Οι σχολικές τσάντες ως αιτία πρόκλησης πόνου στην πλάτη

Ο πόνος στην πλάτη και στη μέση είναι από τις πιο συνηθισμένες μυοσκελέτικες παθήσεις της εποχής μας, με συνεχιζόμενη αύξηση των ποσοστών εμφάνισης στο γενικό πληθυσμό, αλλά και με συχνή αναφορά σε ηλικιακές ομάδες μεταξύ παιδιών και εφήβων.

Διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες ανέδειξαν ό,τι 1 στα 4, 1 στα 3 και 1 στα 2 παιδιά ηλικίας 11, 13 και 15 ετών αντίστοιχα, θα αναφέρουν τουλάχιστον μία φορά εμφάνιση επεισοδίου με πόνο στην πλάτη (Ως πόνος στην πλάτη ορίζεται η εμφάνιση συμπτωμάτων ανάμεσα στις ωμοπλάτες έως και το ύψος της λεκάνης χαμηλά στη μέση) .
Σχεδόν 1 στα 5 παιδιά ανέφεραν πως ζήτησαν ιατρική συμβουλή για αυτό το επεισόδιο, ενώ σχεδόν 1 στα 10 παιδιά θα απουσιάσει για μία ή και περισσότερες μέρες από το σχολείο λόγω πόνων στην πλάτη ή στη μέση. Σε ανάλογη έρευνα το 75% (3 στα 4 παιδιά) των παιδιών με χρόνιο πόνο στη μέση (μη ειδικής αιτιολογίας, ακαθόριστος πόνος ο οποίος δεν μπορεί να συνδεθεί κλινικά ή διαγνωστικά με κάποια παθολογία ) ανέφερε ότι η μεταφορά σχολικής τσάντας επιδείνωσε τα συμπτώματά τους.
Σε πολλές χώρες έχουν θεσπισθεί κατευθυντήριες οδηγίες που συνιστούν συγκεκριμένα όρια βάρους για τις σχολικές τσάντες. Τα όρια αυτά κυμαίνονται συνήθως στο 10% με 15% του σωματικού βάρους των παιδιών, σε ορισμένες περιπτώσεις ξεκινούν από το 5% ενώ υπάρχουν οδηγίες έως και 20% του σωματικού βάρους. Κάνοντας μία ανασκόπηση στην επιστημονική έρευνα, το ερώτημα που τίθεται είναι εάν όλες αυτές οι <συστάσεις> υποστηρίζονται από τα έως τώρα δεδομένα. Παρά την εμφανή έλλειψη αξιόπιστων ερευνητικών δεδομένων, οι σχολικές τσάντες έχουν συνδεθεί άρρηκτα με την εμφάνιση πόνου στην πλάτη σε παιδιά και εφήβους.
Εδώ και χρόνια ερευνητές από διάφορα μέρη της γης επιχειρούν να διελευκάνουν τους παράγοντες κινδύνου που συμβάλουν στην εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων σε παιδιά και εφήβους. Έως και πρόσφατα υπήρχαν ευρήματα που συνέδεαν ψυχοκοινωνικούς παράγοντες (όπως το άγχος, η συναισθηματική φόρτιση, το οικογενειακό περιβάλλον κ.α.), το γυναικείο φύλο και το κάπνισμα με τον αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση πόνων στην πλάτη σε μαθητές. Σε αρκετές έρευνες μελετήθηκε επίσης ως αιτία εμφάνισης των συμπτωμάτων και η καταπόνηση από τα φορτία, με διάφορες εμβιομηχανικές (π.χ. τεχνική, διάρκεια φόρτιων κ.α.) ή ανθρωπομετρικές παραμέτρους (π.χ. ύψος, βάρος, σωματότυπος κ.α.) να θεωρούνται ότι συμβάλουν στην εμφάνιση τέτοιων επεισοδίων. Οι ισχυρισμοί αυτοί όμως δεν φαίνεται να υποστηρίζονται επαρκώς από τα στοιχεία που προκύπτουν.
Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη έρευνα επιστημόνων από την Αυστραλία, συλλέχθηκαν και αξιολογήθηκαν δεδομένα από 69 μελέτες, που αντιστοιχούν σε περισσότερα από 72.000 παιδιά και εφήβους. Έγινε καταγραφή, αξιολόγηση και ανάλυση διαφόρων παραμέτρων, όπως το βάρος της τσάντας, η διάρκεια της μεταφοράς, ο τύπος του σάκου (πλάτης, “ταχυδρόμου” κ.α.), ο τρόπος χρήσης κατά τη μεταφορά και το αναφερόμενο βάρος της τσάντας όπως το αντιλαμβάνεται το ίδιο το παιδί.
Τα αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν τον Μάιο του 2018 στο British Journal of Sports Medicine, συνοψίζονται ως εξής:
1. Καμία από τις μελέτες που εντάχθηκαν στην έρευνα δεν εμφάνισε επαρκείς αποδείξεις πως (τα χαρακτηριστικά της) η χρήση των σχολικών τσαντών αποτελεί παράγοντα που θα προκαλέσει πόνους σε πλάτη ή μέση στα παιδιά.
2. Μία μελέτη απέδειξε πως πιθανή αναφορά του παιδιού ότι η σχολική τσάντα που μεταφέρει είναι βαριά, συνδέεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων πόνου στην πλάτη ή στη μέση του.
3. Σε άλλη μελέτη τα παιδιά με προϋπάρχων πόνο στην μέση και αναφερόμενη δυσκολία στη μεταφορά της τσάντας τους, παρουσίασαν αυξημένη πιθανότητα ο πόνος τους να επιδεινωθεί και να μετατραπεί σε χρόνια κατάσταση.
Με βάση λοιπόν την ανάλυση των δεδομένων από τις 69 μελέτες συνολικά, αποδεικνύεται ότι τα χαρακτηριστικά του σακιδίου (όπως το βάρος, ο σχεδιασμός, η μέθοδος μεταφοράς κ.α.), ΔΕΝ αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης πόνου στην πλάτη σε παιδιά και εφήβους. Κατά συνέπεια οποιαδήποτε σχέση μεταξύ της χρήσης του σακιδίου και του πόνου στην πλάτη είναι στην καλύτερη περίπτωση ελάχιστη και οι ερευνητές θα πρέπει στρέψουν την προσοχή τους σε άλλες αιτίες πρόκλησης συμπτωμάτων σε αυτόν τον πλυθησμό.
Συμπερασματικά οι γονείς δεν χρειάζεται να ανησυχούν ιδιαίτερα για το τι είδους τσάντα πρέπει να επιλέξουν, πως πρέπει να τη χρησιμοποιεί το παιδί και το πόσο βαριά πρέπει να είναι, καθώς δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι αυτές οι παράμετροι αυξάνουν τον κίνδυνο για την εμφάνιση πόνων στα παιδιά τους. Υπάρχουν όμως βάσιμοι ισχυρισμοί πως εάν το ίδιο το παιδί αναφέρει πως η τσάντα του είναι “πολύ βαριά” ή δυσκολεύεται να τη μεταφέρει ενώ ήδη έχει πόνους στην πλάτη, τότε καλό θα είναι να μην το αγνοήσουμε. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να μειώσουμε το φορτίο ή να διευκολύνουμε το παιδί κατά τη μεταφορά, έως ότου αισθάνθει και πάλι ικανό να μεταφέρει το πλήρες φορτίο.
Η εκπαίδευση των ατόμων γύρω από την καλύτερη διαχείριση των φορτίων (optimal load management) αποτελεί μέχρι και σήμερα την πιο αποτελεσματική μέθοδο αντιμετώπισης σε καταστάσεις επίμονου ή χρόνιου πόνου. Συγκεκριμένα υπάρχει ουσιαστική βελτίωση της λειτουργικής δραστηριότητας κατά την καθημερηνότητα, καθώς και μείωση της έντασης των συμπτωμάτων. Εάν το παιδί εμφανίζει επίμονα συμπτώματα και υπάρχει αδυναμία διαχείρισης, τότε πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό επαγγελματία υγείας.

* Ο Ζαχαρίας Σηφάκης είναι ειδικός Μυοσκελετικός ΦυσιοθεραπευτήςBSc, OMT, MHCPC, MAACP, MMACP, CGIMS του Κέντρου Φυσιοθεραπείας Χανίων.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
1) https://bjsm.bmj.com/content/52/19/1241
2) https://bjsm.bmj.com/content/49/5/278