Η ποίηση ως λέξη ετυμολογείται από το ρήμα “ποιώ” και το ποίημα είναι έργο που χτίζεται με λέξεις τοποθετημένες με αρμονία. Η ποίηση αποτελεί μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μα και της ιστορικής μας κληρονομιάς. Είναι και ένα εργαλείο που επηρεάζει τον λαό και τον παροτρύνει στη σωστή κατεύθυνση, αποτελεσματικότερα από όσο ο πεζός λόγος.
Ο πεζός λόγος ξεχνιέται και παραπετιέται. Σωστά έλεγε ο Δάντης ότι ο έμμετρος λόγος δύσκολα ξεχνιέται όπως και δύσκολα παραποιείται. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι το ποίημα είναι ζωγραφικός πίνακας που τον αποτελούν “λεκτικές πινελιές”.
Η επανάσταση του 1821 δεν έγινε μόνο με τα όπλα. Ξεκίνησε από το πνεύμα, όταν στην Οδησσό ίδρυσαν την Φιλική Εταιρεία ο Ξάνθος, ο Σκουφάς και ο Τσακάλωφ, όμως με όπλο την τέχνη τους συνετέλεσαν και ζωγράφοι, όπως ο Ευγένιος Ντελακρουά, και ποιητές όπως ο Βίκτορας Ουγκώ, ο Ρήγας Φεραίος, ο Λόρδος Βύρων, ο Κοραής κ.ά. Και στους νεότερους πολέμους, πολλοί συνετέλεσαν με όπλο την ποίηση που παροτρύνανε τον κόσμο και του αναπτερώνανε το θάρρος και τις ελπίδες. Αξιόλογα ήταν τα τραγούδια που ακούγαμε στα παιδικά μου χρόνια από την “τραγουδίστρια της νίκης” Σοφία Βέμπο. “Με το χαμόγελο στα χείλη παν οι φαντάροι μας μπροστά…”
Μα και τα Επη του Ομήρου αποτελούνε το βάθρο της ελληνικής ιστορίας και οφείλεται στο ότι τα παρέδωσε σε έμμετρο. Αν ήταν σε πεζό λόγο, θα είχανε σκορπίσει σαν φτερά στον άνεμο. Μα και απλοί ριμαδόροι δώσανε αξιόλογα ιστορικά στοιχεία. Ο μπάρμπα Μπατζελιός με το τραγούδι του Δασκαλογιάννη, που μπορούμε να το λέμε έπος, είναι η κεντρική πηγή που μας δίνει στοιχεία για την ιστορικότατη αυτή επανάσταση. Και αυτοί που για πλάκα βγάζανε ρίμες, σε κάποιες περιπτώσεις χωρίς να το καταλάβουνε προσφέρανε υπηρεσία, διότι ζωγραφίζανε καταστάσεις. Οταν είχαμε τουρκοκρατία στην Κρήτη, όλα τα λιμάνια του νησιού ελέγχονταν από τον βάρβαρο κατακτητή. Μόνο στην επαρχία Σφακίων δεν υπήρχαν ούτε κάτοικοι Τούρκοι ούτε υπηρεσίες και το λιμανάκι της Χώρας Σφακίων είχε ανεξέλεγκτη επικοινωνία με όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και φέρνανε τα σφακιανά καράβια πλούτο και πολιτισμό.
Οπως μου λέγανε οι γέροι όταν εγώ ήμουν παιδί στη Χώρα Σφακίων, οι μπακάληδες πουλούσαν φτηνότερα από τους μπακάληδες των Χανίων και του Ρεθύμνου διότι αυτοί κέρδιζαν και τα τελωνιακά μα και άλλους “τζερεμέδες” που οι άλλοι δεν τα κέρδιζαν. Συχνά πολλοί Σφακιανοί μπαίνανε στο καράβι που θα πήγαινε στο εξωτερικό, και για βόλτα μα μπορούσανε να κρατούνε κάποια χρήματα για να αγοράσουν κάποια πράγματα που μεταπουλώντας τα να κερδίσουν κάτι.
Μια ρίμα μας ζωγραφίζει αυτή την κατάσταση
«Απού το Τούνος ήρθενε ο γέρο Χιωτογιάννης
και ποταμέλια εγέμισε του Βένο το ντουκιάνι».
Τούνος λέγανε την Τύνιδα, “ποταμέλια” λέγανε τα φέσια και “ντουκιάνι” λέγανε το καφενείο. Ο γέρο Χιωτογιάννης λοιπόν έφερε φέσια από την Τύνιδα και τα πουλούσε στο καφενείο του Βένο.
Τουρκικός στρατός εισέβαλε 7 φορές στα Σφακιά. Αλλες φορές εφεύγανε με σπασμένα μούτρα (όπως ο Καούνης τον Ιούλιο του 1821 που γράφει ο Ψιλάκης στην Ιστορία της Κρήτης ότι είχανε στου Κατρέ τον Λαγκό απώλειες «υπέρ τους δισ. χιλίους», μα άλλες φορές τα άφηναν τα Σφακιά ολοκαύτωμα (όπως τα άφησε ο Χουσεϊν πασάς το 1824).
Κάποια φορά που είχανε εισβάλει Τούρκοι στα Σφακιά, ο Βαρδής Ροδάμης, ο Σταυριανός Νιόλης και ένας Στρατίκος, επετύχανε κάπου ένα απόσπασμα Τούρκων στρατιωτών και τους σκότωσαν όλους. Μια ρίμα απαθανατίζει αυτό το περιστατικό:
«Το Ροδαμάκι ο Βαρδής κι ο Σταυριανός ο Νιόλης
είν’ απού το σκοτώσανε εις τα Σφακιά το Κόλις»
Κόλις λέγανε οι Τούρκοι το απόσπασμα. Δεν θυμάμαι δυστυχώς το δεύτερο δίστιχο που αναφέρει τον Στρατίκο.
Επίσης ένα μικρό ιστορικό γεγονός μας το απαθανατίζει μια ρίμα απλού χωρικού. Την πρώτη Ιουλίου του 1940 μια αγγλική νηοπομπή εδέχτηκε επίθεση μεταξύ Βουβά Σφακίων και Γαύδου από ιταλικά αεροπλάνα και μας λέει η ρίμα
«Παπόρια κι αερόπλανα εκανονοβολούσαν
κι όσοι κι αν ήσαν στσι γιαλιές στ’ αγόρια εγλακούσαν».
Οσοι ήσαν στσι γιαλιές (στα παραλιακά χωριά) φοβούμενοι ότι θα γίνει απόβαση “εγλακούσανε στ’ αγόρια” στα ορεινά χωριά.
Μα η ποίηση περιλαμβάνει και τα ριζίτικα τραγούδια αυτά τα ανδροπρεπή, τα ζωντανά μνημεία. Επί τουρκοκρατίας τα ριζίτικα που τα λέγανε αλληγορικά ήτανε εργαλεία επικοινωνίας μεταξύ των ραγιάδων όπου έστελνε το μήνυμα ο ένας και το ελάμβανε ο άλλος ενώπιον του εχθρού χωρίς να το καταλαβαίνει ο εχθρός.
Ακόμα σε μια παρέα, σε ένα γλέντι, κάτι θέλεις να γνωστοποιήσεις. Με πεζό λόγο είναι κάπως δύσκολο. Κάποτε που εγώ ανήκα στην φιλοξενούσα παρέα και καθόμαστε πολύ στριμωγμένα εζήτησα συγγνώμη από την φιλοξενούμενη παρέα με μαντινάδα
«Ο τόπος μας είναι στενός και δεν βολεύομέστα
μα είν’ η καρδιά μας ανοιχτή για να σας βάλει μέσα»
Πολλά ρήματα στο πρώτο πρόσωπο του πληθυντικού, γίνονται διτονιζόμενα όπως και στην παραπάνω μαντινάδα, και όπως μιλούσαμε εμείς όταν εγώ ήμουν νέος.
