∆εν είναι, νοµίζω, υπερβολή ή εγωισµός να ισχυριστούµε ότι η εποχή µας είναι η καλύτερη που έχει ζήσει µέχρι σήµερα η ανθρωπότητα.
Σήµερα ο κόσµος έχει γίνει ένα καλύτερο µέρος για να ζει κανείς. Ζούµε περισσότερα χρόνια, µορφωνόµαστε, απολαµβάνουµε µεγαλύτερη ελευθερία και ισότητα, τα οφέλη της οικονοµίας διαχέονται σε µεγαλύτερα τµήµατα του πληθυσµού· και γενικά βλέπουµε στις µέρες µας να γίνονται πραγµατικότητα όνειρα πολλών περασµένων γενεών. Τα παραπάνω καλά, µπορούµε χωρίς αµφιβολία να τα αποδώσουµε στη ∆ηµοκρατία και την προηγµένη τεχνολογία.
Για τη ∆ηµοκρατία µιλήσαµε σε ένα πρόσφατο άρθρο, µε την ευκαιρία των Ευρωεκλογών. Συζητώντας για την τεχνολογία δεν θα πρέπει να µας διαφεύγει το πόσο σύµφυτη είναι µε την ύπαρξη του ανθρώπου, δηλαδή µε το Είναι του. Με τον ίδιο δηλαδή τον άνθρωπο, ο οποίος από την αρχή της ύπαρξής του παράγει τεχνολογία. Το πρώτο δέρµα που χρησιµοποίησε σαν ρούχο, το πρώτο τσεκούρι που έφτιαξε µε πέτρα, η φωτιά, ο χαλκός, ο σίδηρος, η αγροτική δραστηριότητα και άλλα πολλά, είναι τεχνολογία και δεν θα µπορούσαν να µη συµβούν αυτά από τη στιγµή που υπήρξε ο άνθρωπος. Ασφαλώς και τα άλλα έµβια όντα φτιάχνουν τεχνολογία π.χ. η αράχνη τον ιστό, το πουλί τη φωλιά, η µέλισσα την κηρύθρα κ.ά., όµως τη φτιάχνουν επαναληπτικά και χωρίς καµιά δυνατότητα να φτιάξουν κάτι άλλο, πέρα από το καθορισµένο από τη φύση τους. Αντίθετα ο άνθρωπος, και εδώ έγκειται η µεγάλη διαφορά, έχει τη µοναδική ικανότητα να παράγει νέα τεχνολογία, να τη βελτιώνει και να την εξελίσσει σε υψηλότερα επίπεδα.
Το ποια στιγµή όµως θα εκδηλωθεί και θα εδραιωθεί µια νέα τεχνολογία είναι σε άµεση σχέση µε το κοινωνικό και οικονοµικό περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγµα ο ατµός, τον οποίο ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στον 1ο αιώνα µ.Χ. είχε τιθασεύσει και χρησιµοποιήσει για να ανοίγει και κλείνει τις θύρες των ανακτόρων. Όµως οι άρχοντες της εποχής δεν το είδαν σαν µια καλή επένδυση. Έτσι η πρώτη βιοµηχανική επανάσταση χρειάστηκε να περιµένει 1800 χρόνια, µέχρι που το 1784 ξαναανακαλύφθηκε η ατµοµηχανή και την αγκάλιασε ο καπιταλισµός, που έκανε ήδη τα πρώτα του βήµατα.
Μετά τα παραπάνω και αφού, πιστεύω, δηλώθηκε σαφώς ότι η τεχνολογία είναι κάτι αξεχώριστο από την ουσία της ανθρώπινης φύσης, θα δανειστώ κάποιες σκέψεις από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Η φιλοσοφία της Τεχνητής Νοηµοσύνης» για να µιλήσω σχετικά. Αφού ο άνθρωπος είναι ένα φυσικό πλάσµα, είναι λογικό να ισχυριστούµε ότι και τα τεχνικά έργα του είναι και αυτά φυσικά· τουλάχιστον όσο και ο ιστός, η φωλιά και η κηρύθρα, που προαναφέραµε, είναι έργα της φύσης. Αν θέλουµε να επεκτείνουµε ακόµα τη σκέψη µας, µπορούµε να πούµε ότι «τα όρια της τεχνολογίας είναι τα όρια της φύσης».
Εποµένως, προχωρώντας τη σκέψη µας, από τη στιγµή που η τεχνολογία είναι ένα φυσικό φαινόµενο, δεν χωρεί ηθική αξιολόγησή της -να την χαρακτηρίσουµε δηλαδή ως «καλή» ή «κακή»- ούτε είναι δυνατόν να σταµατήσει η παραγωγή και ανάπτυξή της µε κάποιο τρόπο. Αυτό που µπορεί και πρέπει να αξιολογηθεί είναι ο τρόπος χρήσης της τεχνολογίας. Εδώ πλέον υπεισέρχεται η ευθύνη του ανθρώπου. Η τέταρτη βιοµηχανική επανάσταση, της οποία τα πρώτα στάδια ήδη ζούµε, πραγµατεύεται τεράστιες δυνάµεις -όπως η τεχνητή νοηµοσύνη και η γενετική µηχανική- που µπορούν να υπονοµεύσουν τον κόσµο µας και το είδος µας. Θα πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να δηµιουργήσει τάχιστα το φιλοσοφικό υπόβαθρο που θα του επιτρέψει να αποφύγει τις απειλές και να διαχειριστεί επ’ ωφελεία του τις δυνάµεις αυτές. Η ευθύνη είναι µεγάλη. Συνειρµικά, έρχεται στο µυαλό µας ο µύθος του συνετού και προνοητικού Προµηθέα και του απερίσκεπτου αδερφού του Επιµηθέα, που σκέφτεται αφού γίνει το κακό.
(*) ∆ρ. Μηχανικός τ. ∆/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
