Σήµερα θα σας διηγηθώ µιαν ιστορία που συνέβη τέτοιο καιρό 1.500 χρόνια πίσω.
Την εβδοµάδα µεταξύ 11 ως 18 Ιανουαρίου του µακρινού 532 στην βασιλεύουσα πόλη, την Κωνσταντινούπολη. Τότε που η νεαρή ακόµα Ανατολική Ρωµαϊκή αυτοκρατορία προσπαθούσε να βρει την πορπατηξιά της. Αυτοκράτορας εδώ και πέντε χρόνια ο Ιουστινιανός Α΄, αυτός που αργότερα θα ονοµατιστεί Μέγας και Άγιος. Αυτός που όλοι τον ξέρουµε για το τρανό του δηµιούργηµα, την Αγία Σοφία. Παρ όλο που το έργο του σε πολλούς τοµείς είναι πρωτοποριακό, µεγαλειώδες και εξαιρετικό, ο ίδιος είχε την φήµη ενός φιλόδοξου, φίλαυτου και αυταρχικού ανθρώπου. Η αλήθεια βέβαια είναι, ότι επί των ηµερών του η αυτοκρατορία έφτασε σε µεγάλο σηµείο ακµής.
Τότε, όµως τον Γενάρη του 532 τα πράγµατα δεν ήταν καλά. Ο λαός δια µέσου των δήµων (οι δήµοι ήταν αρχικά αθλητικά σωµατεία που στην πορεία απέκτησαν µεγάλη πολιτική επιρροή και δύναµη) απαίτησε από τον αυτοκράτορα κατά την διάρκεια των ιπποδροµιών, οικονοµικά µέτρα για την ελάφρυνση των ασθενεστέρων και την απόλυση κάποιων από τους συµβούλους που εθεωρούντο διεφθαρµένοι . Οι ισχυρότεροι δήµοι, αυτοί δηλ. που είχαν το µεγαλύτερο πλήθος οπαδών και αυτοί που επηρέαζαν ακόµα και τις πολιτικές εξελίξεις, όχι πάντα µε νόµιµα µέσα, ήταν οι Πράσινοι και οι Βένετοι(γαλάζιοι). Στην αρχή οι δήµοι τα έβαλαν µε τον αυτοκράτορα, ο οποίος εγκατέλειψε τον ιππόδροµο και κλείστηκε στο παλάτι του. Στην συνέχεια ο όχλος φωνάζοντας το σύνθηµα «νίκα», σύνθηµα για την εµψύχωση των αρµατοδρόµων στον ιππόδροµο διέτρεχε την Πόλη καίγοντας, βιαιοπραγώντας και καταστρέφοντας. Οι επικεφαλείς των δήµων οδηγούνται στην αγχόνη. Και ω του θαύµατος! Το σχοινί της κρεµάλας δύο καταδικασµένων ενός Πράσινου και ενός Βένετου σπάει και µάλιστα δυό φορές. Η αποτυχία της εκτέλεσης που θεωρήθηκε Θεϊκό σηµάδι καθώς και οι όλες ενέργειες του Ιουστινιανού για την εξοµάλυνση της κατάστασης, φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσµα. Οι άσπονδοι εχθροί Πράσινοι και Βένετοι (σαν να λέµε σήµερα Ολυµπιακοί Παναθηναϊκοί) καθώς και κάποιοι µεγαλοσχήµονες ευγενείς και συγκλητικοί που θεωρούν ότι οι µεταρρυθµίσεις του βασιλιά πλήττουν τα συµφέροντά τους, ενώνονται, συµµαχούν και όλοι µαζί πλέον στρέφονται ενάντια στον αυτοκράτορα. Ο όχλος ανεξέλεγκτος δέρνει, δολοφονεί, προκαλεί εµπρησµούς σε ιδιωτικά και δηµόσια κτίρια. Τότε καίγεται η πρώτη Αγία Σοφία, αυτή που είχε κτίσει ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, καθώς και τα ∆ηµόσια αρχεία όπου φυλάγονταν οι κατάλογοι των φορολογουµένων. Οι στασιαστές εισβάλλουν στις φυλακές και απελευθερώνουν τους κρατουµένους. Ο λαός βρίσκει τον Υπάτιο, ανιψιό του παλιού αυτοκράτορα Αναστασίου κρυµµένο στην κατοικία του και τον ανακηρύσσει νέο βασιλέα. Ο Ιωάννης Λυδός γράφει πως «η Κωνσταντινούπολη µετατράπηκε σε σωρό ερειπίων πάνω από τα οποία απλωνόταν η οσµή του καµένου».
Τότε, στην σύσκεψη που γίνεται στο ιερόν παλάτιον ακούγεται η άποψη ότι η καλύτερη λύση για να εκτονωθεί η κατάσταση είναι να φύγει όλη η αυτοκρατορική αυλή από την Πόλη. Εκτός της πρωτεύουσας έλεγαν, θα προσπαθούσε εκ νέου ο αυτοκράτορας να ησυχάσει τα πράγµατα και να ανακαταλάβει την εξουσία.
Ο Ιουστινιανός µη βλέποντας άλλη λύση, είναι έτοιµος να ακολουθήσει αυτήν την υπόδειξη της φυγής. Τότε λένε οι περιγραφές, σηκώθηκε πάνω η σύζυγος του αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Η Θεοδώρα ήταν γυναίκα ταπεινής καταγωγής, κόρη αρκουδιάρη, που είχε ζήσει µέχρι να γίνει βασίλισσα, ζωή παράνοµη και έκλυτη (έχει φροντίσει ο ιστορικός της εποχής ο Προκόπιος να µας την «στολίσει» καταλλήλως). Η Θεοδώρα λοιπόν πήρε τότε τον λόγο και ψύχραιµη και καθόλου φοβισµένη είπε:
-Εσύ βασιλιά αν θέλεις, φύγε. Εγώ δεν πάω πουθενά. Ακόµα κι αν δεν υπάρχει άλλη σωτηρία εγώ θα παραµείνω εδώ. Ακόµα και να πεθάνω, θα πεθάνω αυτοκράτειρα. Γιατί όπως λέει και το παλιό γνωµικό η πορφύρα (το αυτοκρατορικό ένδυµα δηλ.) είναι το πιο ωραίο σάβανο.
Ο λόγος τούτος ταράζει τον Ιουστινιανό και του µεταβάλει την γνώµη. Αποφασίζει να µείνει.
Καλεί τους στρατηγούς του και παίρνουν αποφάσεις για τα περαιτέρω.
Καλεί τους επικεφαλής τον ∆ήµων και έρχεται σε συµφωνία µαζί τους.
Μετά, καλεί για άλλη µια φορά τον λαό στον Ιππόδροµο, τάχα να εξαγγείλει νέα µέτρα. Όταν γεµίζει το στάδιο, οι πόρτες κλείνουν και ο στρατός ολιγάριθµος αλλά πάνοπλος και πανέτοιµος , επιτίθεται. Ο όχλος εγκλωβίζεται και παρ όλο που η αναλογία µε τους στρατιώτες είναι 40 προς 1, πανικοβάλλεται και αφήνεται στην µοίρα του.
Εκείνη την ηµέρα την 18η Ιανουαρίου του 532 υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν πάνω από 30,000 άνθρωποι, µαζί και ο ανακηρυγµένος από το πλήθος, νέος αυτοκράτορας.
Η αιµατηρή καταστολή της στάσης του Νίκα είχε ως αποτέλεσµα την ενίσχυση της αυτοκρατορικής εξουσίας και την αποδυνάµωση των αντιπολιτευτικών φωνών. Και παρ όλη την λαϊκή δυσαρέσκεια, που παρέµεινε αµείωτη µέχρι το τέλος της θητείας του, ο αυτοκράτορας ουδέποτε αµφισβητήθηκε έµπρακτα από τότε.
Οι δήµοι µετά την σφαγή, σταδιακά έχασαν την δύναµή τους. Επιβίωσαν µέχρι το 1204 οπότε κατέλαβαν την Πόλη οι Φράγκοι, αλλά ουδέποτε απέκτησαν την τεράστια πολιτική εξουσία που είχαν την εποχή του Ιουστινιανού.
Αρµατοδροµίες στον Ιππόδροµο πέρασαν πάρα πολλά χρόνια µέχρι να ξαναγίνουν.
Η στάση του Νίκα και το κάψιµο της πρωτεύουσας ήταν η αιτία για να οικοδοµηθεί η πόλη εξ αρχής. Ανάµεσα στα καινούργια κτίρια και η νέα υπέρλαµπρη και µεγαλοπρεπής Αγία Σοφία.
Σκέπτοµαι αυτήν την σκηνή όταν σε ένα ανδροκρατούµενο κόσµο, µια γυναίκα όρθωσε το ανάστηµά της και επέβαλε την γνώµη της.
Αναλογίζοµαι όµως και τα παιχνίδια της τύχης.
Τι θα γινόταν αν τελικά ο Ιουστινιανός έφευγε; Θα ήταν άραγε και τότε Μέγας και Άγιος; Ή θα ήταν ένας ασήµαντος που για κάποια λίγα χρόνια υπήρξε αυτοκράτορας;
Πως θα ήταν η Ανατολική Ρωµαϊκή αυτοκρατορία χωρίς αυτόν που όλη του την ζωή αγωνιζόταν για να την µεγαλώσει και που κατάφερε επί των ηµερών του να είναι τόση όση σχεδόν και η αυτοκρατορία της Ρώµης;
Πώς θα ήταν τέλος αυτή η Πόλη χωρίς την θαυµαστή εκκλησιά που αυτός ονειρεύτηκε και έκτισε;
Πώς θα ήταν άραγε η βασιλίς των πόλεων χωρίς το κόσµηµα της Αγίας Σοφίας;
