Οι θύµησές µου από την κοντινή στα Χανιά πόλη, τη µια από τις κύριες εισόδους στον νοµό µα και το µέρος οπού γίνεται η µεγαλύτερη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, τη Σούδα, που τις περιέγραψα στο προηγούµενο κέιµενό µου, µε έκαναν να ψάξω στο διαδίκτυο πληροφορίες γι’ αυτήν. Ιστορίες ανακάλυψα πολλές, τόσο για το σπουδαίο λιµάνι της, όσο και για την ευρύτερη περιοχή. Μερικές γνωστές, µα πιο πολλές άγνωστες.
Ο κόλπος της Σούδας σχηµατίζεται από το κυρίως σώµα της Κρήτης και το ακρωτήριο Μελέχας (αυτό που παλιότερα το έλεγαν Κύαµον, επειδή λέει έβγαιναν εκεί πολλά κουκιά. Σήµερα το ονοµάζοµε µε µια λέξη, Ακρωτήρι. Είναι ένα φυσικό επίµηκες λιµάνι µήκους 8,000 και πλάτους στην είσοδό του 2,600 µέτρων. Τα δυο νησιά που βρίσκονται λίγο µετά στενεύουν το πέρασµα στα 1,500 µέτρα.
Στην εµπασιά του κόλπου, πάνω σε ένα δυσπρόσιτο πλάτωµα από τη µεριά του Αποκόρωνα δέσποζε κατά τους αρχαίους χρόνους η σπουδαία και πλούσια πόλη Απτέρα. Σύµφωνα µε τον µύθο που αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος, εδώ οι Μούσες και οι Σειρήνες διαγωνίστηκαν στο τραγούδι. Νκήθηκαν οι Σειρήνες και από τη στεναχώρια τους «απέβαλον τα πτερά των ώµων και λευκαί γενόµεναι» έπεσαν στη θάλασσα. Γι’ αυτό η πόλις ονοµάστηκε «Απτέρα» και οι νήσοι του κόλπου «Λευκαί», διασώζοντας µέσω του µύθου το γεγονός ότι αποτελούνται από «υπόλευκο µαργαϊκό ασβεστόλιθο».
Η αρχαία Απτέρα ήταν ένας πολύ σπουδαίος τόπος. Την πρώτη αναφορά στο όνοµά της τη βρίσκουµε σε πινακίδες της Κνωσού, ήδη από τον 14ο-13ο αιώνα π.Χ. Η στρατηγική θέση που ήταν κτισµένη ευνόησε πολύ την ανάπτυξή της. Με δύο λιµάνια τη Μινώα (σηµερινό Μαράθι) και την Κίσαµο (κάπου ανάµεσα στο Καλάµι και τις Καλύβες) έλεγχε την είσοδο του κόλπου και κατ’ επέκταση τη διακίνηση όλου του εµπορίου. Αυτό την καθιστούσε, όπως γράφει ο ιστορικός Γ. Σβορώνος, την πιο εµπορική πόλη της Κρήτης και µια από τις πιο ισχυρές.
Στην περίοδο της µεγάλης της δύναµης τον 4ο αιώνα π. Χ., η πόλις έκοψε δικά της νοµίσµατα, συνήψε σχέσεις µε την Αίγυπτο και την Κυρήνη και ανέπτυξε δική της ανεξάρτητη και δυναµική οικονοµία.
Εικάζεται ότι τα όρια της πόλης- κράτους έφταναν µέχρι το ακρωτήριο ∆ρέπανο και µέχρι την Αργυρούπολη και όπως δείχνουν τα ευρήµατα είναι η δεύτερη σπουδαιότερη πόλη στη ∆υτική Κρήτη, µετά την Κυδωνία.
Μετά τη ρωµαϊκή κατάκτηση ολόκληρης της Κρήτης διανύει µια δεύτερη περίοδο ακµής µεταξύ του 1ου και του 2ου µ.Χ. αιώνα. Η πόλις καταστρέφεται από τον µεγάλο σεισµό του 365 µ.Χ. αλλά εξακολουθεί να κατοικείται ως τον 6ο αιώνα, αν και τώρα βρίσκεται σε παρακµή. Οι επανειληµµένοι σεισµοί και οι επιδροµές των Σαρακηνών πειρατών δίνουν το τελειωτικό χτύπηµα στην πάλαι ποτέ ακµάζουσα Απτέρα.
Την εποχή που η Κρήτη παραχωρείται στους Βενετούς, τον 13ο δηλ. αιώνα, ο κόλπος γίνεται πεδίον µάχης αντιµαχόµενων στόλων. Τότε αρχίζει να αποκτά σηµασία και το νησάκι στην είσοδο του λιµανιού, που θεωρείται το φυσικό φρούριο της περιοχής, και τότε εµφανίζεται για πρώτη φορά και το όνοµα Σούδα που όµως αναφέρεται σ’ αυτό (το νησί) και όχι στη στεριά.
Χανιά Παλιές Φωτογραφίες – Hania Old Photos
Ο φλωρεντινός µοναχός Christoforo Buondelmondi, που επισκέφθηκε την περιοχή κατά το 1415, αναφέρει πάνω σ’ αυτό την ύπαρξη µιας µονής του Αγίου Νικολάου µε Αυγουστινιανούς ερηµίτες, που ονοµάζεται εξαιτίας τους “Isoloto dei Frati” (νησί των αδελφών) ή Φραρονήσι. Ωστόσο, σήµερα, δεν θα ασχοληθώ άλλο µε το νησάκι. Τις πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες για την οχύρωση, τη ζωή σ’ αυτό καθώς και τον ρόλο του σαν το τελευταίο κοµµάτι της Ενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη το 1715, αλλά και το πρώτο της Ένωσης µε την Ελλάδα το 1913 θα σας τις πω σε επόµενο κείµενο.
Ο Buondelmondi αναφέρει επίσης ότι στην περιοχή που σήµερα είναι η Κάτω Σούδα υπήρχαν αλυκές που έβγαζαν «χιονώδες και αχνώδες άλας» ποσότητας µέχρι 110,000 µουζουριών*. Τότε η περιοχή λεγόταν Τούζλα (από το Τουζ που σηµαίνει αλάτι).
Στα χρόνια της επανάστασης του 1866 οι Τούρκοι προσπαθώντας να ελέγξουν τους επαναστάτες που κατεβαίνουν για επιθέσεις από τα γύρω υψώµατα χτίζουν δίπλα στον χώρο της αρχαίας Απτέρας ένα φρούριο που σήµερα το λέµε Κούλε του Σούµπαση.
Και το 1872 ο προοδευτικός, αυστριακής καταγωγής Ρεούφ Πασάς, θα κατασκευάσει στο χωριό Καλάµι ένα εντυπωσιακό φρουριακό συγκρότηµα το Ιτζεδίν, (από το όνοµά του πρωτότοκου γιού του Σουλτάνου). Έτσι τα οχυρωµατικά έργα ολοκληρώνονται. Ο Κούλες του Σούµπαση προστατεύει το χτισµένο στο φρύδι του λόφου φρούριο και τα πυρά από τις βολές των κανονιών του Ιτζεδίν φτάνουν για πρώτη φορά και διασταυρώνονται µε εκείνα των οχυρωµατικών έργων της νησίδας. Το λιµάνι γίνεται πλέον απόρθητο.
Το νησάκι είναι πλέον στρατιωτικό οχυρό και αναγκαστικά εκκενώνεται από τους Οθωµανούς κατοίκους του. Για την απόκατάστασή τους αποξηραίνονται οι αλυκές στο µυχό του Κόλπου, όπου κτίζονται κατοικίες και άλλα δηµόσια κτήρια. Η Τούζλα µετονοµάζεται σε Αζιζιέ από το όνοµα του Σουλτάνου Αζίζ και γίνεται, τιµής ένεκεν, δήµος ένας από τους λίγους µε Οθωµανό δήµαρχο.
Ο Σουλτάνος είναι ο πρώτος που θέλει να δηµιουργήσει στον κόλπο της Σούδας, τον «Ναύσταθµο της Μεσογείου». Κι εµείς, σήµερα το ξέρουµε καλά, ότι πολλοί εκτός από τους νόµιµους ιδιοκτήτες του το έχουν ζηλέψει το λιµάνι µας και µε πολλούς τρόπους έχουν βάλει το ποδαράκι τους σ’ αυτό.
Στο διαδίκτυο αλίευσα και κάποιες άλλες ιστορίες για τη Σούδα µας.
Ένα από τα πολλά ναυάγια που βρίσκονται κατεσπαρµένα στον βυθό της, είναι και αυτό του κρουαζιερόπλοιου και µετέπειτα πολεµικού πλοίου Minnewaska. Στον Α΄ παγκόσµιο πόλεµο φεύγοντας από τη Σούδα για Θεσσαλονίκη συγκρούστηκε µε ένα πλωτό ορυχείο και βούλιαξε. Χάρη στην ψυχραιµία του πλοιάρχου διεσώθηκαν οι περισσότεροι από τους 1800 επιβαίνοντες. Εικάζεται ότι πνίγηκαν 3 ή 4. Οι ιστορίες λένε ότι είχαν κατασκευαστεί τρία πλοία Minnewaska. Και τα τρία βούλιαξαν. Το πρώτο έπεσε σε νάρκη στη Μάλτα, το δεύτερο πάλι σε νάρκη αλλά στη Βαλτική.! To Minnewaska που βούλιαξε στον κόλπο της Σούδας ήταν το τρίτο κατά σειρά.
Αλλά εκείνη η ιστορία που µε κάνει να χαµογελάω είναι η ιστορία του σιδηροδρόµου της γραµµής Χανιά – Σούδα που την έφερε στο φως ο συµπολίτης Αντώνης Πλυµάκης σε ένα παλιότερο φύλλο της εφηµερίδας µας. Αναφέρει:
«Από το βιβλίο της Ελπίδας Μέλαινα “Περιήγηση στην Κρήτη 1866-1870” των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης, 2008, αντιγράφω:
‘’Εκείνο το φιάσκο δεν εµείωσε καθόλου την ενεργητικότητα του πασά. Η Εξοχότητά του συνέλαβε την ιδέα να παραγγείλει στην Αγγλία µία σιδηροδροµική ατµοµηχανή, µερικά βαγόνια και σκευοφόρους και να τα δροµολογήσει -εννοείται χωρίς ράγες- στη διαδροµή Χανιά – Σούδα για µεταφορά επιβατών και αγαθών. Η ατµοµηχανή έτρεψε αρχικά σε φυγή ολόκληρους λόχους από βαρυφορτωµένους γαϊδάρους και µουλάρια µε την περίεργη εµφάνισή της, εκτός του ότι έπεφτε συνεχώς µέσα σε χαντάκια είτε λόγω της ακαταλληλότητας του δρόµου είτε λόγω αδεξιότητας του γερµανοαµερικανού µηχανοδηγού. Τα ταξίδια της έλαβαν τέλος µέσα στα βάθη κάποιας λακκούβας όπου και έµεινε υπό τη συνοδεία τιµητικής φρουράς έως ότου κατάφεραν να την ανασύρουν. Μία ωραία ηµέρα όµως όρµησε µέσα σε ένα γειτονικό χωράφι και εκεί παρέµεινε, αυτή τη φορά χωρίς φρουρά, και παραδόθηκε στη λήθη έως την επιστροφή του Ρεούφ πασά το 1873».
Τελικά, σκέφτοµαι, η µεγάλη ιστορία κρύβει πολλές άλλες µικρές ιστορίες µέσα της. Τι χαρά που παίρνει κανείς όταν τις ανακαλύπτει και τις µοιράζεται µαζί µε άλλους!
*1 µουζούρι ισούται µε περίπου 17 κιλά δηµητριακών.
