■ Η Τεχνητή νοηµοσύνη έρχεται να αλλάξει τη ζωή αλλά και τον… θάνατο
Ο «Χ» επιστρέφει στο σπίτι του από το γραφείο και αίφνης βλέπει τον πατέρα του να κάθεται στο σαλόνι. Ο πατέρας σηκώνεται από τον καναπέ και ρωτάει τον γιο πώς ήταν η µέρα του στη δουλειά. Λίγο αργότερα, η µητέρα του «Χ» εµφανίζεται στον ίδιο χώρο. Συνοµιλεί µε τον σύζυγό της και αρχίζουν να διαφωνούν έντονα για κάτι, σε σηµείο που αµφότεροι υψώνουν τον τόνο της φωνής τους. Όλα αυτά δεν θα ήταν εξωπραγµατικά, αν οι δύο γονείς του «Χ» βρίσκονταν εν ζωή.
Η πραγµατικότητα είναι όµως πως έχουν αµφότεροι πεθάνει πριν από χρόνια. Το παραπάνω -φανταστικό- σενάριο δεν βρίσκεται πλέον µακριά από τον ενεστώτα, χάρη στην Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ). Μπορεί ολογράµµατα νεκρών προσώπων, όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω, να µην υφίστανται ακόµα, αλλά ήδη σχεδιάζονται. Την ιδια στιγµή, τα λεγόµενα «ghost bots» ή «death bots», δηλαδή τα ροµπότ διαλόγου (chatbots), τα οποία προσοµοιώνουν αγαπηµένους ανθρώπους που έχουν φύγει από τη ζωή, διαρκώς πληθαίνουν. Η ψηφιακή αθανασία είναι κάτι που έχει αρχίσει να συµβαίνει στην πράξη, δηµιουργώντας ήδη µια αγορά πολλών δισεκατοµµυρίων ευρώ παγκοσµίως. Το θέµα της ψηφιακής µετέπειτα ζωής βρέθηκε στο επίκεντρο συνεδρίας του 28th Annual Economist Government Roundtable, που πραγµατοποιείται στο Λαγονήσι.
«Υπάρχει µια εφαρµογή, το «You, only virtual», στην οποία µπορούµε να πληρώνουµε µηνιαία συνδροµή, προκειµένου να καταγράφει όλες µας τις επικοινωνίες µε αγαπηµένους µας και να έχει πρόσβαση στα µέσα κοινωνικής δικτύωσής µας, ώστε µε σταδιακή συσσώρευση δεδοµένων να δηµιουργηθεί σε βάθος χρόνου ένας ψηφιακός κλώνος µας µε ΤΝ, ο οποίος θα εξακολουθεί να υπάρχει µετά τον θάνατό µας. Το σύνθηµα της εταιρείας που δηµιούργησε την εφαρµογή είναι «ποτέ δεν χρειάζεται να πεις αντίο»» επισήµανε ο λέκτορας σύγχρονης φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Alpen-Adria της Αυστρίας, Θεοφάνης Τάσης. ∆ιευκρίνισε πως µιλάµε για µορφές ΤΝ οι οποίες θα µπορούν να επικοινωνούν µαζί µας και όποτε οι ίδιες το «θέλουν», µε αποτέλεσµα ξαφνικά να λαµβάνουµε ένα µήνυµα, κλήση ή βίντεο από αγαπηµένο πρόσωπο που έχουµε χάσει. Σε δεύτερη φάση, η εταιρεία θα προσπαθήσει να κατασκευάσει το ολόγραµµα που θα φέρνει τους νεκρούς γονείς µας στο καθιστικό µας.
Όπως επισήµανε ο κ. Τάσης, τα ερωτήµατα που ανακύπτουν είναι πολλά. Για παράδειγµα, µπορούµε να διαγράψουµε και να βγάλουµε από τη ζωή µας έναν ψηφιακό κλώνο, που ένα αγαπηµένο πρόσωπο δηµιούργησε για εµάς πριν πεθάνει; Τι συµβαίνει όταν δύο ψηφιακοί κλώνοι αρχίζουν να λογοµαχούν µπροστά µας µετά θάνατον και η όλη συνθήκη είναι πολύ ρεαλιστική; Επίσης, µπορούµε πραγµατικά να ξεπεράσουµε το πένθος µας για κάποιον που πέθανε και να προχωρήσουµε, όταν συµβιώνουµε καθηµερινά µε έναν ψηφιακό κλώνο του; Και τελικά, πότε η θεραπευτική χρήση της ΤΝ γίνεται εξάρτηση από ένα ψηφιακό φάντασµα; «Όταν ρώτησα τη µητέρα µου αν θα ήθελε να έχει έναν ψηφιακό κλώνο για τα εγγόνια της όταν πεθάνει, µου απάντησε «όχι». Κι όταν τη ρώτησα γιατί, µου είπε «γιατί προτιµώ να µε θυµάστε»» επισήµανε ο κ.Τάσης.
Παρηγοριά ή τεχνητή παράταση του πένθους;
Αντίστοιχα ερωτήµατα διατύπωσε και ο Μητροπολίτης Αλεξανδρούπολης, Τραϊανούπολης και Σαµοθράκης Άνθιµος. Επισήµανε ότι αντιλαµβάνεται πλήρως τον πόνο των ανθρώπων όταν χάνουν κάποιο αγαπηµένο πρόσωπο και την επιθυµία τους να έχουν επικοινωνία µαζί του, καθώς αυτό είναι ένα πανανθρώπινο και διαιώνιο αίτηµα: δεν θέλουµε να ζήσουµε µόνοι µας, χωρίς τον άνθρωπο που αγαπάµε, επειδή έχει φύγει από τη ζωή. «Τώρα, η ΤΝ έρχεται και µας λέει ότι µπορεί να µας προσφέρει κάτι τέτοιο και εδώ αρχίζει ένας έντονος προβληµατισµός (…) Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει ότι ο άνθρωπος φτιάχθηκε από τον Θεό και ο Θεός του έδωσε τη δυνατότητα να δηµιουργεί τα πάντα. Άρα, το να δηµιουργούµε κάτι είναι καλό, είναι εντολή του Θεού, προκειµένου να συνεχίσουµε το δηµιουργικό του έργο. Κάποια στιγµή, ο άνθρωπος φεύγει από αυτό τον κόσµο. Εναι σωστό και ηθικό να θέλουµε να τον κρατήσουµε κοντά µας µε µια ψηφιακή απεικόνιση και εικονική πραγµατικότητα; (…) Νοµίζω ότι πρέπει να προχωρήσουµε σε ό,τι φέρει η ΤΝ, αλλά έχοντας πάντα ως κεντρικό σηµείο του πολιτισµού και του τεχνολογικού στόχου µας την αξία του ανθρωπου, ενός ανθρώπου που χρειάζεται κάποια στιγµή να αναπαυτεί. Φοβάµαι -δεν ξέρω αν ισχύει, αλλά φοβάµαι- ότι µια τέτοια δυνατότητα (να συνοµιλούµε µε ένα πρόσωπο που δεν είναι εν ζωή), όσο και αν στην αρχή λειτουργήσει παρηγορητικά, ίσως επιµηκύνει τον πόνο και το πένθος, κάτι που στη χριστιανική εκκλησία προσπαθούµε να το κοντύνουµε και να βοηθήσουµε τον άνθρωπο που είναι στη ζωή να συνεχίσει, ελπίζοντας στην ανάσταση του αγαπηµένου προσώπου. Να µην κατεδαφιστεί και εξουθενωθεί από έναν τάφο. Γι’ αυτό και η Εκκλησία λέει ότι ο θάνατος είναι ύπνος και τα νεκροταφεία κοιµητήρια» εξήγησε ο κ.Άνθιµος.
Πρόσθεσε ότι οι άνθρωποι δεν είµαστε πλασµένοι για να πεθαίνουµε και για αυτό ανέκαθεν µας ενδιέφερε τι θα απογίνουµε µετά τον θάνατό µας. «Το ότι η ψυχή υπάρχει µετά τον θάνατο, το ήξεραν και οι αρχαίοι ‘Ελληνες, ο Χριστός πρόσθεσε και τη σωµατική ανάσταση, ώστε ο άνθρωπος να χαρεί την αιωνιότητα όχι µόνο ως ψυχή αλλά και ως σώµα, γιατί µια ψυχή χωρίς σώµα είναι φάντασµα και ένα σώµα χωρίς ψυχή είναι ένα πτώµα, που όσο και αν το αγαπώ, δεν το πλησιάζω, γιατί είναι κρύο. Στη ∆ευτέρα Παρουσία αυτά τα δύο θα ενωθούν και θα χαρούµε την αιωνιότητα. Αυτό δεν είναι για εµάς µια φιλοσοφική θεωρία αλλά το κύριο µήνυµα του Ευαγγελίου και θα είναι πραγµατική ανάσταση σώµατος, όχι εικονική. Την εικονική τη φοβάµαι, γιατί θα µπερδέψει τον άνθρωπο και θα τον βυθίσει σε ψευδαισθήσεις (…) Με αρκετές ψευδαισθήσεις ζούµε σε αυτό τον κόσµο, ας µην τις µεταφέρουµε και στην άλλη ζωή» είπε και εξέφρασε τον φόβο ότι πιθανώς θα αναπτυχθεί µια βιοµηχανία άτεγκτη, που θα εµπορεύεται το ανθρώπινο πένθος. Ο κ.Ανθιµος διευκρίνισε πάντως πως αναµφίβολα η τεχνολογία είναι κάτι πολύ δυνατό και ωραίο, που θα οµορφύνει και θα διευκολύνει τη ζωή µας, αλλά από την άλλη «πρέπει να προσέξουµε για να µην βλαφτούµε από αυτό το δυναµικό γεγονός στη ζωή µας».
Το ανθρώπινο ροµπότ και η µεγάλη περιπέτεια της ελευθερίας µε τίµηµα τον θάνατο
Στο ερώτηµα αν η Εκκλησία έχει καταλήξει σε συγκεκριµένες θέσεις ως προς τα όρια της ΤΝ και σε αυτό το πεδίο, απάντησε πως το θέµα βρίσκεται ακόµα υπό συζήτηση. «∆εν έχουµε φτάσει σε ένα αποτέλεσµα, γίνονται συζητήσεις και µε τη ρωµαιοκαθολική και τις προτεσταντικές Εκκλησίες, προκειµένου να αντιµετωπίσουµε από κοινού ένα γεγονός, που ούτως ή άλλως θα είναι ενιαίο. Το έργο το έχουµε κατά κάποιο τρόπο ξαναδεί. Στην Αγία Γραφή ο Θεός δηµιουργεί ένα ροµπότ, έχει µπροστά του έναν τέλειο οργανισµό, το σώµα του ανθρώπου και έρχεται στη συνέχεια ο ίδιος να φυσήσει µέσα του και να του δώσει πνοή ζωής. Όµως, το χαρακτηριστικό της δηµιουργίας εκείνης του Θεού είναι η ελευθερία. ∆εν το φοβάται αυτό το ροµπότ και γι’ αυτό το αφήνει τελείως ελεύθερο (…) Ο άνθρωπος επιλέγει να φύγει (από την Εδέµ) και µπαίνει στη διαδικασία να ασκήσει την περιπέτεια της ελευθερίας του, αποτέλεσµα της οποίας είναι ο θάνατος -για να µη γίνει το κακό αθάνατο. Τώρα, στην εποχή µας, κάνει περίπου το ίδιο πράγµα ο άνθρωπος. Συνεχίζοντας το δηµιουργικό έργο του Θεού, δηµιουργεί ένα ροµπότ. Από εµάς εξαρτάται τι δεδοµένα και προδιαγραφές θα του δώσουµε και κυρίως από εµάς εξαρτάται να µην το φοβόµαστε, γιατί διαπιστώνω ότι διαχέται ένας φόβος, ανθρώπινος ίσως. Σε ό,τι αφορά τη µετά θάνατον ψηφιακή απεικόνιση, αυτό δεν το αντιµετωπίσαµε ακόµα καθόλου ως θέµα, στην Εκκλησία της Ελλάδος τουλάχιστον» σηµείωσε.
Η ψηφιακή αθανασία δεν είναι ασφαλώς η µόνη δυνατότητα που κοµίζει η ΤΝ στις διαπροσωπικές ανθρώπινες σχέσεις. Όπως το έθεσε ο κ.Τάσης, η φιλία αποτελεί ακόµα ένα πεδίο εφαρµογής. Για παράδειγµα, εφαρµογές όπως η Nomi.ai επιτρέπουν στον χρήστη/χρήστρια να δηµιουργήσει φίλους ΤΝ µε συγκεκριµένο ψηφιακό προφίλ και χαρακτηριστικά. Τεχνητή Νοηµοσύνη, που θα µπορούσε να έχει πρόσβαση στα social media του χρήστη ώστε να εκπαιδεύεται µε βάση αυτά και να επικοινωνεί µαζί του µε πληρέστερο τρόπο. Αυτού του είδους η σχέση, επισήµανε ο κ.Τάσης, µπορεί να έχει θεραπευτικά στοιχεία για κάποιον µε έλλειµµα κοινωνικών δεξιοτήτων ή για κάποια που ζει σε αποµονωµένη γεωγραφικά περιοχή. «Θα πρέπει όµως ν΄ αναρωτηθούµε σοβαρά ποιες θα είναι οι συνέπειες στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόµου. Μήπως βραχυπρόθεσµα ή µακροπρόθεσµα απωλέσουµε την ικανότητα να επικοινωνούµε µεταξύ µας και επικοινωνούµε ολοένα περισσότερο µε την ΤΝ, που η συµπεριφορά της θα είναι απολύτως θετική απέναντί µας;» διερωτήθηκε.
Οι δύο πιθανές όψεις των sex-bots και η αριστοτελική τυπολογία της φιλίας
Μια τρίτη εφαρµογή θα µπορούσε να είναι η ενσώµατη ΤΝ, µε τη µορφή για παράδειγµα sex bots (ροµπότ για σεξουαλική χρήση). Τα ροµπότ αυτά, πέραν του ότι θα είναι σε θέση να αλληλεπιδρούν µαζί µας και να απαντούν στις δικές µας χειρονοµίες και κινήσεις µε δικές τους, όπως σήµερα µάς απαντούν µε λέξεις τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (π.χ., ChatGPT), θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να καταγράφουν τα βιοµετρικά δεδοµένα µας, όπως η διαστολή της κόρης του µατιού, η αύξηση των παλµών ή της θερµοκρασίας. Έτσι θα µπορούν να αλληλεπιδρούν µαζί µας ακόµα αποτελεσµατικότερα. Κι ενώ κι αυτό µπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία σεξουαλικών διαταραχών και να προσφέρει ανακούφιση σε ανθρώπους µε δυσκολίες εύρεσης σεξουαλικού συντρόφου, εγκυµονεί και κινδύνους, όπως η αδυναµία ανάπτυξης εγγύτητας µε κοντινούς ανθρώπους.
Την τυπολογία του Αριστοτέλη περί φιλίας χρησιµοποίησε για να θέσει τα δικά του ερωτήµατα γύρω από την επίδραση της ΤΝ στις διαπροσωπικές σχέσεις ο Κώστας Αξαρλόγλου, πρύτανης και καθηγητής διεθνών επιχειρήσεων και στρατηγικής στο Alba Graduate Business School, The American College of Greece. Όπως είπε, ο Αριστοτέλης εντοπίζει τρεις τύπους φιλίας: τη φιλία «δια το χρήσιµον» (έχω µια σχέση γιατί κερδίζω κάτι από αυτή), «δια την ηδονήν» (έχω µια σχέση επειδή χαίροµαι και ευχαριστιέµαι) και «δια το αγαθόν» (όπου το σηµαντικό ερώτηµα δεν είναι τι κερδίζω εγώ, αλλά τι κερδίζει ο άλλος από αυτή τη σχέση).
«Η ΤΝ έχει απίστευτα θετικά αποτελέσµατα στο πρώτο είδος σχέσης, δια το χρήσιµον» σηµείωσε και πρόσθεσε πως βάσει µελετών σε αµερικανικό νοσοκοµείο, όταν οι ασθενείς ερωτήθηκαν αν ήταν πιο ευχαριστηµένοι από την αλληλεπίδρασή τους µε ανθρώπους νοσοκόµους ή ψηφιακούς κλώνους, απάντησαν υπέρ των δεύτερων, γιατί είχαν περισσότερο χρόνο να επενδύσουν σε αυτούς. «Το ερώτηµά µου είναι πόσο βοηθάει η ΤΝ στη σχέση µας δια το αγαθόν και µάλιστα µε ανθρώπους που έχουν φύγει από τη ζωή (…), πόσο µας βοηθάει να συνεχίσουµε να αναπτύσσουµε τη σχέση µας µαζί τους για καλό δικό τους, αφού δεν υπάρχουν πια;» διερωτήθηκε και αφού πρόσθεσε ότι τα ghostbots και deathbots υπολογίζεται πως ήδη διαµορφώνουν µια αγορά µε τεράστιο τζίρο 120 δισ. ευρώ, επισήµανε πως έχει προταθεί τέτοιου είδους εφαρµογές να εγκρίνονται από τον FDA (Αµερικανικό Οργανισµό Τροφίµων και Φαρµάκων), καθώς µπορούν δυνητικά να αποτελέσουν εναλλακτική φαρµακευτική αγωγή. «Η ΤΝ είναι ένα πολύ πολύπλοκο φαινόµενο και χρειάζεται πολλή συζήτηση, γιατί ως ανθρώπινο είδος (…) πρέπει να πάρουµε δύσκολες αποφάσεις για το πώς θα εξελιχθεί, τι θα επιτρέψουµε και τι όχι. Όµως, για να πάρουµε δύσκολες αποφάσεις πρέπει να καταλάβουµε και για να καταλάβουµε χρειαζόµαστε εξειδίκευση και ολιστική προσέγγιση µε βάση τον άνθρωπο. Αυτό προσπαθούµε να πετύχουµε στο σχολείο µας, µε τη δηµιουργία κέντρων αριστείας (…) και για αυτό χρειαζόµαστε ανθρώπους που ασχολούνται µε την τέχνη, φιλόσοφους, µαθηµατικούς, για αυτό χρειάζεται διεπιστηµονικότητα» κατέληξε.
