Πριν ξεκινήσουμε, ας παρατηρήσουμε ότι σύνηθες είναι σε επαναστατημένους λαούς τα κόμματα να ξεπηδούν από τις διαφορές και τις αντιθέσεις μεταξύ των μελών του ενός από το άλλο, ενώ στην Ελληνική Επανάσταση, αμέσως μετά την έναρξή της, δημιουργήθηκαν, μόλις ξεκίνησε και ένας “ιδιότυπος” αγώνας “δρόμου” ποιος θα επικρατήσει μεταξύ των πολιτευμάτων κάποιας συγκεκριμένης ευρωπαϊκής χώρας, την οποία υπεράσπιζαν οι εκτός ελλαδικού χώρου Έλληνες που συμμετείχαν στην Επανάσταση, και των ντόπιων πολιτικών συνηθειών, τις οποίες από χρόνια εκπροσωπούσαν και προάσπιζαν οι οπλαρχηγοί, οι νησιώτες καραβοκύρηδες και οι προεστοί.
Το καλοκαίρι του 1825, ενώ η Επανάσταση συνεχίζεται, παρά τις πληγές των εμφυλίων, και στα πεδία των μαχών και διπλωματικά, η κυβέρνηση Κουντουριώτη στέλνει το Γ. Σπανιωλάκη στο Λονδίνο, για να ζητήσει από την αγγλική κυβέρνηση όποιον αυτή θέλει για μονάρχη για την Ελλάδα (11/6/1825), αν και η ελληνική κυβέρνηση έκλινε πιο πολύ προς το Λεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ. Η κίνηση του Κουντουριώτη, εφόσον ο ίδιος, ο Κωλέττης και ο Μαυροκορδάτος ήθελαν -από προσωπικά ελατήρια κινούμενος ο καθένας απ’ τους τρεις- νωρίτερα τη γαλλική λύση, θα ήταν δυσερμήνευτη, εάν δεν είχε προηγηθεί μία έκκληση για αγγλική προστασία της Ελλάδας από την τριανδρία της Ζακύνθου.
Η έκκληση αυτή στάθηκε η “μαγιά” για την “Πράξη Υποτέλειας”. Τι ήταν, όμως, αυτή η “Πράξη” και πού αποσκοπούσε; Το Καλοκαίρι εκείνο, λοιπόν, οι εκφραστές της αγγλόφιλης πολιτικής από τη Ζάκυνθο, για να πετύχουν την αγγλική εύνοια, θα προωθήσουν ειδικό Ψήφισμα προς την Αγγλία, με το οποίο της ζητούσαν αποκλειστική Προστασία, εμπιστεύονταν, δηλαδή, την τύχη του Ελληνισμού σ’ αυτήν. Τότε, οι Ζακύνθιοι αγγλόφιλοι, με τη συνδρομή και του Σπυρίδωνος Τρικούπη, πήραν με το αγγλικό κόμμα Γ. Κουντουριώτη, Αλ. Μαυροκορδάτο και άλλους. Ο Αλ. Μαυροκορδάτος ήταν, μάλιστα, και γυναικάδελφος του Σπ. Τρικούπη.
Οι επικριτές, όμως, της «δουλικής» προσέγγισης της Αγγλίας ονόμασαν το Ψήφισμα “Πράξη Υποτέλειας”. Παρά ταύτα, την “Πράξη” θα προσυπογράψουν, προτού φτάσει στο Λονδίνο, οι Κολοκοτρώνης, Ζαΐμης, Δεληγιάννης, πολλοί Πελοποννήσιοι και Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί, δεσποτάδες και προεστοί, ενώ την είχαν εγκρίνει και το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό (6 – 7 και 22/7/1825). Καθώς έχει γίνει σημαντική προσπάθεια από κατοπινούς ιστοριογράφους (βλ. Τ. Σταματόπουλος) ν’ αποδειχτεί ότι πολλές από τις υπογραφές στην “Πράξη” πλαστογραφήθηκαν, ο Κερκυραίος υπουργός δικαιοσύνης, Ιωάννης Θεοτόκης, αντέδρασε άμεσα, διαφώνησε και όταν χαρακτήρισε την “Πράξη” ως “Συμφωνητικό της Πωλημένης Ελλάδος”, παύτηκε και φυλακίστηκε, επί τρίμηνο, στις φυλακές Ναυπλίου!
Μια μέρα, πάντως, πριχού υπογράψουν οι Ρουμελιώτες, στις 21 Ιούλη, μετά από συνεδρίαση της κυβέρνησης στο Ναύπλιο, κατά την οποία εξασφάλισε ομόφωνη συγκατάθεση στις πρωτοβουλίες του, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος μαζί με τον ιστορικό και διπλωμάτη, Σπυρίδωνα Τρικούπη, και με τον Ιωάννη Κωλέττη, πήγαν και συνάντησαν τον Άγγλο ναύαρχο του Αιγαίου Χάμιλτον! Ο λόγος; Του εξέφρασαν την πρόθεσή τους να ζητήσουν την προστασία της Αγγλίας, λόγω της απελπιστικής κατάστασης της Ελλάδας και της κρισιμότητας των καιρών!
Ο Χάμιλτον δεν έμεινε έκπληκτος απ’ ό,τι του είπαν οι Έλληνες πολιτικοί. Στον αντίποδα, είπε ότι δεν μπορούσε να κάνει το παραμικρό υπέρ των επαναστατών, καθώς και δεν έχει πάρει σχετικές ορμήνιες από την κυβέρνησή του και επειδή η Πελοπόννησος βρίσκεται υπό εχθρική κατοχή, αυτός δεν μπορεί να αναλάβει την ευθύνη λήψης πρωτοβουλιών… Στον αντίποδα, χαροποίησε την επαναστατική κυβέρνηση, όταν πρότεινε να συνεχιστούν με περισσότερο ζήλο οι αντιτουρκικές μάχες και να μεταβούν στο Λονδίνο απεσταλμένοι των Ελλήνων να παραδώσουν την “Πράξη Υποτέλειας” στην αγγλική κυβέρνηση και μάλιστα, στον αρμόδιο υπουργό εξωτερικών, το Γ. Κάννιγκ!
Μόλις γύρισαν στο Ναύπλιο, άρχισαν να μαζεύονται υπογραφές για την “Πράξη Υποτέλειας”. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά παρότι κάποιοι έλεγαν ότι έπρεπε να ζητηθεί η προστασία όλης της Ευρώπης, οι κυβερνητικοί έστειλαν ειδικούς απεσταλμένους να ανακοινώσουν, στην Κέρκυρα, την απόφασή τους να στραφούν προς την αγγλική προστασία στον Αρμοστή των Εφτανήσων…
Να σημειωθεί στο παρόν σημείο και ότι ο Δ. Υψηλάντης πρόβαλε μεν τις αντιρρήσεις του για την “Πράξη Υποτέλειας” (Ιούλης 1825), πολέμησε δε με αυταπάρνηση -μολονότι δεν είχε προσόντα πολιτικοστρατιωτικού ηγέτη, αλλά πατριωτισμό, λεβεντιά, παιδεία και καλό χαρακτήρα- όπου η πατρίδα χρειάστηκε εφεξής τις υπηρεσίες του ως το θάνατό του (1832).
Αρχές, πάντως, Αυγούστου (2/8/1825), η γαλλική κυβέρνηση αρνιόταν ότι είχε δοθεί επίσημη εντολή στους Γάλλους που είχαν, την Ανοιξη, έρθει σε προχωρημένες συνεννοήσεις με τους εν Ελλάδι γαλλόφρονες. Ας σημειωθεί και ότι νωρίτερα, προς τη Ρωσία και τον Καποδίστρια έδειχναν ξεχωριστή προτίμηση ο Δ. Υψηλάντης, ο Π. Μαυρομιχάλης, ο Α. Ζαΐμης και ο Α. Λόντος.
Ο υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας, Γ. Κάννιγκ, όταν ο Δημήτριος Α. Μιαούλης, επικεφαλής ελληνικής αποστολής, του επέδωσε την “Πράξη Υποτέλειας” (Σεπτέμβρης 1825), έδειξε πρόθυμος να διαμεσολαβήσει αλλά ήταν υπερβολικά γενικόλογος. Σε γράμμα του της 13ης Οχτώβρη 1825, που εστάλη προς τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και Ανδρέα Μιαούλη, επειδή η “Πράξη” δεν ήταν κυβερνητικό έγγραφο, αλλά αίτηση άμεσος του ελληνικού έθνους που αποτυπώνουν οι πιο επιφανείς του ηγέτες, απαντούσε στην “Πράξη”, λέγοντας, λοιπόν, πως δεν επιτρέπεται, λόγω των από χρόνια σχέσεων της χώρας του με την Τουρκία, να πάρει, εκείνη τη στιγμή, το μέρος των Ελλήνων και να παραβιάσει την ουδετερότητα. Η Τουρκία, κατά τον Κάννιγκ, δεν έχει δώσει καμία δίκαιη αφορμή στην Αγγλική κυβέρνηση για πόλεμο, επομένως η κήρυξη πολέμου προς αυτήν θα ήταν κάτι ανήκουστο και παράλογο, αργότερα θα μπορούσε και ίσως, ανάλογα με την τροπή του πολέμου, θα μεσολαβούσε.
Ό,τι ενδιέφερε, πάντως, το Μαυροκορδάτο, ως επικεφαλής του Αγγλικού κόμματος δεν ήταν ότι ο Κάννιγκ δε θα παρείχε καμία ουσιαστική βοήθεια στην Επανάσταση, γι’ αυτό, αρχής εξαρχής, ήταν βέβαιος. Αυτό που ήθελε μάλλον ήταν να τρομοκρατήσει τον Ιμπραήμ, εάν τον έκανε να πιστέψει κάποια μυστική συνεννόηση, που είχε ξεκινήσει με το δάνειο του 1824, και να συνδέσει Αγγλική και Ελληνική επαναστατική κυβέρνηση, με τις “ευλογίες” του Γ. Κάννιγκ!
Αφού η Αγγλία δεν δέχτηκε την “Πράξη Υποτέλειας”, το γαλλικό κόμμα και ο Κωλέττης παρουσίασαν ξανά ως ιδανική λύση να προταθεί για το θρόνο της Ελλάδας Γάλλος ευγενής.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Βακαλόπουλος Απ., “Νέα Ελληνική Ιστορία, 1204 – 1985”, Θεσσαλονίκη, 200321, Εκδόσεις “Βάνιας”.
• Βουρνάς Τάσος, “Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, 1821 – 1909”, Αθήνα, 20004, Εκδόσεις Πατάκη.
• “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα, τ. ΙΒ, 1975.
