» Don DeLillo (μτφρ. Ζωή Μπέλλα – Αρμάου,
εκδόσεις Gutenberg)
Η σιωπή φιγούραρε στις πρώτες θέσεις της λίστας με τις πλέον αναμενόμενες κυκλοφορίες αυτής της παράξενης -ας το θέσω έτσι- χρονιάς. Και πώς όχι, αφού επρόκειτο για το τελευταία χρονικά έργο του ΝτεΛίλλο, ενός από τους μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς, και μάλιστα σχεδόν ταυτόχρονα με την κυκλοφορία της νουβέλας στην Αμερική. Οι περισσότεροι αναγνώστες του έργου του ΝτεΛίλλο τείνουν να συμφωνούν πως η αναγνώριση της οποίας τυγχάνει ευρέως οφείλεται εν πολλοίς στα πολυσέλιδα μυθιστορήματα της δεύτερης περιόδου (Υπόγειος κόσμος, Λευκός θόρυβος, Μάο ΙΙ). Για ακόμα μια φορά είμαστε αντιμέτωποι με τη συνθήκη -ευχή και κατάρα- κατά την οποία το κάθε επόμενο έργο ενός δημιουργού συγκρίνεται με τη βιβλιογραφία του. Αυτή η -αναπόφευκτη- σύγκριση στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί με έναν τρόπο διττό. Από τη μία, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως Η σιωπή δεν αποτελεί κάποια κορυφή στην εργογραφία του ΝτεΛίλλο, παρότι κάτι τέτοιο θα ίσχυε για έναν οποιονδήποτε συγγραφέα μικρότερου βεληνεκούς. Από την άλλη όμως, η τριβή με το πρότερο έργο του Αμερικανού συγγραφέα αποκαλύπτει με σαφήνεια το μονοπάτι το οποίο χαράζει από βιβλίο σε βιβλίο, κάτι το οποίο προσδίδει στη Σιωπή οργανική θέση στο ντελιλλικό corpus.
Προσωπικά, αν και αντιλαμβάνομαι πλήρως τους λόγους για τους οποίους το ύστερο συγγραφικό έργο του ΝτεΛίλλο δεν ικανοποιεί απόλυτα τους “άπληστους” θαυμαστές του, απληστία την οποία ο ίδιος ο συγγραφέας καλλιέργησε στο πέρασμα των χρόνων, εγώ αγαπώ -σκόπιμη χρήση μη ενδεδειγμένου ρήματος- τα μικρά σε έκταση έργα του, για την αφαιρετικότητα και την πυκνότητα που ταυτόχρονα τα χαρακτηρίζει, αλλά και για τη διορατικότητα με την οποία προσλαμβάνει και αποδίδει το σύγχρονο, κυρίως όμως για τον τρόπο με τον οποίο δαμάζει και ακινητοποιεί τον χρόνο, πετυχαίνοντας να αποδώσει το κενό. Και κάνοντας αναφορά στη συγχρονία αυτή που διέπει τα έργα του, σε βαθμό τέτοιο που -από αμηχανία πιθανολογώ- του αποδίδεται συχνά πυκνά ο χαρακτηρισμός του προφήτη, οφείλει κανείς να λάβει υπόψη του την ηλικία του, καθώς ο ΝτεΛίλλο βαδίζει αισίως στο ογδοηκοστό πέμπτο έτος. Δεν είναι μόνο η ευκολία με την οποία ακολουθεί τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που εντυπωσιάζει, αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο τις αντικρίζει, τρόπος που διακρίνεται από σκεπτικισμό και οξύνοια παρά από κάποιο φόβο, απόρροια της μη κατανόησης και άρα δαιμονοποίησης του παρόντος και του άμεσου μέλλοντος, δεν λειτουργεί, δηλαδή, υπό ένα καθεστώς μηδενισμού και ωραιοποίησης του παρελθόντος, και δεν καταφεύγει σε μια ανούσια καταστροφολογία με πασπάλισμα ηθικολογίας.
Μια διακοπή ρεύματος λαμβάνει χώρα. Τη στιγμή εκείνη, σε ένα διαμέρισμα του Μανχάταν, ο Μαξ και η Ντάιαν, παρέα με τον νεαρό Μάρτιν, ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν το Super Bowl LVI, τον τελικό του αμερικάνικου πρωταθλήματος ράγκμπι, το πλέον ακριβό τηλεοπτικό προϊόν του κόσμου σε ετήσια βάση, με την καθολική τηλεθέαση, τη μεγαλύτερη διαφημιστική δαπάνη, τη χρήση τελευταίας τεχνολογίας, το φαντασμαγορικό σόου κατά τη διάρκεια του ημιχρόνου και τον τεράστιο τζόγο. Περιμένουν ακόμα ένα φιλικό ζευγάρι, τον Τζιμ και την Τέσα, που επιστρέφει αεροπορικώς από το Παρίσι. Ο συγκεκριμένος τελικός αναμένεται να πραγματοποιηθεί τον Φεβρουάριο του 2022.
Ο ΝτεΛίλλο, τοποθετώντας ευφυώς στο επίκεντρο της νουβέλας του το διάσημο αυτό τηλεοπτικό γεγονός, πετυχαίνει να δημιουργήσει όχι μόνο έναν άξονα περιστροφής για την ιστορία του, αλλά κυρίως έναν κοινό τόπο, όχι απλώς για τους πέντε χαρακτήρες της ιστορίας του, αλλά για το σύνολο των Αμερικανών, που μπροστά στις οθόνες τους περιμένουν την έναρξη του αγώνα. Η διακοπή του ρεύματος θα έρθει να διαιρέσει τον κοινό αυτό τόπο σε εκατομμύρια μικρόκοσμους, διαρρηγνύοντας την ψηφιακή εγγύτητα του κόσμου και καταργώντας το πλεονέκτημα του σύγχρονου ανθρώπου να παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή και σε ζωντανή σύνδεση τα τεκταινόμενα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διακοπή του ρεύματος θα αναδείξει την πεπερασμένη αντίληψη του κόσμου διαμέσου των αισθήσεων, καθώς η πρώτη σκέψη θα εστιάσει αναπόφευκτα την ανωμαλία σε επίπεδο οικίας, ακολούθως σε εκείνο της πολυκατοικίας και εν συνεχεία σε επίπεδο του ορατού από το παράθυρο δρόμου. Έτσι, για ένα χρονικό διάστημα στην αντίληψη των τριών χαρακτήρων ο αγώνας θα διεξάγεται κανονικά, κάποια ομάδα πιθανότατα θα έχει καταφέρει κιόλας να σκοράρει, το πλήθος στο στάδιο, στα μπαρ και στους καναπέδες θα παραληρεί, η ζωή θα συνεχίζεται κανονικά. Η άφιξη του Τζιμ και της Τέσα αν και θα αποκαλύψει το ευρύτερο μέγεθος του προβλήματος, το χάος στους δρόμους και τον χαμό στα επείγοντα του νοσοκομείου, δεν θα προσφέρει παραπάνω πληροφορίες, η συμβολή στη γνώση δεν θα ξεφύγει από τα όρια του αυτόπτη μάρτυρα, το κάδρο θα παραμείνει περιορισμένο.
Στον καμβά του κενού, που θα αναδυθεί από τη βίαιη αυτή ανατροπή της προδιαγεγραμμένης πορείας των πραγμάτων, καθώς το σκοτάδι πολτοποιεί τη ροή του χρόνου και εντείνει την αβεβαιότητα δοκιμάζοντας τα αντιληπτικά όρια των πέντε, ο ΝτεΛίλλο, αφαιρετικά και φαινομενικά -και μόνο- επιφανειακά, όπως συνηθίζει, θα δοκιμάσει -και θα πετύχει- να απομακρύνει τους χαρακτήρες της νουβέλας του από το πεδίο των βεβαιοτήτων και να τους οδηγήσει σε έναν άγνωστο τόπο. Τοποθετημένοι εκεί, σε αυτή την άγνωστη συνθήκη που γεννά τρόμο και ανασφάλεια υπαρξιακή, καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος είναι σε απόλυτο βαθμό εξαρτημένος από την τεχνολογία, οι χαρακτήρες του ΝτεΛίλλο θα λειτουργήσουν αντανακλαστικά. Ο Μάρτιν, χαρακτήρας κλειδί της νουβέλας, θα αναφέρεται διαρκώς στις σημειώσεις του Αϊνστάιν, στο δικό του μότο άλλωστε, πως ο τέταρτος παγκόσμιος πόλεμος θα πραγματοποιηθεί με πέτρες και ξύλα για πολεμοφόδια, στηρίζεται εξ αρχής Η σιωπή. Ο Μαξ θα βγει στον δρόμο, η Ντάιαν θα αναρωτηθεί σχετικά με την έλξη που ο Μάρτιν της προκαλεί, ο Τζιμ και η Τέσα θα ζητήσουν ένα κρεβάτι να ξαπλώσουν. Ο ΝτεΛίλλο ξέρει καλά πως αρκεί να υπαινιχτεί, να καταγράψει μόνο τις επιφανειακές και ορατές αντιδράσεις των χαρακτήρων του, αφού η συνθήκη στην οποία τους τοποθετεί είναι τέτοια που ενεργοποιεί τη σπασμωδική αντίδραση, καθώς καταλαμβάνονται εξαπίνης. Άλλωστε εκείνο που απασχολεί τον συγγραφέα είναι το ελάχιστο εκείνο κομμάτι του χρόνου, που προηγείται και έπεται της κορύφωσης. Αποφεύγει -από επιλογή και όχι από αδυναμία- να διεισδύσει σε βάθος στην ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων του και να τους επιτρέψει μια λογική ανασύνταξη, και όμως πετυχαίνει να δώσει πέντε πλήρεις χαρακτήρες.
Εκείνο όμως που κυριαρχεί -και- σε αυτή τη νουβέλα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ΝτεΛίλλο αποτυπώνει και διαπραγματεύεται τον χρόνο, ο τρόπος με τον οποίο, χωρίς να απομακρύνεται από το επίκεντρο των γεγονότων, αποκόπτει τη δράση και την εξελίσσει σε αντίστιξη με την ταχύτητα του σύγχρονου κόσμου, είτε πρόκειται για τον επιχειρηματία στη λιμουζίνα (Cosmopolis), είτε για τον επισκέπτη της εικαστικής έκθεσης 24 Hour Psycho (Σημείο Ωμέγα), είτε για τον τρόπο με τον οποίο η Λόρεν Χάρτκι δοκιμάζει τα όρια του σώματός της (Οι χρόνοι του σώματος), είτε για τον άντρα που πέφτει στο κενό μετά το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους (Άνθρωπος σε πτώση), είτε για το κέντρο ερευνών για την αναστολή του θανάτου (Zero K). Ο ΝτεΛίλλο δεν χρειάζεται εντυπωσιακές ανατροπές και ευφάνταστα ευρήματα, εκκινεί από μια αρχική ιδέα, μια συνθήκη (εδώ η διακοπή του ρεύματος λίγο πριν την έναρξη του τελικού), και ακολούθως στηριζόμενος αποκλειστικά και μόνο στην αφήγηση τη διαχειρίζεται και την αξιοποιεί, γεγονός που δίνει την (ψευδ-)αίσθηση της απλής γραφής, της ευκολίας, χαρακτηριστικό γνώρισμα -κατά την ταπεινή μου άποψη- της υψηλής λογοτεχνίας.
Τον άθλο της μετάφρασης έφερε εις πέρας με επιτυχία η Ζωή Μπέλλα-Αρμάου.
