Η σωστή πλευρά της Ιστορίας

Έχω ακούσει τελευταία τον Έλληνα πρωθυπουργό να λέει συχνά ότι στεκόμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας και προβληματίστηκα για το νόημα της φράσης που εστιάζεται στην εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Όταν ακόμη και στα μαθηματικά είναι δύσκολο να βρει κανείς σωστή και λάθος πλευρά πώς μπορεί να κάνει το ίδιο τόσο απλοϊκά για την τόσο πολύπλοκη Ιστορία;

Συχνά οι άνθρωποι και κατ’ επέκταση οι ηγέτες κάνουν πράγματα κυρίως επειδή μπορούν. Έχουν δηλαδή την ισχύ να προβαίνουν σε πράξεις πέραν του αποδεκτού ή του νόμιμου: να παρενοχλούν σεξουαλικά τους αδύνατους, να βγάζουν υπερβολικά κέρδη από την οικονομική τους δραστηριότητα, να σκοτώνουν Ρομά ή μαύρους ατιμωρητί, να καταπατούν το διεθνές δίκαιο εισβάλλοντας σε χώρες όπως η Ουκρανία.

Η σωστή πλευρά της Ιστορίας υποτίθεται ότι συμπεριλαμβάνει όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ με εξαίρεση την Τουρκία. Η δυναμική της συμμαχίας μετά την πτώση του ανατολικού μπλοκ έχει ενδιαφέρον. Ο Stephen Walt, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Χάρβαρντ, έγραφε προ τετραετίας στο βιβλίο του “Η κόλαση των καλών προθέσεων”: «Οι ειδικοί στη Ρωσία όπως ο μακαρίτης George Kennan προειδοποίησαν ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά ήταν “τραγικό σφάλμα” το οποίο καθιστούσε μια μελλοντική σύγκρουση με τη Ρωσία πλέον πιθανή. Επιπλέον παραβίαζε τις διαβεβαιώσεις των Δυτικών (κυρίως του Υπουργού Εξωτερικών James Baker) που έδωσε στους Σοβιετικούς πριν από τη γερμανική ενοποίηση και περιελάμβανε την υπόσχεση ότι οι δικαιοδοσίες και οι στρατιωτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ δεν θα μετακινούνταν “ούτε μία ίντσα ανατολικά”». Μια δεκαετία αργότερα το ΝΑΤΟ είχε μετακινηθεί ανατολικά εκατομμύρια ίντσες. Ο Walt δεν είναι καθόλου ρωσόφιλος ή αριστερός.

Η Ιστορία δεν είναι μαυρόασπρη ούτε γράφεται ομοιόμορφα από όλους. Οι Αμερικανοί πριν από τη ρωσική εισβολή είχαν επιλέξει αντί της συνεννόησης τον δρόμο της σκληρής αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, κάτι που κάνουν και με την Κίνα με πιθανή συνέπεια έναν γενικευμένο πόλεμο. Η γη είναι ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης για να αντέξει τέτοιες αναμετρήσεις ειδικά σε μια εποχή περιβαλλοντικής κρίσης, πανδημιών, επισιτιστικού κινδύνου, και πυρηνικών όπλων.

Αλλά η Αμερική έχει ένα ελάχιστα συνυφασμένο με το δίκαιο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια εισέβαλε στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Σομαλία, και στη Λιβύη, βομβάρδισε ανηλεώς την Καμπότζη και το Λάος, κατέστρεψε μεγάλο μέρος των τροπικών δασών της περιοχής με καρκινογόνα χημικά, εγκατέστησε και στήριξε αιματοβαμμένες δικτατορίες στη Λατινική Αμερική και όταν τα έβρισκε σκούρα, αφού διέλυε τις τοπικές κοινωνίες, απλώς αποσυρόταν «αφήνοντας τους ντόπιους στην τύχη τους» καθώς γράφει πάλι ο Walt. Παρεμπιπτόντως το 2002 ο τότε γερουσιαστής Τζο Μπάιντεν ψήφισε υπέρ της εισβολής στο Ιράκ.

Η Ιστορία της Δύσης έχει πολλές πτυχές. Η βρετανική Oxfam προ ημερών ανακοίνωσε ότι στη διάρκεια της πανδημίας 573 άνθρωποι έγιναν δισεκατομμυριούχοι όχι επειδή «είναι τώρα εξυπνότεροι ή εργάζονται περισσότερο. Οι εργαζόμενοι εργάζονται περισσότερο με μικρότερες αποδοχές και χειρότερες συνθήκες». Οι φαρμακευτικοί κολοσσοί Pfizer και Moderna βγάζουν αμύθητα ποσά από τα εμβόλια που κατασκεύασαν βασιζόμενες σε έρευνες που στοίχισαν δισεκατομμύρια στους δημόσιους προϋπολογισμούς. Η οικογένεια Cargill των ΗΠΑ ελέγχει το 70% της παγκόσμιας αγοράς γεωργικών τροφίμων. Οι BP, Shell, TotalEnergies, ExxonMobil, και Chevron «βγάζουν συνολικά κάθε δευτερόλεπτο 2.600 δολάρια κέρδος».

Την ίδια στιγμή οι θερμοκρασία στο Πουντζάμπ της Ινδίας τον Απρίλιο ξεπέρασε τους 40 βαθμούς. Οι βούβαλοι που χρησιμοποιούνται στη γεωργία έπεφταν εξαντλημένοι από τη ζέστη και οι αγρότες αδυνατούσαν να εργασθούν στο ύπαιθρο. Ο ήλιος τηγάνισε τη σοδειά του σιταριού. Στο Νέο Δελχί η θερμοκρασία έφτασε τους 49 βαθμούς τον Μάιο. Η κυβέρνηση απαγόρευσε τις εξαγωγές σιταριού για να προλάβει τον επερχόμενο λιμό στη χώρα. Οι δυτικές χώρες ελπίζουν να αλλάξουν την απόφαση της Ινδίας επειδή ενδιαφέρονται μόνο για τη δική τους επισιτιστική κρίση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Οι πετρελαϊκές εταιρείες όμως επενδύουν στην περαιτέρω καταστροφή του κλίματος. Κάτι δεν πάει καλά με τη δική μας σωστή πλευρά.

Η Oxfam σημειώνει: «Οι ηγέτες μας αντιμετωπίζουν μια επιλογή [στο Νταβός]: να λειτουργούν ως εκπρόσωποι των δισεκατομμυριούχων που καταληστεύουν τις οικονομίες των χωρών ή να λάβουν δραστικά μέτρα για χάρη της πλειοψηφίας». Ένα τέτοιο μέτρο είναι η δίκαιη φορολόγηση και η κατάργηση φορολογικών παραδείσων. Και τα δύο μοιάζουν απίθανα.

Για να επανέλθω στο αρχικό ζήτημα, οι τύραννοι τύπου Πούτιν είναι καταδικαστέοι. Η εισβολή στην Ουκρανία είναι καταδικαστέα. Ταυτόχρονα η απληστία και η ασυδοσία των ολιγαρχών και των υπηρετών τους δεν έχουν θέση στην κοινωνία. Και όλες οι χώρες έχουν πολλούς απ’ αυτούς. Η Ιστορία είναι αυτή που είναι, μια αφήγηση ανθρώπων που αν τους δοθούν οι κατάλληλες συνθήκες μπορούν να διαπράξουν οτιδήποτε. Είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνει κανείς στην Ιστορία σωστή και λάθος πλευρά. Το μόνο ξεκάθαρο είναι ο διαρκής αγώνας για την επιβίωση του πολιτισμού που σήμερα έχει πλέον υπαρξιακή μορφή.

*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι π. πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης