Οι Ορφικοί ύμνοι αναφέρουν τον χρόνο ως «αρχή του κόσμου».
Από τους κλασικούς ποιητές αποκαλείται «πατήρ των πάντων», αργότερα ταυτίστηκε ο χρόνος με τον Κρόνο που κατάπινε τα παιδιά του, έτσι όπως κι η αιωνιότητα εξαφανίζει τα δημιουργήματα του κόσμου.
Στα ομηρικά έπη ο χρόνος δεν έχει κύκλια διάταξη και δεν υπάρχει κανενός μηνός το όνομα.
Στη Μινωική Κρήτη το όνομα κάθε μήνα υπάρχει σαν επικεφαλίδα στην κορυφή των επιγραφών (γραφή γραμμική Β). Δυστυχώς κανένας από του σωζόμενους μήνες της Κνωσού δεν αντιστοιχεί με όνομα των μεταγενέστερων κρητικών ημερολογίων.
Το πρώτο λοιπόν ηλιακό ημερολόγιο είναι Μινωικό, όπως αποδεικνύει Μινωική σφραγίδα του 2200, προ χριστιανικής χρονολόγησης, που βρέθηκε στο Φουρνί Αρχανών. Οι Έλληνες παρακολουθώντας την κίνηση του ήλιου και των αστέρων (Ισημερίες, Ηλιοστάσια) κατήρτισαν τα τελειότερα ημερολόγια. Το ημερολόγιο των Ελλήνων διαδόθηκε με τις κατακτήσεις του Αλέξανδρου σε όλο τον τότε γνωστόν κόσμο.
Στην Αρχαία Ελλάδα καθώς μεγαλύτερη σημασία είχε η αρχή κάθε μήνα, η λεγόμενη Νουμηνία, η πρωτοχρονιά δεν γιορταζόταν, τουλάχιστον όπως τη γιορτάζουμε σήμερα. Στην αρχαία Ελλάδα το έτος αποτελούνταν από δώδεκα σεληνιακούς μήνες, οι οποίοι είχαν συνήθως 29 και 30 ημέρες εναλλάξ (κοίλοι και πλήρεις μήνες).Τα όρια κάθε μήνα σηματοδοτούσε η εμφάνιση δύο νέων φεγγαριών, επομένως η διάρκειά του ήταν περίπου 29 ½ ημέρες. Ωστόσο η καθιέρωση ενός έτους 354 ημερών δημιουργούσε πρόβλημα και, αν δεν λαμβάνονταν μέτρα, συνεχώς θα διογκωνόταν, αφού ένα ηλιακό έτος έχει 365 ημέρες. Πιθανότατα οι Έλληνες χρησιμοποίησαν ημερολογιακό έτος 12 μηνών περίπου τον 8ο αιώνα προ χριστιανικής χρονολόγησης , αφού μνεία της ύπαρξής του εντοπίζεται στον Ησίοδο.
Η σχέση ανάμεσα στο ημερολογιακό έτος και στις γιορτές, ήταν για τους Έλληνες στενά συνδεδεμένη. Αυτό αποδεικνύεται από το ότι τα ονόματα των περισσοτέρων μηνών προέρχονταν από ονομασίες γιορτών που τελούνταν κατά τους μήνες αυτούς.
Τα ονόματα των 12 μηνών του Αττικού έτους
Εκατομβαίων 16 Ιουλίου – 15 Αυγούστου
Μεταγειτνιών 16 Αυγούστου – 15 Σεπτεμβρίου
Βοηοδρομιών 16 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου
Πυανεψιών 16 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου
Μαιμακτηριών 16 Νοεμβρίου – 15 Δεκεμβρίου
Ποσειδεών 16 Δεκεμβρίου – 15 Ιανουαρίου
Γαμηλιών 16 Ιανουαρίου – 15 Φεβρουαρίου
Ανθεστηριών 16 Φεβρουαρίου -15 Μαρτίου
Ελαφηβιών 16 Μαρτίου – 15 Απριλίου
Μουνιχιών 16 Απριλίου – 15 Μάιου
Θαργηλιών 16 Μαϊου – 15 Ιουνίου
Σκιροφοριών 16 Ιουνίου – 15 Ιουλίου
Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα, η ονομαζόμενη Νουμηνία, αργότερα γιορταζόταν κι ως Πρωτοχρονιά.
Στην αρχαία Ελλάδα ο καινούργιος χρόνος ξεκινούσε κατά τη φθινοπωρινή Ισημερία (21 Σεπτεμβρίου) και ήταν συνδεδεμένος με την κίνηση του ήλιου και όχι της σελήνης όπως στη Μεσοποταμία.
Ωστόσο η γιορτή της Πρωτοχρονιάς, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ρώμη. Τα πρώτα χρόνια οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το νέο έτος την 1η Μαρτίου, όταν ο αστερισμός του ταύρου ήταν ορατός. Με την άνοδο του Ιουλίου Καίσαρα στην εξουσία, το 46 προ χριστιανικής χρονολόγησης, καθιερώθηκε ως επίσημη γιορτή. Ο Καίσαρας παρατήρησε ότι το παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο δεν ήταν ακριβές και αποφάσισε να δημιουργήσει ένα καινούργιο με βάση τη θέση του ήλιου. Τη δημιουργία του ανέλαβε ο αλεξανδρινός αστρονόμος Σωσιγένης… Αργότερα επί βασιλείας Νουμά Πομπιλίου προστέθηκαν άλλοι δύο μήνες ο Ιανουάριος και Φεβρουάριος. Ο πρώτος μήνας πήρε την ονομασία του από τον Θεό τού ρωμαϊκού πάνθεου, τον Ιανό. Ο Ιανός ήταν ο θεός με τα δύο αντίθετα προσωπεία. Θεωρούνταν ο θεός της καινούργιας αρχής και ήταν ο παλαιότερος Βασιλιάς των Ρωμαίων. Το ένα προσωπείο του κοιτούσε μπροστά και το άλλο πίσω, συμβολίζοντας το μέλλον και το παρελθόν.
Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την αλλαγή του χρόνου με τελετές, όπου αντάλλαζαν δώρα και παράλληλα επιδίδονταν σε ενθουσιώδεις εορτασμούς, αυτό που αργότερα οι χριστιανοί ονόμασαν, «ακολασίες». Σήμερα πιστεύουμε ότι πρέπει στην αλλαγή του χρόνου να είμαστε εν πλήρη ευθυμία, γιατί όπως μας βρεί το νέο έτος, έτσι θα είμαστε όλον τον χρόνο. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού η γιορτή των Ρωμαίων θεωρήθηκε ειδωλολατρική και καταργήθηκε. Την περίοδο του Μεσαίωνα η Πρωτοχρονιά εορτάζονταν είτε την ημέρα των Χριστουγέννων (Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου) είτε κατά τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου. Όταν έγινε πάπας ο Γρηγόριος ΙΓ΄, το 1582 επανήλθε ο εορτασμός την πρώτη Ιανουαρίου. Τότε δημιουργήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο βασίστηκε στο Ιουλιανό, αλλά υπολόγισε ακριβέστερα τη μετατόπιση της Ισημερίας. Τα επόμενα χρόνια το Γρηγοριανό ημερολόγιο υιοθετήθηκε από τις περισσότερες χώρες. Στην Ελλάδα καθιερώθηκε το 1923…Υπάρχουν άνθρωποι που ακόμη σήμερα ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο, οι γνωστοί παλαιοημερολογίτες.
Καλή, όμορφη, ελληνική πρωτοχρονιά παρ’ όλα αυτά τα απίστευτα που συμβαίνουν. Γεγονότα πρωτόφαντα που εκθρονίζουν συνήθειες κι αξίες αιώνων, παραδόσεις, γιορτές και δυστυχώς τη συνύπαρξη ανθρώπων. Κουράγιο Έλληνες κρατείστε άσβεστη τη δάδα της ελπίδος για να υποδεχτούμε με καρτερία έναν κόσμο «μετά τον άνθρωπο».
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ανθρώπινη, ειρηνική με φως λουσμένη.
* Η Ελένη Μανιωράκη είναι δασκάλα, λογοτέχνις
