» Raymond Queneau
(µτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Ύψιλον)
Αργά ή γρήγορα, σε κάποια από τις κορυφές της παιγνιώδους και µη σοβαροφανής λογοτεχνίας, θα αντικρίσει ο αναγνώστης τον Ρεµόν Κενό και αυτή θα είναι µια καθοριστική συνάντηση για το ευρύτερο ταξίδι του στη λογοτεχνία. Καµπή που είτε θα αποκαλύψει έναν διαφορετικό τρόπο αντιµετώπισής της, µε τη σοβαρότητα που τα παιδιά αντιµετωπίζουν το παιχνίδι, είτε θα προκαλέσει απανωτά σοκ δυσανεξίας και θα θεωρηθεί µια ακατανόητη εκτροπή του αναγνωστικού µονοπατιού που περισπούδαστα χαράζουν. Σχετικά µικρός διάβασα τη Ζαζί στο µετρό και το Ασκήσεις ύφους, αρκετά άλλαξαν τότε. Οι καλές εκδόσεις Ύψιλον, µε τη µεταφραστική συνδροµή του ακάµατου Αχιλλέα Κυριακίδη, ενέταξαν τον Κενό στον κατάλογό τους, ξεκινώντας από τα δύο πασίγνωστα έργα του σε νέα µετάφραση, και συνεχίζοντας, λίγους µήνες πριν, µε το µέχρι πρότινος ακυκλοφόρητο στα ελληνικά, ύστερο µυθιστόρηµά του, Η πτήση του Ίκαρου.
(Για να είµαι ειλικρινής, όταν πέρυσι αποφάσισα να διαβάσω ξανά, χρόνια µετά, τη Ζαζί στο µετρό, φοβόµουν µήπως η αναγνωστική ενηλικίωση λειτουργούσε εις βάρος του άλλοτε τόσο αγαπηµένου αυτού βιβλίου. Πόσο αφελής και άστοχη φοβία! Το αντίθετο συνέβη, τα τότε όρια πρόσληψης ήταν στενά και επιφανειακά. Τρελάθηκα!)
Παρίσι, 1896. Ο συγγραφέας Υµπέρ Λυµπέρ θα βρεθεί σε απόγνωση όταν ο Ίκαρος, ήρωας του µυθιστορήµατος που µόλις είχε αρχίσει να γράφει, θα εξαφανιστεί. Θα καταφύγει σε έναν διάσηµο ιδιωτικό ντετέκτιβ, τον Μορκόλ, θα του αφηγηθεί τι συνέβη και εκείνος θα αναφωνήσει: Πόσο πιραντελικό. Τι και αν το 1896 ο Λουίτζι Πιραντέλο δεν είχε ακόµα γράψει το διάσηµο έργο του Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, οι αναφορές και τα δάνεια είναι σωστό να αποδίδονται. Το παιχνίδι, και το µεταφραστικό βάσανο, ξεκινά ήδη από τον τίτλο, Le Vol’ d’ Icare, που µεταφράζεται τόσο ως η πτήση του Ίκαρου όσο και ως η κλοπή του Ίκαρου. Και είναι µια τέτοια υποψία που φωλιάζει στο µυαλό του απελπισµένου συγγραφέα, πως κάποιος οµότεχνός του του έκλεψε τον ήρωα, ο ανταγωνισµός µε λάφυρο τη δόξα, σύγχρονη ή µεταθανάτια, είναι σκληρός και αδυσώπητος.
Αρχής γενοµένης της απόδρασης αυτής, µια σειρά από ευτράπελα γεγονότα θα ακολουθήσουν. Η πτήση του Ίκαρου, ένας συνδυασµός πρόζας και θεατρικού, είναι µια αναγνωστική φαντασµαγορία, ένα ειδολογικό γαϊτανάκι, ένα ευφάνταστο άθροισµα συγγραφικών ευρηµάτων, αλλεργικό στη σοβαροφάνεια και µε προσήλωση στο παιχνίδι, ένα αναρχικό –τι πιο αναρχικό, άλλωστε, από έναν ήρωα που το σκάει από τις σελίδες του βιβλίου που βρέθηκε ξάφνου να ζει γυρίζοντας την πλάτη στον δηµιουργό του– ανάγνωσµα που προσφέρει ατόφια απόλαυση χωρίς ωστόσο να υποτάσσεται στιγµή στη γελοιότητα και την απλοϊκότητα. Είπαµε, παιχνίδι όπως τα παιδιά το εξασκούν. Ο Κενό, µε όχηµα το εύρηµά του, περνά γενεές δεκατέσσερις και βάλε, το σινάφι του, παρότι τοποθετεί την ιστορία του στα τέλη του περασµένου αιώνα, χωρίς προφανώς να αφήνει εκτός τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο τρόπος που ο Κενό διαχειρίζεται συνολικά το εύρηµά του, ως µια συνθήκη αστεία, δηλαδή, και όχι ως µια σοβαροφανή πρωτοτυπία, ή µια παρθενογένεση αν προτιµάτε, αποδεικνύεται καθοριστική για τη συνολική κατασκευή και πρόσληψη, καθώς δεν επιχειρεί να διαφύγει από τα όρια που ο ίδιος θέτει ως συγγραφικές επιδιώξεις. Η πτήση του Ίκαρου, ανάµεσα σε άλλα, µας υπενθυµίζει πως η λογοτεχνία, τόσο κατασκευαστικά όσο και αναγνωστικά, συχνά πάσχει από έλλειψη του στοιχείου της διασκέδασης, χωρίς να υποφέρει από εκπτώσεις και παιδικές ασθένειες όπως η φάρσα και η κακή σάτιρα. Και έτσι, ξεπερνά εν τέλει τα µυθοπλαστικά του όρια και διαβάζεται και ως ένα παράδοξο και λοξό δοκίµιο σχετικά µε τη συγγραφή και ενώ ο Μπαρτ είχε µόλις προλάβει να µιλήσει για τον οριστικό και αµετάκλητο θάνατο του συγγραφέα.
Το µόνο που λείπει από την έκδοση του βιβλίου αυτού, που το συνοδεύει ένα εµπνευσµένο επίµετρο δια χειρός Νίκου Σταµπάκη, είναι µια ευδιάκριτη πινακίδα που να απαγορεύει την είσοδο σε αναγνώστες δυσκοίλιους, που θεωρούν εαυτούς ξεχωριστούς απλώς και µόνο επειδή συνεχίζουν, ενήλικες από χρόνια, να έχουν ανάγκη από αφηγήσεις, θεωρώντας δεδοµένο πως αυτό είναι κάτι που τους τοποθετεί σε µια δυσπρόσιτη από την πλέµπα, όποια οµάδα εκείνη θεωρούν τέτοια, κορυφή. Αλλά και για τους οµότεχνους του Κενό που βγάζουν εξανθήµατα µε την πρόταση αυτή. Οι υπόλοιποι, κοπιάστε!
