» Πόσο αναγκαία είναι;
Η κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί σήμερα το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα στον πλανήτη, ενώ εντείνονται οι διεθνείς προσπάθειες για την άμβλυνση της και την προσαρμογή μας σε αυτή. Η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία – και μεταξύ αυτών και της Κρήτης– επηρεάζονται σημαντικά από την κλιματική αλλαγή καθώς οι διακοπές και η αναψυχή σε έναν τόπο καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες.
Το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα στοχεύει “στην ανάπτυξη του αειφορικού τουρισμού και στην αειφορική διαχείριση των τουριστικών προορισμών της χώρας. Παράλληλα στοχεύει στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των τουριστικών καταλυμάτων και στην αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ για παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας σε αυτά”.
Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς “ο τουριστικός τομέας θα πρέπει να ανταποκριθεί άμεσα στην κλιματική αλλαγή εντός των πλαισίων που θέτουν τα Ηνωμένα Έθνη και να μειώσει σταδιακά τις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων, εάν θέλει να αναπτυχθεί με αειφορικό τρόπο”.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση “η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη και πιο επείγουσα πρόκληση της εποχής μας που επηρεάζει όλες τις σφαίρες της ζωής μας, κάθε οικονομικό τομέα, κάθε περιοχή και κάθε πόλη. Το τουριστικό οικοσύστημα όχι μόνο θα ωφεληθεί από το καθαρότερο και πιο υγιές περιβάλλον, αλλά θα είναι ένας σημαντικός εταίρος που θα συμβάλλει στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη”.
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Ο τουρισμός αποτελεί τον πιο δυναμικό τομέα της οικονομίας της Κρήτης και γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη την τελευταία σαρακονταετία. Παρά την εντυπωσιακή ανάπτυξη του, ο τουρισμός του νησιού είναι αντιμέτωπος με διαρθρωτικά προβλήματα που σχετίζονται με:
Α) Την ανάπτυξη των περισσότερων τουριστικών καταλυμάτων στο βόρειο παραλιακό μέτωπο του νησιού,
Β) Την εποχικότητα του τουρισμού που περιορίζεται σε 6-7 μήνες τον χρόνο,
Γ) Την ανεπάρκεια ορισμένων υποδομών για την υποδοχή του σημερινού όγκου των τουριστών, και
Δ) Την ύπαρξη φαινομένων υπερ-τουρισμού τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη ο οποίος επηρεάζει δυσμενώς τα ευάλωτα φυσικά της οικοσυστήματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Κρήτη είναι εγκατεστημένες πολλές τουριστικές μονάδες υψηλών προδιαγραφών (ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων), ενώ το νησί προσφέρεται για την ανάπτυξη αρκετών μορφών θεματικού τουρισμού όπως αγροτοτουρισμού, θρησκευτικού τουρισμού, πολιτιστικού τουρισμού, γαστρονομικού τουρισμού, ορειβατικού τουρισμού, φυσιολατρικού τουρισμού, συνεδριακού τουρισμού κ.α. Δυστυχώς, στην Κρήτη υπερτερεί σήμερα ο μαζικός τουρισμός όπου η πλειοψηφία των επισκεπτών ελκύονται από τον ήλιο και τη θάλασσα (sea and sun tourism) και τις υπέροχες παραλίες της Κρήτης.
Οι δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η κλιματική αλλαγή έχει πολλαπλές επιπτώσεις στην τουριστική βιομηχανία της Κρήτης οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
Α) Άμεσες επιπτώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, τη μεταβολή των βροχοπτώσεων και τα πιο συχνά ακραία κλιματικά φαινόμενα που βιώνουμε,
Β) Έμμεσες επιπτώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη μείωση της βιοποικιλότητας, την ερημοποίηση των εδαφών, την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, τις πιο συχνές πυρκαγιές και περισσότερες ασθένειες και πανδημίες,
Γ) Επιπτώσεις στην κινητικότητα των τουριστών λόγω των πολιτικών μετριασμού της κλιματικής αλλαγής οι οποίες σχετίζονται μεταξύ άλλων με την αύξηση του κόστους μεταφοράς των τουριστών και την αλλαγή του τόπου των διακοπών τους, και
Δ) Έμμεσες κοινωνικές επιπτώσεις που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τους υψηλότερους κινδύνους της τουριστικής βιομηχανίας λόγω της κλιματικής αλλαγής καθώς και τη μείωση του εισοδήματος από τουριστικές δραστηριότητες.
Εκτιμάται ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει την αύξηση του κόστους λειτουργίας των τουριστικών μονάδων για πολλούς λόγους. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας θα αυξήσει τις ανάγκες του (ενεργειοβόρου) κλιματισμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η ανάγκη δημιουργίας δραστηριοτήτων σε κλειστούς χώρους για τους τουρίστες τους θερινούς μήνες λόγω των δυσμενών κλιματολογικών συνθηκών στους εξωτερικούς χώρους θα απαιτήσει επιπλέον δαπάνες. Η πιθανή μείωση των ετήσιων βροχοπτώσεων θα αυξήσει τις ανάγκες για αφαλάτωση νερού στην Κρήτη και πιθανώς θα οδηγήσει στην αύξηση της τιμής του.
Η ανάγκη μείωσης των επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στην κλιματική αλλαγή
Καθώς η κλιματική αλλαγή πλήττει την τουριστική βιομηχανία της Κρήτης είναι προφανές ότι θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες για την άμβλυνση των επιπτώσεων της στην αλλαγή του κλίματος. Οι δυσμενείς επιπτώσεις σχετίζονται κατά κύριο λόγο με τη χρήση ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανία του τουρισμού και συγκεκριμένα:
Α) Κατά τη μεταφορά των τουριστών προς και από τη Κρήτη κυρίως με αεροπλάνα και δευτερευόντως με πλοία,
Β) Κατά τις μετακινήσεις των τουριστών εντός του νησιού, και
Γ) Κατά τη διαμονή τους σε τουριστικά καταλύματα.
Η υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων με άλλες φιλικές στο περιβάλλον ενεργειακές πηγές είναι σχετικά εύκολη στα τουριστικά καταλύματα, ενώ είναι πολύ δυσκολότερη στις αεροπορικές μετακινήσεις των τουριστών.
Οι ανάγκες προσαρμογής της τουριστικής βιομηχανίας στην κλιματική αλλαγή
Το οικοσύστημα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι πολυσύνθετο που εμπλέκονται πολλοί και διάφοροι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς (stakeholders) και οι οποίοι καθώς επηρεάζονται δυσμενώς από την κλιματική αλλαγή θα πρέπει να συμμετέχουν στην προσαρμογή τους σε αυτή. Η επικοινωνία και η συνεργασία τόσων πολλών εμπλεκομένων δεν είναι ούτε εύκολη ούτε αυτονόητη. Ιδιαίτερα όταν ορισμένοι πλήττονται περισσότερο από άλλους, όταν ορισμένοι θεωρούν ότι δεν συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων όσο θα έπρεπε ή όταν θεωρούν ότι η κατανομή των βαρών και του κόστους προσαρμογής είναι ανισομερής. Εξάλλου υπάρχουν διάφοροι αντικειμενικοί παράγοντες και αδυναμίες που δυσκολεύουν τη διαδικασία προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Η προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στην κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει:
Α) Την προσαρμογή που σχετίζεται με τεχνικά θέματα, όπως τη δημιουργία υποδομών προστασίας των ακτών, παροχής επαρκών ποσοτήτων νερού, την ενεργειακή βελτίωση των τουριστικών μονάδων, τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών κ.α.,
Β) Τη προσαρμογή που σχετίζεται με τη διοίκηση επιχειρήσεων, όπως τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, τη προώθηση διαφορετικών δραστηριοτήτων των τουριστών κ.α.,
Γ) Την προσαρμογή σε επίπεδο συμπεριφοράς όπως την αλλαγή του χρόνου των διακοπών κ.α.,
Δ) Τη προσαρμογή που σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων πολιτικών, όπως τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας, την παροχή οικονομικών κινήτρων κ.α.
Οι ανεπιθύμητες συνέργειες της κλιματικής αλλαγής, των πανδημιών και του υπερτουρισμού στην τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης, όπως και όλη η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία, δέχθηκε βαρύ πλήγμα από την πανδημία Covid-19 με τις μετακινήσεις των τουριστών τα έτη 2020 και 2021 να είναι πολύ χαμηλές. Το 2022 οι αφίξεις βρέθηκαν κοντά στα επίπεδα του 2019, ενώ το 2023 φαίνεται ιδιαίτερα ελπιδοφόρο έτος. Όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς, η επίταση της κλιματικής αλλαγής κάνει πιθανή την εμφάνιση νέων πανδημιών στο μέλλον. Ταυτόχρονα ο υπερτουρισμός στην Κρήτη υποβαθμίζει τα ευαίσθητα φυσικά οικοσυστήματα του νησιού και δημιουργεί δυσφορία στους μόνιμους κατοίκους απειλώντας τη μακροπρόθεσμη ελκυστικότητα και βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος. Στα πλαίσια αυτά οι όποιες πολιτικές για την προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψη τους τους παράγοντες των πιθανών μελλοντικών πανδημιών και του υπερτουρισμού, οι οποίες σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή αυξάνουν τις αβεβαιότητες για το μέλλον της σημαντικότερης βιομηχανίας της Κρήτης.
Συμπεράσματα
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης, η οποία συμβάλλει στην ευημερία του νησιού, απειλείται από την αλλαγή του κλίματος που τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο φανερή σε όλους. Ταυτόχρονα νέες απειλές έχουν εμφανιστεί, όπως η πρόσφατη πανδημία Covid-19 και το πρόβλημα του υπερτουρισμού. Για την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων στο μέλλον είναι απαραίτητη η προσπάθεια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή όλων των εμπλεκομένων ιδιωτικών και δημόσιων φορέων της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού.
Περισσότερα στοιχεία για την προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στην κλιματική αλλαγή είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Climate change adaptation of tourism industry in the island of Crete, Greece” το οποίο δημοσιεύεται στο τρέχον τεύχος του διεθνούς αγγλόφωνου επιστημονικού περιοδικού “Journal of Business and Social Science Review”, τεύχος 4(3), Μάρτιος 2023.
*Ο Γιάννης Στυλ. Βουρδουμπάς είναι Xημικός Mηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
