Η τελευταία συνέντευξη του Félix Guattari

Μέρος 2ο

Η κοινή γνώμη
«Νομίζω πως πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί, γιατί η ατομική και συλλογική υποκειμενικότητα δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο κομμάτι, δεν υπάρχει ένα υποκείμενο, ένα ατομικό γνώρισμα που καθορίζει τη σύστασή του. Αποτελείται από πολλά στρώματα και επίπεδα.

H κοινή γνώμη μπορεί να φαίνεται εντελώς ηλίθια. Να ακολουθεί τη μόδα και τις σφυγμομετρήσεις. Μπορεί να γίνει ρατσίστρια, να αποκοπεί από τον κόσμο. Να πάψει να βλέπει τη δυστυχία του τρίτου κόσμου. Αλλά μπορεί να έχει και απότομες αναλαμπές, π.χ. σήμερα στη Γαλλία παρατηρούμε, δεν ξέρω αν αυτό ισχύει και στην Ελλάδα, μια τρομερή δυσπιστία απέναντι στον τύπο και στην τηλεόραση. Και αυτό μετά τον Περσικό και τα γεγονότα στη Ρουμανία. ‘‘Ώστε μας κοροϊδεύετε, σας εμπιστευόμαστε και ανακαλύπτουμε πως ψεύδεστε αδιάντροπα’’. Το ίδιο συμβαίνει και απέναντι στην πολιτική εξουσία. Επομένως η κοινή γνώμη είναι σαν ένα άτομο που αφήνεται γιατί δε δίνει δεκάρα και λέει ‘‘αφού το λέτε έτσι θα είναι’’ αλλά κάποτε συνέρχεται απότομα, με ταχύτητα φωτός και λέει: ‘‘Όχι δε σας πιστεύουμε καθόλου’’. Η κοινή γνώμη μπορεί να έχει αναλαμπές τεράστιας έντασης και τεράστιας συλλογικής ευφυίας. Στην Κίνα π.χ. είδαμε ένα ξύπνημα της κοινής γνώμης με τα γεγονότα του Tiananmen όπου ξαφνικά όλοι λέγανε: ‘‘Δεν πάει άλλο, πρέπει να σταματήσουν αυτά’’. Τέτοιες είχαμε και στις Ανατολικές χώρες, αναλαμπές που ανέτρεψαν τις πολιτικές σχέσεις ισχύος και κατέστρεψαν τον κόσμο της παραδειγματικής γραφειοκρατίας. Μετά η κοινή γνώμη ξανασυνελλήφθει από την κυρίαρχη εξουσία. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με την κοινή γνώμη, γιατί μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις.
Η κοινή γνώμη είναι σαν τα ρεφρέν που κυκλοφορούν. Ένα ρεφρέν προσώπων, ποδοσφαιρικών αγώνων, αναπαράστασης μόδας, συναντήσεις κορυφής που στη συνέχεια γίνονται χιονοκρύσταλλοι και μετά λιώνουν. Έτσι πολιτικοί άντρες, αστέρες του τραγουδιού και του σινεμά παρασύρονται από αυτά τα κύματα και κάποτε πέφτουν κάτω γιατί τα κύματα κάπου σπάνε. Η κοινή γνώμη δεν είναι μια μοναδική γνώμη, είναι κυματισμοί υποκειμενικότητας που διασταυρώνονται, που αλληλοεπηρεάζονται. Το ζήτημα είναι να μην υφίσταται βιομηχανία ή εξουσία, ένας μολυβένιος όγκος που να πιέζει την κοινή γνώμη μέσα από τα μίντια, τα CNN, τα παγκόσμια δίκτυα τύπου αλλά να επαναλειτουργήσει, να εξατομικευθεί, να γίνει φορέας εξουσίας, φορέας αξιών, να αποτελέσει μια νέα μετάλλαξη των οικουμενικών αξιών.»

Η ατομική και συλλογική ευθύνη
«Τα πράγματα αλλάζουν μόνο από εστίες μεταλλακτικής έκφρασης, που σε κάνουν να θέλεις να αλλάξεις τα πράγματα, που προτρέπουν την αλλαγή και τη συλλογική δημιουργικότητα. Σε σχέση με τη δεκαετία του ’60, η συλλογική δημιουργικότητα έχει πέσει σε αυτό που ονομάζω χειμωνιάτικους χρόνους, σε ένα είδος παγετωποίησης.
Υπάρχει πάντα ένα μικρό περιθώριο, μια δυνατότητα. Μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο έχετε μερικούς φίλους, έχετε τη δυνατότητα να δημιουργήσετε έναν πυρήνα που πιθανόν να βρει απήχηση και ανταπόκριση. Αυτές οι τοπικές, μικροπολιτικές διαστάσεις ίσως να επηρεάσουν μεγάλα φαινόμενα μοριακής μετάλλαξης. Αφού τελικά το τοπικό επικοινωνεί τώρα με το διαπλανητικό. Tο να ασχοληθείς με την υπεράσπιση των δέντρων που θέλει να κόψει ο Σιράκ στο Παρίσι, με την υπεράσπιση των ζώων, της βιόσφαιρας, να πολεμήσεις ενάντια στη μόλυνση, έχει άμεση απήχηση στο ερώτημα: “Με τι τρόπο ζούμε πάνω σε αυτόν τον πλανήτη;” Μήπως οι άνθρωποι πίστεψαν πως ζούνε στο σύμπαν όπως κάτω από το βλέμμα του Θεού και έχουν θεϊκό προνόμιο γιατί είναι δημιούργημα του Θεού; Και επομένως δεν έχουν καμιά ευθύνη απέναντι στη βιόσφαιρα, στο σύμπαν, στην ίδια την ύπαρξη; Και ξαφνικά σήμερα τους λέμε μέσα από τα μικρά μας έργα: Κάνε ό,τι θέλεις αλλά είσαι υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει. Έχεις μια ηθικό-πολιτική ευθύνη για το μέλλον και όχι μόνο της ανθρώπινης ζωής πάνω στον πλανήτη αλλά και για το μέλλον κάθε ζωικού είδους, το μέλλον της βιόσφαιρας, ακόμα και το μέλλον της ύπαρξης. Γιατί η ύπαρξη δεν είναι θεϊκό προνόμιο, παράγεται από τη συλλογική έκφραση που αποτελείται από το μείγμα ατομικού και συλλογικού μηχανισμού, τεχνολογικού και επιστημονικού μηχανισμού. Όλο αυτό το πλέγμα μηχανισμών παράγει την ύπαρξη, παράγει αυτόν τον εκπληκτικό ίλιγγο. Και έτσι σήμερα τελικά ο Θεός είμαστε εμείς. Αυτό είναι το συλλογικό σχέδιο που ζούμε.»

Η κατάθλιψη
«Πέρασα μια έντονη κρίση κατάθλιψης που κράτησε πάνω από δυο χρόνια. Ήταν πριν μερικά χρόνια και μόλις τώρα συνέρχομαι. Τελικά ήταν μια πολύ πλούσια εμπειρία. Η εμπειρία της κατάθλιψης, το χάσιμο των αισθήσεων, των προγραμμάτων, του κόσμου, μια προσγείωση πάνω στην πιο οικεία πλευρά της ύπαρξης. Και συγχρόνως μια ενδοσκόπηση. Για αυτό έγραψα αυτό το βιβλιαράκι για το Χάοσμο. Ήταν οι σκέψεις μου πάνω στο βύθισμά μου στην κατάθλιψη. Είμαστε περιτριγυρισμένοι από τοίχους, εννοιολογικούς τοίχους και από το αίσθημα ανικανότητας, από το αίσθημα ότι όλα είναι τα ίδια και τίποτα δεν αλλάζει. Και αρκεί μια ρωγμή στον τοίχο για να δούμε αμέσως πως ο τοίχος είναι διαπερατός. Ήταν σε ένα γράμμα του Vincent van Gogh αυτό. Είναι ο τρόπος που πιάνεις τον εαυτό σου πάνω στον παροξυσμό. Και πάντα ο ίλιγγος της αυτοκαταστροφής. Σαν η αυτοκαταστροφή, το τέλος των πάντων να γίνεται ένα αντικείμενο ερωτισμού και να παίρνει αυτό την εξουσία. Αυτός είναι και ο χειρισμός της κατάθλιψης. Να δεχθείς από τη μία τον ίλιγγο της ακύρωσης και μέσα από αυτό να ξαναστήσεις μια εικόνα του κόσμου.»