Πριν 60 χρόνια ο Γιούρι Αλεξέγιεβιτς Γκαγκάριν, ο πρώτος άνθρωπος που περπάτησε στο φεγγάρι, βλέποντας τη γη μας από το διάστημα θα αναφωνήσει «Κοιτάζω τη Γη και είναι τόσο όμορφη. Βλέπω να περιβάλλεται από ένα λεπτό δαχτυλιδάκι την ατμόσφαιρα. Αυτή είναι όλη κι όλη και πρέπει να την προσέχουμε σαν τα μάτια μας». Η καθαρή της σύνθεση, αποτέλεσμα βιοχημικών μεταβολών δισεκατομμυρίων χρόνων στην παλαιοατμόσφαιρα από τους ζωντανούς οργανισμούς αποτελείται κυρίως από άζωτο και σε μικρότερο βαθμό από οξυγόνο απαραίτητο για την αναπνοή των οργανισμών και διοξείδιο του άνθρακα βασική για τη φωτοσύνθεση των φυτών, των φυκιών και των κυανοβακτηρίων χημική ένωση.
Eίναι αυτή που προστατεύει τους ζωντανούς οργανισμούς του πλανήτη από γενετικές βλάβες από την ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία, τον ηλιακό άνεμο και τις κοσμικές ακτίνες και γενικότερα το περιβάλλον με τα οικοσυστήματά του. Κι όμως αυτό το τόσο λυσιτελές και ζείδωρο δαχτυλίδι δεινοπαθεί από μύριους ρύπους που «πνίγουν τα σωθικά» του εξαιτίας της κερδοφρενούς ανθρώπινης δραστηριότητας. Κι όλα αυτά πριν ακόμα ο Homo sapiens καταφέρει να βρει έναν άλλο «φιλόξενο» πλανήτη για μετοίκηση.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση λοιπόν δεν είναι τίποτα άλλο από την παρουσία στην ατμόσφαιρα κάθε είδους ουσιών, σε συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.
Οι κυριότεροι ρύποι που επιδρούν στην ποιότητα του αέρα της γήινης ατμόσφαιρας είναι το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το διοξείδιο του Άνθρακα (CO2),το διοξείδιο του θείου (SΟ2), τα Οξείδια του Αζώτου (ΝΟx) και κυρίως το μονοξείδιο (ΝΟ) και το διοξείδιο (ΝΟ2) του αζώτου, μη μεθανιούχες πτητικές οργανικές ενώσεις (NMVOC), το όζον (Ο3), τα αδρομερή αιωρούμενα μικροσωματίδια (ΑΜ 10, Particulate Matter – PM10). τα λεπτομερή αιωρούμενα μικροσωματίδια (ΑΜ 10, Particulate Matter – PM10) και τα λεπτομερή (ΑΜ 2.5, Particulate Matter – PM 2.5), οι υδρογονάνθρακες και τα παράγωγά τους (ΗC) και τα βαριά μέταλλα. Οι ρύποι αυτοί είναι γνωστοί και ως συμβατοί και μετρούμενοι χαρακτηρίζουν την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Οι υπόλοιποι οι μη συμβατοί ρύποι διακρίνονται σε βλαπτικούς και τοξικούς.
Σε ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου το 2018 αναφέρεται χαρακτηριστικά πως η προστασία της υγείας μας από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ανεπαρκής. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) περίπου 400.000 άνθρωποι πεθαίνουν πρόωρα εξαιτίας των υπέρμετρων συγκεντρώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων και κυρίως των μικροσωματιδίων, του διοξειδίου του αζώτου και του τροποσφαιρικού όζοντος. Δηλαδή η ΕΕ προσφέρει ημερησίως στο «Μινώταυρο» της ατμοσφαιρικής ρύπανσης πάνω από 1000 άτομα. Ακόμα εκτιμάται πως το κόστος που προκαλεί η ατμοσφαιρική ρύπανση σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις στην υγεία κυμαίνεται από 330 έως 940 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το 2013 η απώλεια ετών υγιούς ζωής σε μερικά κράτη μέλη της ΕΕ είναι παρόμοια με εκείνη χωρών, οι οποίες συνδέονται συχνά με κακή ποιότητα του αέρα, όπως η Κίνα και η Ινδία.
Η ΕΕ μπροστά στις συνέπειες αυτές από την ατμοσφαιρική ρύπανση προχώρησε στην καθιέρωση πρότυπων για την ποιότητα του αέρα για τις συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων με τις σημαντικότερες επιπτώσεις για την υγεία.
Σήμερα υπάρχουν μερικές χιλιάδες δίκτυα σταθμών σταθερών μετρήσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε περιοχές σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ο μετρήσεις γίνονται αυτόματα κάθε στιγμή. Για την εκτίμηση της ολικής ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα χρησιμοποιείται ο δείκτης ποιότητας αέρα (ΔΠΑ) (Air Quality Index AQI).
Στην Κρήτη λειτουργούν πολυάριθμοι τέτοιοι σταθμοί. Στην περιφερειακή ενότητα Χανίων για παράδειγμα υπάρχουν στα Χανιά , Κουνουπιδιανά, Καλύβες, Γεωργιούπολη, Μαλάξα, Μουρνιές , Μάλεμε, Σούγια, Αλικιανό, Πλατανιά, Δραπανιά, Κίσσαμο, Κάντανο, Ροδοβάνι και Γαύδο. Δεν υπάρχουν σταθμοί στην Παλαιόχωρα, στην Κουντούρα, στο Λαφονήσι, στα Φαλάσαρνα, στο Φραγκοκάστελλο, στη Χώρα Σφακίων και στην Ανώπολη και θα πρέπει να συμπεριληφθούν και οι περιοχές αυτές για μια ολοκληρωμένη δικτύωση της εκτίμησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Σήμερα (18-06-2021) σε όλους τους σταθμούς ο κυρίαρχος ρύπος είναι το όζον.
