Η συστηματική παρατήρηση μες στην τάξη είναι μία ποσοτική μέθοδος μέτρησης της συμπεριφοράς του δασκάλου ή του μαθητή. Η συστηματική παρατήρηση συγκεκριμενοποιεί τα γεγονότα ή τις συμπεριφορές που πρόκειται να παρατηρηθούν καθώς επίσης και τον τρόπο με τον οποίο θα καταγραφούν. Τα δεδομένα που συλλέγονται μες απ’ αυτήν τη διαδικασία αφορούν στη συχνότητα και στη διάρκεια εμφάνισης των συμπεριφορών στην τάξη. Πριν την εμφάνιση της συστηματικής παρατήρησης η έρευνα πάνω στην αποτελεσματική διδασκαλία στηριζόταν σε προσωπικές ή ανεκδοτολογικές περιγραφές της διδασκαλίας. Αυτές οι περιγραφές δεν αποτελούσαν αντικειμενικές κι αξιόπιστες μετρήσεις της συμπεριφοράς. Με λίγα λόγια ο ερευνητής δεν γνώριζε τι γινόταν μέσα στην τάξη κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας αλλά αντίθετα στηριζόταν σ’ αυτές τις περιγραφές για να οδηγηθεί απλά σε εικασίες περί αποτελεσματικής συμπεριφοράς.
Η χρήση της βιντεοκάμερας για την αξιολόγηση του δασκάλου η για τη βελτίωση των δεξιοτήτων του στοχασμού δεν αποτελεί μία πρόσφατη τακτική. Η συστηματική παρατήρηση χρησιμοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 όταν προέκυψε η ανάγκη να μπει ο ερευνητής μέσα στην τάξη για να δη και να ακούσει τι γίνεται κατά τη διάρκεια του μαθήματος, με σκοπό να καταγράψει τα χαραχτηριστικά της αποτελεσματικής διδασκαλίας. Χρησιμοποιείται για τρεις σκοπούς: (α) Επιτρέπει στον ερευνητή να μελετήσει το φαινόμενο της διδασκαλίας μες στο φυσικό του χώρο που είναι η σχολική τάξη· (β) Παρέχει πιο ακριβή και λεπτομερή στοιχεία απ’ ό,τι άλλες πηγές· (γ) Προωθεί την κατανόησή μας για την αποτελεσματική διδασκαλία και συντελεί στη βελτίωση της διδασκαλίας.
Συστηματική παρατήρηση και στοχασμός του δασκάλου
Αρκετοί μελετητές έχουν αναφερθεί στην αυτοπαρατήρηση με τη χρήση κάμερας ή τη χρήση μικροφώνου για την καταγραφή της λεκτικής συμπεριφοράς. Αρχικά είναι δύσκολο για τον δάσκαλο να στηριχτεί στη μνήμη του για να θυμηθεί τι έκανε μες στην τάξη. Η σχολική τάξη είν’ ένας χώρος όπου καθημερινά γίνονται πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Ο δάσκαλος επικοινωνεί με πολλούς διαφορετικούς μαθητές εκατοντάδες φορές κατά τη διάρκεια της σχολικής μέρας και, παράλληλα, επικεντρώνεται στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις ανάγκες τους και, γενικά, να αντεπεξέλθει στα καθήκοντά του· ως εκ τούτου, πολλά γεγονότα του διαφεύγουν, άλλα αδυνατεί να τα κρατήσει στη μνήμη του και αρκετές από τις συμπεριφορές του περνάνε απαρατήρητες. Επομένως, η χρήση της βιντεοκάμερας καθίσταται απαραίτητη προκειμένου να αποκτήσει επίγνωση τι κάνει και τι λέει κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας και να αξιολογήσει την επίδραση της συμπεριφοράς του.
Παρ’ όλ’ αυτά υπάρχουν μελέτες που έχουν δείξει ότι μετά την παρακολούθηση βιντεοσκοπημένων μαθημάτων, οι δάσκαλοι δεν παρουσίασαν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Η παρακολούθηση μίας βιντεοκασέτας μπορεί να βοηθήσει μόνον όταν ο δάσκαλος έχει καθορίσει από πριν ποιες συμπεριφορές θα παρατηρήσει και θα αναλύσει ή όταν η παρακολούθηση γίνεται με κάποιον που μπορεί να τον καθοδηγήσει και να του δώσει συγκεκριμένη ανατροφοδότηση σχετικά με αυτές τις συμπεριφορές. Εχει αναφερθεί ότι ο καθορισμός των συμπεριφορών στις οποίες θα επικεντρωθεί ο δάσκαλος κι η εκ των προτέρων διατύπωση των ορισμών τους αποτελούν δυο κρίσιμα βήματα στη διαδικασία της συστηματικής παρατήρησης. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ο σε βάθος στοχασμός δασκάλων (δηλαδή ο στοχασμός που περιλαμβάνει κριτική, προτάσεις για βελτίωση και ένα σχέδιο δράσης σχετιζόμενο με την απόδοση των συγκεκριμένων δασκάλων), που δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, πάνω σε συγκεκριμένα γεγονότα της τάξης βελτιώθηκε εξ ίσου με τη μέθοδο της παρακολούθησης μαθημάτων καταγεγραμμένων σε βιντεοκασέτες και με τη μέθοδο της ανατροφοδότησης από κάποιον συνάδελφό τους.
