Γιατί ο πολιτισμός των ορυκτών καυσίμων θα καταρρεύσει μέχρι το 2028 και το τολμηρό οικονομικό σχέδιο για τη διάσωση της ζωής στη γη
Του Jeremy Rifkin,
σελ. 290, St. Martin’s Press, New York, 2019
Eνα ακόμη εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του διακεκριμένου στοχαστή Jeremy Rifkin κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο στις ΗΠΑ. Το θέμα που πραγματεύεται αφορά την, επιτακτική κατά τον συγγραφέα, μετάβαση από τον πολιτισμό των ορυκτών καυσίμων σε μία κοινωνία χωρίς εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα ούτως ώστε να αμβλυνθεί η κλιματική αλλαγή και να περιοριστούν οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στους έμβιους οργανισμούς του πλανήτη.
O J. Rιfkin θεωρεί ότι οι σημερινές ενδείξεις και οι απόψεις σχεδόν όλων των ειδικών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο βιομηχανικός πολιτισμός μας που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα οδεύει προς το τέλος του και θα καταρρεύσει στα τέλη της δεκαετίας του ’20. Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι και προετοιμασμένοι να μεταβούμε σε ένα πολιτισμό ο οποίος θα βασίζεται στις ανανεώσιμες – μη ανθρακούχες – πηγές ενέργειας. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η 1η βιομηχανική επανάσταση (που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 18ου και κατά τον 19ο αιώνα) η οποία βασίστηκε στον άνθρακα και στην ατμομηχανή επέτρεψε την πραγματοποίηση μεγάλων αλλαγών και αύξησε τη παραγωγικότητα και το πλούτο των κοινωνιών. Η 2η βιομηχανική επανάσταση που ακολούθησε (τον 20ο αιώνα) συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη της ηλεκτρικής ενέργειας και των οχημάτων με μηχανές εσωτερικής καύσης χρησιμοποιώντας σαν καύσιμο κυρίως το πετρέλαιο. Κατά τη περίοδο αυτή συντελέστηκαν επίσης μεγάλες αλλαγές. Σήμερα βρισκόμαστε στο μέσο της 3ης βιομηχανικής επανάστασης, κατά τον συγγραφέα, (ή στη τέταρτη βιομηχανική/τεχνολογική επανάσταση κατά άλλους) όπου οι τεχνολογίες των επικοινωνιών/πληροφορικής, του διαδικτύου καθώς και πλειάδας άλλων τεχνολογιών σε διάφορους τομείς αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε και ζούμε. Οι μεγάλες τεχνολογικές βελτιώσεις στους τομείς των ενεργειακών τεχνολογιών τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επιτρέψει σήμερα τη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες – μη ανθρακούχες – πηγές με χαμηλότερο κόστος σε σχέση με το κόστος παραγωγής της από τα ορυκτά καύσιμα. Επομένως στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα, που χαρακτηρίζεται από τη πρωτοκαθεδρία και το κυρίαρχο ρόλο των αγορών, οι δυνάμεις της αγοράς θα επιβάλλουν -αργά ή γρήγορα- την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με τις φθηνότερες (και ανταγωνιστικότερες) ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Σε μία τέτοια προοπτική οι επενδυτές στο τομέα των ορυκτών καυσίμων (όπου σήμερα έχουν επενδυθεί αρκετές τρις $) θα αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο δίλλημα. Είτε θα πρέπει να διατηρήσουν τα κεφάλαια τους επενδεδυμένα στους τομείς αυτούς (με κίνδυνο μεγάλων απωλειών των κεφαλαίων τους εφόσον η χρήση των ορυκτών καυσίμων υποκατασταθεί με τις ΑΠΕ), ή θα πρέπει να εγκαταλείψουν το πλοίο καθώς βυθίζεται από-επενδύοντας από τους τομείς των ορυκτών καυσίμων και επαν-επενδύοντας τα κεφάλαια τους στο τομέα των ΑΠΕ. Ο J. Rifkin πιστεύει ότι οι θεσμικοί φορείς, όπως μεταξύ άλλων τα συνταξιοδοτικά ταμεία των εργαζομένων και οι ασφαλιστικές εταιρείες, δεν μπορούν να αναλάβουν ένα τέτοιο ρίσκο. Εκτιμά ότι τα κεφάλαια των συνταξιοδοτικών ταμείων των εργαζομένων ανέρχονται παγκοσμίως (το 2017) σε 41.3 τρις $ γεγονός που καθιστά τα ταμεία τους μεγαλύτερους επενδυτές παγκοσμίως οι οποίοι αναζητούν σταθερές, ασφαλείς και λογικές αποδόσεις για τα επενδεδυμένα κεφάλαια τους. Εάν κάποιος έλεγε στον Karl Marx, όταν έγραφε το “Κεφάλαιο” λίγους αιώνες πριν, ότι οι εργαζόμενοι με τις αποταμιεύσεις τους θα γινόταν οι μεγαλύτεροι παγκόσμιοι επενδυτές στις αρχές του 21ου αιώνα αυτός θα έμενε ασφαλώς κατάπληκτος και άφωνος.
Πως όμως θα λειτουργεί μία κοινωνία όπου οι εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα έχουν μηδενισθεί ?
Ο Jeremy Rifkin θεωρεί ότι οι κύριες μορφές ενέργειας/καυσίμων που θα χρησιμοποιούνται στην μετά τον άνθρακα εποχή θα είναι η ηλεκτρική ενέργεια και το υδρογόνο (Η2) τα οποία θα παράγονται από ΑΠΕ. Τα οχήματα θα είναι ηλεκτρικά, τα κτίρια θα παράγουν και θα αποθηκεύουν ηλεκτρική ενέργεια ενώ η παραγωγή τροφίμων θα γίνεται με τη βοήθεια της οικολογικής γεωργίας ακριβείας. Στη κοινωνία αυτή είναι απαραίτητη η ύπαρξη υποδομών για τη παραγωγή, αποθήκευση και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας (αλλά και του υδρογόνου) οι οποίες θα πρέπει να κατασκευασθούν με τις σύγχρονες τεχνολογίες που αναπτύσσονται/εξελίσσονται στα πλαίσια της 3ης βιομηχανικής επανάστασης. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι οι απαραίτητες αυτές υποδομές (με βασικότερη το ηλεκτρικό δίκτυο) δεν θα πρέπει να είναι κρατικές (καθώς τα κράτη έχουν σήμερα μεγάλα δημόσια χρέη και δεν ενδείκνυται η περαιτέρω φορολόγηση των πολιτών) αλλά ούτε και ιδιωτικές (καθώς ο τομέας των υποδομών -όπως του ηλεκτρικού δικτύου- δεν προσφέρεται για κερδοσκοπικές επενδύσεις στις οποίες αρέσκεται το ιδιωτικό κεφάλαιο). Προκρίνει το μοντέλο της κοινωνικής ιδιοκτησίας του ηλεκτρικού δικτύου όπου τη συμμετοχική/συλλογική ιδιοκτησία θα έχουν δημόσιοι φορείς, περιφέρειες, δήμοι αλλά και συνεταιρισμοί. Είναι προφανές ότι για τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών για την μετά τον άνθρακα εποχή ο συγγραφέας θεωρεί σαν καταλληλότερο το μοντέλο του κοινωνικού καπιταλισμού (social capitalism) σε σχέση με εκείνο του κρατικού καπιταλισμού (state capitalism) ή του νέο-φιλελεύθερου καπιταλισμού (neo-liberal capitalism).
Πώς όμως θα χρηματοδοτηθούν οι τεράστιες επενδύσεις που απαιτούνται για την αντικατάσταση των υποδομών των ορυκτών καυσίμων με νέες?
Ο J. Rifkin θεωρεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από τους πόρους των συνταξιοδοτικών ταμείων των εργαζομένων οι οποίες όπως προαναφέρθηκε ανέρχονται σήμερα σε δεκάδες τρις $. Τα επενδυόμενα κεφάλαια των ταμείων στις υποδομές αυτές θα επιτυγχάνουν λογικές μακροχρόνιες αποδόσεις.
Ποιό όμως είναι το επιχειρηματικό μοντέλο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τις απαραίτητες επενδύσεις στο νέο τοπίο που θα δημιουργηθεί και στο οποίο θα απουσιάζουν τα ορυκτά καύσιμα?
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το καταλληλότερο μοντέλο είναι εκείνο των εταιρειών παροχής ενεργειακών υπηρεσιών (Energy service companies) το οποίο προωθείται ήδη από την Ευρωπαική (Directive 2012/27/EU) αλλά και την Ελληνική (Ν. 3855/2010) νομοθεσία. Ολοκληρώνοντας το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο ο Jeremy Rifkin θεωρεί ότι για την επιτυχία του τεράστιου αυτού εγχειρήματος απαιτείται η κινητοποίηση όλης της κοινωνίας για να μπορέσουμε να προστατεύσουμε/διασώσουμε το είδος μας αλλά και όλους τους έμβιους οργανισμούς του πλανήτη.
Χαρακτηριστικά του ενεργειακού συστήματος της χώρας στην εποχή της δύσης των ορυκτών καυσίμων
1. Τις τελευταίες δεκαετίες ο λιγνίτης, ένα εγχώριο ορυκτό καύσιμο, χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ενισχύοντας την ενεργειακή μας ασφάλεια. Η καύση του όμως απελευθερώνει μεγάλα ποσά CO2 στην ατμόσφαιρα (αρκετά περισσότερα από ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο). Σήμερα όπου το κόστος εκπομπών CO2 είναι υψηλό, η ΔΕΗ χρησιμοποιώντας το λιγνίτη επιβαρύνεται σημαντικά και το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι αυξημένο.
2. Η Ελλάδα έχει πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό. Οι τεχνολογίες αξιοποίησης του (Ανεμογεννήτριες, Φωτοβολταϊκά συστήματα, παραγωγή ζεστού νερού με ηλιακά κάτοπτρα) είναι ώριμες, αξιόπιστες, οικονομικές και χρησιμοποιούνται εκτεταμένα. Συνεπώς η χώρα μας διαθέτει ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα για την μετά τον άνθρακα εποχή. Άλλες χώρες της Ε.Ε. όπως π.χ. η Δανία και η Μεγ. Βρετανία (κυρίως στις βόρειες περιοχές της) διαθέτουν πλούσιο αιολικό δυναμικό (και έχουν εγκαταστήσει μεγάλα παράκτια και υπεράκτια αιολικά πάρκα ηλεκτροπαραγωγής) αλλά το ηλιακό τους δυναμικό είναι σημαντικά μικρότερο από το δικό μας.
3.Το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας είναι παλαιό και έχει περιορισμένες δυνατότητες μεταφοράς ενέργειας από περιοχές που μπορεί αυτή να παραχθεί από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια. Πολλά νησιά με πλούσιο δυναμικό σε ΑΠΕ δεν είναι σήμερα διασυνδεδεμένα με το Ηπειρωτικό ηλεκτρικό δίκτυο με αποτέλεσμα να μην αξιοποιείται το δυναμικό αυτό.
4.Υπάρχουν σημαντικές προσδοκίες για τη μελλοντική εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων της χώρας ορισμένα εκ των οποίων εκτιμάται ότι είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμα(;). Τα έσοδα από την εμπορική αξιοποίηση τους θα μπορούσαν να μειώσουν το μεγάλο δημόσιο χρέος της Ελλάδος. Ορισμένοι όμως σκεπτικιστές εκτιμούν ότι εφόσον επαληθευθούν οι προβλέψεις του συγγραφέα θα είναι δύσκολο να κεφαλαιοποιήσουμε τα οφέλη από την ανακάλυψη/εντοπισμό εμπορικά εκμεταλλεύσιμων υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην επικράτεια μας.
Ο Jeremy Rifkin είναι ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας. Έχει διατελέσει σύμβουλος του προέδρου της Ευρωπαϊκής επιτροπής, της καγκελαρίου της Γερμανίας Angela Merkel, της Κινεζικής κυβέρνησης και πολλών άλλων κυβερνήσεων. Έχει γράψει πολλά βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και τα οποία συνήθως κατατάσσονται στα ευπώλητα της εφημερίδας New York Times, ενώ θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς παγκόσμιους σύγχρονους στοχαστές. Διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Pennsylvania των ΗΠΑ. Μεταξύ των βιβλίων του περιλαμβάνονται και τα: The Third Industrial Revolution, The Zero Marginal Cost Society, The End of Work, The European Dream, The Biotech Century, The Empathic Civilization, The Hydrogen Economy, Beyond beef-The rise and the fall of the cattle culture, The age of access πολλά εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί και στα Ελληνικά.
