Ο Jeremy Bentham
Ο Jeremy Bentham (1748-1832) ήταν Άγγλος φιλελεύθερος νομικός, φιλόσοφος και κοινωνικός αναμορφωτής ο οποίος θεωρείται σαν ο ιδρυτής της σύγχρονης φιλοσοφίας του ωφελιμισμού [utilitarianism]. Σύμφωνα με αυτήν σε ένα κράτος θα πρέπει να επιδιώκεται η επίτευξη της μέγιστης ευημερίας για το μέγιστο αριθμό ανθρώπων η οποία θα αποτελεί το μέτρο για την αξιολόγηση της καλής και κακής πολιτικής. O J. Bentham συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της Αγγλο-Αμερικανικής νομικής φιλοσοφίας ενώ οι ριζοσπαστικές πολιτικές του ιδέες επηρέασαν σημαντικούς Άγγλους φιλελεύθερους φιλοσόφους όπως ο John Stuart Mill. Η επιρροή των ιδεών του διαφωτισμού όπως και του Επίκουρου είναι εμφανής στη σκέψη του Άγγλου φιλοσόφου [Η Επικούρεια σχολή ήταν μία από τις κύριες φιλοσοφικές σχολές της Αρχαίας Αθήνας μαζί με τις σχολές του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και των Στωικών].
Η συμβολή του Jeremy Bentham στην Ελληνική επανάσταση του 1821
Οι απόψεις του J. Bentham για τον ωφελιμισμό ήταν διεθνώς πολύ δημοφιλείς και πολλές χώρες, οι οποίες επετύγχαναν την ανεξαρτησία τους και θα έπρεπε εξ’ αρχής να δημιουργήσουν το συνταγματικό και νομικό πλαίσιο της διακυβέρνησης τους, ζητούσαν τις συμβουλές του μεταξύ των οποίων και η χώρα μας. Οι επαφές του με την Ελληνική κυβέρνηση ανεπτύχθησαν κυρίως τη περίοδο 1823-1825. Η πρώτη “επιστολή του στους Έλληνες” αναφερόταν στο θέμα της καλής διακυβέρνησης και χαροποίησε ιδιαίτερα τη προσωρινή κυβέρνηση της χώρας η οποία τον ευχαρίστησε ιδιαιτέρως. Υπουργός δικαιοσύνης της προσωρινής κυβέρνησης ήταν ο Θεόδωρος Νέγρης ο οποίος ζήτησε τη συμβουλή του διάσημου Άγγλου φιλελεύθερου φιλοσόφου στη σύνταξη ορισμένων νόμων. Ο J. Bentham είχε επίσης επαφές με τον τότε πρόεδρο της χώρας Αλ. Μαυροκορδάτο. Η πρόταση του προς αυτόν αφορούσε ένα ιεραρχικό σύστημα διακυβέρνησης το οποίο ήταν διαφορετικό από το σύστημα διακυβέρνησης της Γαλλίας (το οποίο ισότιμα διαχώριζε την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία). Ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτη ήταν η σχέση του J. Bentham με τον Αδαμάντιο Κοραή μία εξέχουσα προσωπικότητα των Ελληνικών γραμμάτων στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι σχέσεις των δύο ανδρών ανεπτύχθησαν σε δύο επίπεδα. Αφ’ ενός οι φιλελεύθερες ιδέες του Άγγλου στοχαστή επηρέασαν τη πολιτική σκέψη του Α. Κοραή ενώ οι δύο άνδρες είχαν άμεσες ή έμμεσες επαφές καθώς ενεπλάκησαν έντονα στον Ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα. Ο J. Bentham δεν ξεχνούσε τη γνωριμία του με τον Έλληνα διανοούμενο που ζούσε στη Γαλλία και ήλπιζε ότι ο Α. Κοραής θα συνέβαλε στη προώθηση των πολιτικών-φιλοσοφικών του ιδεών στην Ελλάδα αν και η πολιτική σκέψη του Α. Κοραή ήταν διαφορετική από εκείνη του J. Bentham. Ο Α. Κοραής θεωρούσε ότι ο Γαλλικός φιλελευθερισμός, προϊόν του διαφωτισμού, ήταν καταλληλότερος για την Ελλάδα σε σχέση με τις ριζοσπαστικές δημοκρατικές απόψεις του Άγγλου στοχαστή. Το σύνταγμα της Τροιζήνας συντάχθηκε το 1827 μετά το τέλος των επαφών του Άγγλου φιλοσόφου με τη προσωρινή Ελληνική κυβέρνηση. Η Ελληνική συνέλευση, αφού αξιολόγησε το “Αγγλικό και το Γαλλικό μοντέλο” επέλεξε τον ισότιμο διαχωρισμό των εξουσιών της πολιτείας αντί της ιεράρχησης τους όπως είχε προτείνει ο J. Bentham. Ο πρόεδρος της συνέλευσης της Τροιζήνας δήλωσε ότι το Ελληνικό σύνταγμα βασίζεται στις αρχές της Γαλλικής επανάστασης και στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας (η οποία δεν διαφέρει από τις απόψεις του J. Bentham όσον αφορά την επίτευξη της μέγιστης ευημερίας σημαντικού μέρους των πολιτών). Παρά την εποικοδομητική συνεργασία του Άγγλου φιλοσόφου και της προσωρινής Ελληνικής κυβέρνησης οι Έλληνες νομοθέτες επέλεξαν το Γαλλικό μοντέλο διακυβέρνησης αντί του προταθέντος από τον J. Bentham. Όπως αναφέρει ο τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας καθηγητής Προκόπης Παυλόπουλος στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του με τίτλο Τα συνταγματικά θεμέλια του νεότερου Ελληνικού κράτους ”Το σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 κατά γενική ομολογία θεωρείται ένα από τα καλύτερα στη συνταγματική μας ιστορία …… Τούτο οφείλεται κατ’ εξοχήν στα θεσμικά του χαρακτηριστικά το οποία αναδεικνύουν τη πρώιμη επιρροή και εμπέδωση εξαιρετικά προωθημένων φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεωδών όπως αυτά είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από τη θεσμική και πολιτική μήτρα της Γαλλικής επανάστασης του 1879 και της εξ’ αυτής προκύψασας διακήρυξης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη”
Η επίδραση του Jeremy Bentham στο εκπαιδευτικό σύστημα
Ο J. Bentham υποστήριξε ότι η πρόσβαση στη γνώση θα πρέπει να είναι δυνατή σε όλους τους πολίτες. Στην εποχή που έζησε η εγγραφή στα Αγγλικά πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέμπριτζ ήταν εφικτή μόνο για την ανώτερη τάξη και τους εύπορους πολίτες οι οποίοι μπορούσαν να καλύψουν τα έξοδα των σπουδών των παιδιών τους. Οι απόψεις του για τη παροχή εκπαίδευσης σε όλους ανεξαρτήτως φυλής, θρησκείας ή οικονομικής κατάστασης συνέβαλαν στη δημιουργία το 1826 του University College του Λονδίνου οι ιδρυτές του οποίου εμπνεύστηκαν και ενσωμάτωσαν τις αρχές του Άγγλου φιλοσόφου στη λειτουργία του και στο οποίο θεωρείται ο πνευματικός πατέρας. Σήμερα το University College του Λονδίνου θεωρείται σαν ένα από τα καλύτερα Βρετανικά πανεπιστήμια. Η διοίκηση του πανεπιστημίου τιμώντας τον Jeremy Bentham για τη συμβολή του στη δημιουργία του έχει εκθέσει σε κατάλληλη θέση και σε γυάλινη πρόσοψη το ομοίωμα του για να γνωρίζουν οι φοιτητές του πανεπιστημίου αυτόν που συνέβαλε στην ίδρυση του.
Πηγές
1. Kitromilides, P. (1985). Jeremy Bentham and Adamantios Korais, in Bentham Newsletter, June 1985, No 9.
2. Vallianatos, E. (1969). Jeremy Bentham’s constitutional reform proposals to the Greek provisional government 1823-1825, in Balkan Studies, vol. 10(2), p. 325-334.
3. Παυλόπουλος, Π. Τα συνταγματικά θεμέλια του νεότερου Ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2021.
