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της ανθρωπότητας. Πριν τα διάφορα όντα εμφανιστούν στο πλανήτη οι θεοί διέταξαν το Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα προικίσουν με τέτοιες ικανότητες ούτως ώστε να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ζωής. Ο Επιμηθέας παρακάλεσε τον αδελφό του να αναλάβει αυτός να προσδώσει στα διάφορα όντα τις ξεχωριστές ικανότητες τους και στο τέλος ο Προμηθέας να κάνει το τελικό έλεγχο όπως και έγινε. Δυστυχώς σαν μη προνοητικός ο Επιμηθέας αφού προίκισε τα διάφορα όντα με ξεχωριστές ικανότητες άφησε τελευταίο το γένος των ανθρώπων και δεν ήξερε τι ικανότητες να του δώσει για να μπορέσει να επιβιώσει στη γη. Το λάθος του μη προνοητικού Επιμηθέα διόρθωσε ο Προμηθέας παίρνοντας (κλέβοντας) από την Αθηνά και τον Ήφαιστο τη Σοφία και τη φωτιά και τα οποία δίδοντας τα στους ανθρώπους τους επέτρεψαν να αντεπεξέλθουν στη ζωή και να αναδειχθούν σε εξελιγμένα όντα.
