• Γράφει η Μαρίνα Χατζηκυριάκου
Είναι ευρέως αποδεκτό πως τα ΜΜΕ, από τη δημιουργία τους, διαδραματίζουν ρόλο μείζονος σημασίας στη ζωή των ανθρώπων αφού αποτελούν, μεταξύ άλλων, πηγή πληροφόρησης και φορείς παιδείας. Λαμβάνοντας υπόψη τη δύναμή τους, η οποία τους επιτρέπει να πλάθουν αντιλήψεις και να διαιωνίζουν πεποιθήσεις, αναδύεται το ερώτημα εάν λειτουργούν με κριτήριο τα συμφέροντα της ολότητας ή χειραγωγώντας τη μάζα προς το ίδιον όφελος. Με τα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ερήμωση, η ρύπανση και η μείωση της βιοποικιλότητας, να επιδεινώνονται και να έρχονται στο προσκήνιο απειλώντας την ανθρωπότητα, είναι σημαντικό να κατανοηθεί η διάσταση της περιβαλλοντικής αξίας των ΜΜΕ.
Η επιρροή των ΜΜΕ στην κοινωνία
Αδιαμφισβήτητα, τα ΜΜΕ κατέχουν θεμελιώδη θέση στη λειτουργία και την πρόοδο της κοινωνίας, ασκώντας τεράστια επιρροή στους πολίτες και ελέγχοντας τις πληροφορίες που εισέρχονται στη δημόσια σφαίρα. τα ΜΜΕ κατασκευάζουν / αναπαριστούν μια εκδοχή της κοινωνικής πραγματικότητας, την οποία οι δέκτες αποκωδικοποιούν διαφορετικά, ανάλογα με τα διακριτά χαρακτηριστικά τους. Συνεπώς, ο κοινωνικός αντίκτυπος των μηνυμάτων των μέσων είναι πολύ μεγάλος. Κατά συνέπεια, δημιουργούν πρότυπα ταύτισης και μπορούν να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά του κοινού. Έτσι, οι καταναλωτικές στάσεις, η αντίληψη της κλιματικής κρίσης και ο σεβασμός απέναντι στο φυσικό περιβάλλον αποτελούν στοιχεία που επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα μιντιακά προϊόντα με τα οποία έρχονται σε επαφή οι πολίτες.
Επιβλαβείς πρακτικές των ΜΜΕ
Η σημασία που δίνεται σε περιβαλλοντικά θέματα από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς είναι ανεπαρκής. Ζητήματα για τη φύση καλύπτονται κυρίως σε περιπτώσεις επίκαιρων θεμάτων που αφορούν άμεσα τους πολίτες, όπως είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη πως αποτελούν σημάδια της οικολογικής καταστροφής η οποία έχει αρχίσει ήδη να κάνει εμφανείς τις συνέπειές της. Ενώ έχει υιοθετηθεί από πολλούς οργανισμούς ειδική κατηγορία για το περιβάλλον στις ιστοσελίδες τους, τα δημοσιεύματα είναι συνήθως λιγότερα σε σχέση με άλλα είδη στα οποία δίνεται μεγαλύτερη έμφαση. Στις ενημερωτικές εκπομπές των οπτικοακουστικών μέσων σπάνια γίνεται αναφορά στα οικολογικά θέματα, τα οποία μενουν εκτός ατζέντας, εξαιρουμένων των φυσικών καταστροφών, οι οποίες κατά κανόνα αποτελούν αξιοσημείωτα συμβάντα και εντάσσονται στην ειδησεογραφία. Η πληροφόρηση λοιπόν κρίνεται ελλιπής και δεν αποσκοπεί στη σύνδεση της καθημερινής ζωής των ανθρώπων με την αξία της αγάπης προς το περιβάλλον.
Εκτός αυτού, τα ΜΜΕ, ως διαφημιστικά μέσα, μπορούν εύκολα να μεταμορφωθούν σε όργανα συνειδησιακού ευνουχισμού και καταστολής της ανθρώπινης σκέψης, αφού στοχεύουν στον συναισθηματικό χειρισμό του κοινού. Η εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου από τις εταιρείες, οι οποίες έχουν ως κύριο στόχο το κέρδος, γίνεται εμφανής με το greenwashing, δηλαδή την προώθηση των επιβλαβών προϊόντων τους ως φιλικών προς το περιβάλλον, μέσω της διαφήμισης στα ΜΜΕ. Το greenwashing, περιλαμβάνει ψευδείς ισχυρισμούς και περιγράφει την παραπλάνηση των καταναλωτών σχετικά με τα οικολογικά οφέλη ενός αγαθού.
Λόγω της αύξησης του διαλόγου γύρω από τα περιβαλλοντικά προβλήματα και κατά συνέπεια της ευαισθητοποίησης του κοινού, πολλές επιχειρήσεις άρχισαν να ενημερώνονται για την περιβαλλοντική θεώρηση. Σε αυτό το πλαίσιο οικοδομήθηκε η ιδέα της πράσινης διαφήμισης, ως η δημοσιοποίηση των φιλικών προς το περιβάλλον πρακτικών μιας εταιρείας ή των οικολογικών πλεονεκτημάτων ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Η χρήση της περιβαλλοντικής διαφήμισης από όλο και περισσότερους φορείς έχει πυροδοτήσει κύμα σκεπτικισμού. Με αυτόν τον τρόπο, το greenwashing έκανε την εμφάνισή του ως απόρροια του ξαφνικού ενδιαφέροντος που δείχνουν οι επιχειρήσεις για την περιβαλλοντική ευθύνη.
Η περιβαλλοντική δημοσιογραφία ως εργαλείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
Η σύγχρονη δημοσιογραφία έχει επαναπροσδιορίσει την δυναμική και την σπουδαιότητα της αφήγησης ιστοριών και της ειδησεογραφικής κάλυψης. Στην εποχή της τεχνολογικής σύγκλισης και της αυξημένης διαδραστικότητας, η ανάπτυξη της περιβαλλοντικής δημοσιογραφίας αναδεικνύεται κρίσιμη για την αφύπνιση γύρω από τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα, αφού προϋποθέτει ενεργή στάση των δεκτών και αλληλεπίδραση. Είναι υπεύθυνη για την οικοδόμηση πολύπλευρης αντίληψης του φυσικού πλούτου, για την επεξήγηση εννοιών, όπως είναι η βιωσιμότητα και η ηθική παραγωγή, για την ευαισθητοποίηση του κοινού, για τη δημιουργία συνεργιών ανάμεσα σε φορείς, κυβέρνηση και ΜΚΟ και για την πληροφόρηση σχετικά με περιβαλλοντικές στρατηγικές και πολιτικές.
Επιπλέον, ως θεμελιώδες εργαλείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η περιβαλλοντική δημοσιογραφία έχει καθήκον να συμπεριλάβει όλους τους πολίτες παρέχοντάς τους τις απαραίτητες δεξιότητες για τη συμμετοχή στη συλλογική προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων, διευρύνοντας το γνωστικό τους πεδίο. Παράλληλα, ξεφεύγει από την συμβατική δημοσιογραφία αφού δεν αρκείται στην απλή αποτύπωση των γεγονότων, αλλά προχωρά σε κριτική αντιμετώπιση των καταστάσεων και αποκαλύπτει περιπτώσεις παραβάσεων ή ανθρώπινης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Συνδέοντας την τοπική κοινωνία τόσο με γεγονότα που συμβαίνουν σχετικά μακριά, όσο και με περιβαλλοντικά φαινόμενα που επηρεάζουν τους πολίτες, η περιβαλλοντική δημοσιογραφία μπορεί να αναδείξει την αναγκαιότητα της πρόληψης και της κινητοποίησης υπέρ της φύσης.
Συμπερασματικά, καθώς η εμπιστοσύνη των πολιτών στα ΜΜΕ αρχίζει να χάνεται, η περιβαλλοντική δημοσιογραφία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο διάδοσης περιβαλλοντικών μηνυμάτων, επιμορφώνοντας τους πολίτες και πιέζοντας τους φορείς να τηρούν την περιβαλλοντική νομοθεσία. Ως εκ τούτου, οι ειδησεογραφικοί φορείς οφείλουν να λειτουργούν ως αποτελεσματικός επόπτης, διασφαλίζοντας τη σωστή στάση των εταιρειών απέναντι στο περιβάλλον και εντάσσοντας οικολογικά ζητήματα στην ημερήσια θεματολογία υποκινώντας την περιβαλλοντική αφύπνιση.
Ανακεφαλαιώνοντας, η έξαρση των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων παρουσιάζεται σήμερα ως το αποτέλεσμα μιας προδιαγεγραμμένης πορείας που προκλήθηκε από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Είναι λοιπόν σημαντικό οι εξειδικευμένοι δημοσιογράφοι να χαρτογραφούν ισορροπημένα και αμερόληπτα τις αντιτιθέμενες πλευρές ενός περιβαλλοντικού ζητήματος, ερμηνεύοντάς τις στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου, προσφέροντας πλήρεις περιβαλλοντικές πληροφορίες στο κοινό και συμβάλλοντας στον ορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση.
