Η σαφήνεια στη λεκτική συμπεριφορά του δασκάλου

Η ξεκάθαρη διατύπωση γνωστικών ερωτήσεων και η σαφήνεια, γενικότερα, στη λεκτική συμπεριφορά του δασκάλου αποτελούν μία βασική διδακτική δεξιότητα.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει μία ομοφωνία μεταξύ των ερευνητών σε τι, ακριβώς, συνίσταται η έννοια της σαφήνειας. Οι ανασκοπήσεις βιβλιογραφίας πάνω στο θέμα της σαφήνειας, αναφέρουν ότι οι ορισμοί που έχουν δοθεί χαρακτηρίζονται περισσότερο από ασάφεια παρά από σαφήνεια. Η όλη προσπάθεια επικεντρώνεται στο να οριστεί τι είναι η σαφήνεια του δασκάλου και πώς την αναγνωρίζω. Oι περισσότεροι ορισμοί είναι πολύ γενικοί κι αφηρημένοι. Φερ’ ειπείν η σαφήνεια είναι ο βαθμός κατανόησης και οργάνωσης με τον οποίο ένας δάσκαλος παρουσιάζει το περιεχόμενο του μαθήματος ή η σαφήνεια του δασκάλου σχετίζεται με την αξιοπιστία των μεταδιδομένων μηνυμάτων. Υπάρχουν ακόμα κι οι κυκλικοί ορισμοί της σαφήνειας: Το να είσαι ξεκάθαρος σ’ ό,τι λες και να σε καταλαβαίνουν οι άλλοι.
Κάποιοι ερευνητές προσπάθησαν να ορίσουν τι δεν είν’ η σαφήνεια και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επικοινωνία που αποκλίνει απ’ τις σαφείς διατυπώσεις χαρακτηρίζεται από διφορούμενα, αοριστίες, χρήση ατυχών παραδειγμάτων, αβεβαιότητες, παύσεις στον λόγο και υπεκφυγές. Ενδεικτικό της προσπάθειας να οριστεί η έννοια αυτή είναι οι πάμπολλες άλλες έννοιες που υιοθετούνται για να την περιγράψουν: Εκφραστικότητα του δασκάλου, εξηγήσεις του δασκάλου, σαφήνεια του μηνύματος, άμεση διδασκαλία, κ.λπ. Αλλοι μελετητές επιχείρησαν να οριοθετήσουν την έννοια αυτή τονίζοντας ότι η σαφήνεια στη διδασκαλία δεν περιορίζεται μόνον στην προσπάθεια του δασκάλου να εξηγήσει στους μαθητές τις πληροφορίες που τους δίνει, αλλά φτάνει μέχρι τη σαφήνεια του μηνύματος, δηλαδή τη σαφήνεια του περιεχομένου του μαθήματος και τον ενεργό ρόλο του μαθητή στην αποσαφήνιση του μηνύματος αυτού. Στη σαφήνεια του μηνύματος περιλαμβάνονται η επιλογή των κατάλληλων λέξεων, η σαφήνεια των ερωτήσεων που υποβάλει ο δάσκαλος, οι οδηγίες, τα επίπεδα δυσκολίας, οι πλεονασμοί στον λόγο, ο εντοπισμός των θεμάτων, οι λεπτομέρειες και οι παραφράσεις. Μια καλή προσπάθεια ορισμού της σαφήνειας έχει γίνει μες απ’ την περιγραφή «του προφίλ του σαφούς δασκάλου», που δείχνει ότι ο δάσκαλος αυτός δομεί το μάθημά του και τα λεκτικά ή μη λεκτικά του μηνύματα με ξεκάθαρο και κατάλληλο τρόπο.
Η έρευνα έχει δείξει ότι οι μαθητές αναπτύσσουν, πολλές φορές, στρατηγικές αποσαφήνισης, πράγμα που αναδεικνύει τη συμβολή τους στην αποσαφήνιση των εξηγήσεων απ’ τον δάσκαλο και στην αποσαφήνιση της δικής τους σκέψης και κατανόησης (είναι εμφανής εδώ η προσέγγιση του κονστρακτιβισμού στη μάθηση).
Πρέπει να τονιστεί ότι όχι μόνον η σαφήνεια της γνωστικής πρόθεσης του δασκάλου, αλλά γενικότερα η σαφήνεια ως βασική παράμετρος της παρουσίασης των δραστηριοτήτων σε μια τάξη και του τρόπου διεξαγωγής τους από πλευράς μαθητών (task presentation) σχετίζεται με ή επηρεάζει θετικά την αποτελεσματικότητα του δασκάλου, την επίτευξη του μαθητή μεσ’ στην τάξη, την αντίληψη των μαθητών για την αποτελεσματικότητα του δασκάλου, τη συναισθηματική τοποθέτηση του μαθητή απέναντι στο μάθημα, τη γνωστική μάθηση και την παρακίνηση.