Το ψυχαγωγικό παλίμψηστο της πόλης των Χανίων χαρακτηρίζεται από την ταξική, την εθνική, τη θρησκευτική ιδιαιτερότητα των κατοίκων της και πάνω απ’ όλα από τις προσωπικές προτιμήσεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιγραφή του τρόπου ψυχαγωγίας στις 23/6/1904 (Εφημ. Ελλάς). Πιο συγκεκριμένα, το μαγαζί στο οποίο συχνάζει η ανώτερη κοινωνική τάξη της πόλης των Χανίων είναι το καφενείο των Μπαλή-Φουλάκη, στη δυτική προκυμαία του λιμανιού. Εδώ γίνεται το κόρτε των ζευγαριών:
«Προ του δείπνου, αλλά και μετά το δείπνον, εκεί συνέρχεται το εκλεκτώτερον της κοινωνίας. Εκεί συναντώνται οι αριστοκράται (αν υπάρχουν τοιούτοι τον χαρακτηρισμόν), των συμπολιτών μας, το αϊ λάιφ των Χανιωτών. Εκεί ανταλλάσσονται τα περιπαθέστερα βλέμματα της τρυφεράς ηλικίας, και εκεί υπό το κράτος του ρομαντισμού αναπτύσσονται υπό την άπλετον σελήνην αι μάλλον ευφρόσυνοι ειδυλλιακαί σκέψεις αι γεννώσαι ελπίδας μέλλοντος ευτυχούς και αισίου».
Το δεύτερο σημαντικό μέρος το οποίο προτιμά για την ψυχαγωγία της η ανώτερη κοινωνική τάξη, είναι ο Δημοτικός Κήπος με το καφενείο του, όπου τις Κυριακές παιανίζει η Μουσική Χωροφυλακή. Εδώ συχνάζουν οι Ευρωπαίοι αξιωματικοί με τις οικογένειές τους, καθώς και άλλοι εύποροι αστοί:
«Δεύτερον κέντρον είνε ο Κήπος· πλήρης εκ των καλών τάξεων. Προ του Καφενείου, το οποίον ο Διευθυντής κ. Βλαντής κατέστησεν πρότυπον καλλωπισμού και υπηρεσίας εις ευρείαν πλατείαν, κάθηνται ανά πάσα μεταμεσημβρίαν κύριοι, κυρίαι, νέοι, νεάνιδες καθ’ ομάδας εις εν τη Πλατεία παρατεταγμένα τραπεζάκια, και υπό τον γλυκόν και μελωδικόν ήχον της μουσικής καλώς κατηρτισμένης λαμβάνουσι τα αναψυκτικά των. Εν τω Κήπω συχνάζουσι τακτικώς οι Ευρωπαίοι αξιωματικοί μετά των οικογενειών των. Την Κυριακήν ιδίως καθ’ ην παιανίζει η Μουσική της χωροφυλακής το θέαμα και το άκουσμα εν τω Δημοτικώ Κήπω είναι έκπαγλον».
Είναι φανερό ότι η ανώτερη κοινωνική τάξη της πόλης περιλαμβάνει τους πολιτικούς, δηλαδή τους βουλευτές της Κρητικής Βουλής, τους δικαστές (του Εφετείου, του Κακουργικοδικείου και του Πρωτοδικείου), τους δικηγόρους, τους μορφωμένους δημόσιους υπαλλήλους (καθηγητές γυμνασίων, διευθυντές υπηρεσιών κ.ά.), τους λιγοστούς ιατρούς και οδοντιάτρους, καθώς και τους αξιωματικούς των Μεγάλων Δυνάμεων. Οσον αφορά τις κατώτερες τάξεις, αυτές συχνάζουν σε άλλα μέρη:
«Άλλα κέντρα, εις τα οποία συχνάζουσιν αι κατώτεραι τάξεις, οι προλετάριοι όπου το ωραίον φύλον δεν παρουσιάζεται, ή μόνον διαβατικόν, είναι το Φάληρον[…]» και οι μουσικές προτιμήσεις είναι: «Αρέσει εις τους θαμώνας η ανατολική μουσική, ο μανές και τα σαρκιά». Στο Φάληρο (η παραλία του Κουμ Καπί) το καλοκαίρι υπάρχει θερινό θέατρο με παραστάσεις: «αναμίξ ευρωπαϊκών και ανατολικών πράξεων παραστανομένων ως ανάμικτος είνε και ο θίασος κατηρτισμένος».
Από το φύλλο της Ελλάς στις 8/8/1904 γνωρίζουμε ότι στο Φάληρο δεν υπάρχει θέατρο, αλλά το καφέ-σαντάν του Νουρή με ημίγυμνες γυναίκες, σύμφωνα με τα παράπονα περίοικου στον αρχηγό της Κρητικής Χωροφυλακής. Σε αυτό το χώρο γίνονται συχνά συμπλοκές μεταξύ των θαμώνων, οι οποίοι είναι χριστιανοί και μουσουλμάνοι.
Οσον αφορά τις μουσικές προτιμήσεις, αυτές φανερώνουν ότι η πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής είναι μουσουλμάνοι, καθώς είναι γνωστό ότι η περιοχή του Κουμ Καπί κατοικείται από τους χαλικούτηδες, οι οποίοι είναι αχθοφόροι, τους λεμβούχους και γενικά τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις της πόλης. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει την παρουσία εύπορων χριστιανών και Ευρωπαίων από άλλες συνοικίες, διότι εκεί υπάρχει και το καφέ-σαντάν, όπως προαναφέρθηκε. Πολλοί άλλοι μουσουλμάνοι, αλλά και χριστιανοί προτιμούν την πλατεία της Σπλάντζιας με τα καφενεία της:
«Θεαματικώς το τοπίον είναι μαγευτικόν, πλήρης απόλαυσις ης απολαμβάνουσι μακαρίως καθ’ εκάστην εσπέραν το ναργιλαδορούφημα ου μόνον οθωμανοί αλλά και πολλοί χριστιανοί συχνάζοντες εκ τε της παρακειμένης συνοικίας των Αγίων Αναργύρων και άλλων συνοικιών. Παρά τη Σπλάντζια το οιονεί θέατρον “Χουρχουδά” αι παριστάνονται και παριστάνονται αδήλου τέχνης, αγνώστου συστήματος θεατρικού· πολύς θόρυβος, πλημμύρα λαού εκ του χύδην μίγδην. Ουδείς γιγνώσκει τί εν αυτώ παριστάνεται και τι εκεί τελεσιουργείται».
*ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος.
Βιβλιογραφία: Α. Αλιγιζάκης, Όπερες, Μαντολινάτες & καντάδες, Βαλς & Συρτός στα παλιά Χανιά. Πολιτισμός και Kοινωνία κατά την περίοδο 1878-1967, Ηράκλειο 2016.
