ΜΕΡΟΣ 1Ο
Ο μεγάλος φιλόσοφος Michel Foucault λίγο πριν πεθάνει εξέφρασε την άποψη πως «ο 20ος αιώνας θα μείνει γνωστός ως ο αιώνας του Deleuze».
O Gilles Deleuze αντιμετώπισε τη δήλωση αυτή ως ανέκδοτο, λέγοντας «ότι θα κάνει αυτούς στους οποίους αρέσουμε να γελάσουν και όλους τους υπόλοιπους να εξοργιστούν». Για τον επίμονο αναγνώστη, στοχαστή ή επιστήμονα όμως που θα τολμήσει την κατάδυση στα, ομολογουμένως, πολύ βαθιά νερά της σκέψης του Deleuze, η δήλωση του Foucault ίσως αρχίσει να φαντάζει ένας σχεδόν προφανής ισχυρισμός.
Ο Γάλλος φιλόσοφος ακολουθώντας τη σκέψη των τριών γιγάντων Spinoza, Nietzche και Bergson, για τους οποίους τη δεκαετία του ’60 έγραψε διάσημα δοκίμια, έφτασε το 1968 στο magnum opus του “Διαφορά και Επανάληψη”. Τη δεκαετία του ’70 συναντιέται με το Γάλλο ψυχαναλυτή Félix Guattari και μαζί συνθέτουν τον “Αντι-Οιδίποδα” και τα “Χίλια πλατώματα”, έργα που ακόμα και σήμερα θεωρούνται από τη φιλοσοφική και επιστημονική κοινότητα ελλιπώς κατανοημένα, γεμάτα ανεξερεύνητα μονοπάτια σκέψης.
Το 1992, η ΕΡΤ και ο Γιώργος Βέλτσος προσκαλούν τους δύο φίλους σε μια συνέντευξη. Ο Deleuze αρνείται ευγενικά με ένα γράμμα, γράφοντας πως είναι πολύ άρρωστος και πως πια δε μπορεί να συμμετάσχει πουθενά. Ο Γιώργος Βέλτσος συναντάει τελικά τον Guattari στο σπίτι του στο Παρίσι, σε μια συνέντευξη στην οποία τα όσα ειπώθηκαν παραμένουν 28 χρόνια μετά πιο επίκαιρα από ποτέ. Λίγες μόλις εβδομάδες μετά τη συνέντευξη, ο Guattari βρίσκεται νεκρός στο διαμέρισμα του από καρδιακή προσβολή. Τρία χρόνια αργότερα, ο Deleuze πηδάει από το παράθυρο του σπιτιού του, νικημένος από την πολύ άσχημη κατάσταση της υγείας του. Ακολουθούν αποσπάσματα από εκείνη την ιστορική συνέντευξη.
Η φιλία με τον Deleuze
«Όπως έλεγα σε μια συνέντευξη, με τον Deleuze είμαστε φίλοι αλλά όχι και φιλαράκια. Για παράδειγμα με τον Deleuze πάντα μιλάμε στον πληθυντικό. Κρατάμε μια μεγάλη επαφή αλλά και μια φιλική απόσταση. Σα να το έχουμε ανάγκη για να διατηρήσουμε τη συνοχή της κοινής μας δημιουργίας.»
Η εξαφάνιση του προσωπικού παραλογισμού
«Αυτό που παρατηρώ στη σχέση μου με έναν ψυχασθενή, για παράδειγμα στην κλινική αυτή που δουλεύω, είναι ότι θέτει ερωτήματα που εμείς αποφεύγουμε όσο μπορούμε. Θέτει σε αμφισβήτηση τον κόσμο των βασικών αξιών, τις κοινωνικές σχέσεις, την ύπαρξη μας, το συναίσθημα. Δίνει νέες διαστάσεις στη θεωρία των συμβόλων και στη σημειολογία. Αντιτίθεται στον κόσμο μας που υπέκυψε στα μέσα ενημέρωσης. Αποτελεί λοιπόν ένα σημαντικό πειραματικό εργαστήριο.
Τι κάνουμε όμως με την ψύχωση, τη σχιζοφρένεια; Τι κάνουμε με την ψυχιατρική; Το ερώτημα δεν αφορά μόνο το καλό του κοινωνικού τομέα αλλά και το τι κάνει κανείς με τον προσωπικό του παραλογισμό. Τι κάνει με τους πόθους του; Με τη σχέση του με τον κόσμο; Με τη μοναδικότητά του, τη γέννηση και το θάνατό του; Υπάρχουν όλα αυτά; Είναι θέματα σημαντικά; Όχι εμάς δε μας αφορούν. Κάνουμε τηλεοπτικά προγράμματα, ζούμε στην παγκόσμια αγορά και αυτά δεν είναι στο πρόγραμμα. Εμένα πάντως με εκπλήσσει πολύ αυτό γιατί είναι κάτι που αφορά τον πυρήνα της ύπαρξης.»
Η χαοσμική δημιουργικότητα
«Οι καλλιτέχνες κατά τις μεγάλες εννοιολογικές ρήξεις που εισήγαγε ο Marcel Duchamp, o John Cage και άλλοι, δουλεύουν όλο και πιο πολύ χωρίς δίχτυα, χωρίς βάσεις. Δεν έχουν πια υπερβατικές αξίες, δουλεύουν για την ίδια την έκφραση της αισθητικής σχέσης και έτσι αυτοί αποτελούν τους πιο θαρραλέους πυρήνες στη σχέση τους με τη δημιουργικότητα. Υπάρχουν και άλλοι: τα παιδιά στην ηλικία της αφύπνισης, οι ψυχωτικοί, οι καλλιτέχνες, οι ερωτευμένοι, οι πάσχοντες από AIDS και οι μελλοθάνατοι. Όλοι τους έχουν αυτή τη χαοσμική σχέση με τον κόσμο. Οι καλλιτέχνες φτιάχνουν όργανα, δημιουργούν διαδρομές για να μπορέσουν να φτάσουν αυτή τη διάσταση που λέει: Τι κάνω εδώ; Τι είναι αυτός ο πλανήτης; Σε τι να κρατηθώ; Σε τίποτα το υπερβατικό. Μπορείς να κρατηθείς μόνο από την ενυπάρχουσα διαδικασία της δημιουργικότητας.»
Η συστολή της τρομόσφαιρας
«Ας πούμε πως είναι ένα ντιβάνι που στην καλύτερη περίπτωση είναι το δημιουργικό σινεμά αλλά που τώρα παραχωρεί τη θέση του στο εμπορικό σινεμά ή στην τηλεοπτική σειρά. Τότε δεν είναι πια ψευδο-ντιβάνι, είναι ναρκωτικό γιατί μετατρέπεται σε μια σχέση σαγήνευσης. Ανάβουμε την τηλεόραση και περιμένουμε τα ίδια πρόσωπα, τις ίδιες φράσεις, τις ίδιες έννοιες. Ό,τι ιστορικές ανακατατάξεις μπορεί να υπάρξουν στον κόσμο, επεξεργάζονται μέσα από το φίλτρο της μαζικής ενημέρωσης και γίνονται μια σούπα χωρίς σημασία όπου τίποτα πια δεν μπορεί να συμβεί. Είμαστε παγιδευμένοι στον κλοιό της μαζικής ενημέρωσης. Το ονομάζω αυτό ‘‘συστολή της τρομόσφαιρας’’ γιατί δεν υπάρχει τρόπος να μετακινηθεί κανείς από εκεί. Για παράδειγμα την εποχή του πολέμου στον Κόλπο είδαμε πως η επικαιρότητα της τηλεόρασης εξουσιαζόταν από το ‘‘τώρα’’, τη σχέση του άμεσου, του τι θα συμβεί ‘‘τώρα’’. Ενώ εξυπακούεται πως δε θα συμβεί τίποτα, πως ό,τι και αν συνέβαινε θα το απορροφούσε αμέσως και θα το ισοπέδωνε ένα είδος καθησυχασμού από ένα σχολιαστή που θα εξηγούσε τα πράγματα, από ένα στρατηγό, όπως στον πόλεμο του Κόλπου, που θα έκανε εξειδικευμένα, συχνά γελοία σχόλια.
Ωστόσο αυτό που συμβαίνει με τα μίντια συμβαίνει και αλλού. Το παρατηρούμε για παράδειγμα και στον τομέα της οικονομίας. Σήμερα οι οικονομολόγοι όλου του κόσμου ισχυρίζονται πως επικρατεί μια αντικειμενικότητα στα οικονομικά θέματα και όλα γίνονται επειδή δε γίνεται διαφορετικά, δεν υπάρχουν άλλα εφικτά σχήματα, δεν υπάρχουν μεταλλάξεις, ούτε δυνατότητες παράκαμψης. Αντίθετα πρέπει να επανεισαχθεί μια επιστροφή στην εμμονή, μια επιστροφή στη χαοσμικότητα. Να παραδεχθούν πως ναι, μια πλευρά της διεθνούς οικονομίας οδηγεί στην καταστροφή του 80% των πληθυσμών της γης, από μόλυνση και τρομακτική οικολογική ερείπωση. Αλλά υπάρχουν δυνατότητες: μια άλλη οικονομία είναι εφικτή, άλλα μέσα ενημέρωσης, άλλη φιλοσοφία είναι εφικτή όπως είναι και άλλες μορφές τέχνης. Το θέμα του εφικτού, του επανελέγχου, της επανιδιοποίησης, τίθεται σήμερα και είναι πολύ επείγον. Γιατί αν τίποτα άλλο εκτός από τα ήδη υπάρχοντα δεν είναι εφικτό, τότε καλπάζουμε προς μια διαπλανητική καταστροφή.»
