Ο Homo Sapiens, ο «σοφός άνθρωπος» δηλαδή, που κατοικεί εδώ και 300.000 χρόνια τη Γη, άρχισε σχεδόν µε την εµφάνισή του να παράγει τεχνολογία, ακριβώς επειδή η τεχνολογία είναι σύµφυτη µε το Είναι του, δηλαδή µε την ίδια τη φύση του. Ωστόσο η τεχνολογία αυτή παρέµενε στοιχειώδης και η εξέλιξή της σχεδόν µη παρατηρήσιµη, µέχρι την πρώτη Βιοµηχανική Επανάσταση, οπότε άρχισε να εκτινάσσεται.
Ας δούµε επιγραµµατικά τις µέχρι τώρα Βιοµηχανικές Επαναστάσεις και ας προσέξουµε το «κινούν» κάθε φορά την επανάσταση.
Η πρώτη Βιοµηχανική Επανάσταση (1784), χρησιµοποίησε την ενέργεια του νερού και του ατµού για τη µηχανοποίηση της παραγωγής.
Η δεύτερη Βιοµηχανική Επανάσταση (1870), χρησιµοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια, το πετρέλαιο και τις µηχανές εσωτερικής καύσης. Αυτά έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιοµηχανική παραγωγή και έφεραν µεγάλες αλλαγές σε όλη την ανθρωπότητα.
Η τρίτη Βιοµηχανική Επανάσταση (1969), χρησιµοποίησε την ηλεκτρονική όσο και την τεχνολογία της πληροφορίας, που άλλαξαν τον τρόπο µε τον οποίο κατανοούµε τον κόσµο και την παραγωγή.
Η τέταρτη βιοµηχανική επανάσταση (2016), βρίσκεται ακόµη στα σκαριά. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι τεχνολογίες που θα πρωταγωνιστήσουν σ’ αυτήν θα είναι το διαδίκτυο, η τεχνητή νοηµοσύνη και η γενετική µηχανική.
Από την εµφάνισή της η πληροφορική κινείται µε φρενήρεις ρυθµούς και συµπαρασύρει σχεδόν όλες τις τεχνολογίες. Ο Γκόρντον Μουρ (ιδρυτής της Intel), το 1965 διατύπωσε την πρόβλεψη ότι η δύναµη στα τσιπ των κοµπιούτερ θα διπλασιάζεται κάθε 24 µήνες. Το ότι στα χρόνια που µεσολάβησαν φαίνεται να επιβεβαιώνεται η αρχή αυτή, δείχνει σαφώς ότι η τεχνολογία κινείται πράγµατι ακολουθώντας εκθετική καµπύλη. Χαρακτηριστικό της καµπύλης αυτής είναι ότι για ένα µεγάλο διάστηµα κινείται σχεδόν οριζόντια, σχεδόν δεν παρατηρείται καµιά αλλαγή (προβιοµηχανική περίοδος). Με την πρώτη Βιοµηχανική Επανάσταση η τεχνολογία µπαίνει στο δεύτερο εκθετικό στάδιο, αυτό της σταδιακής ανόδου. H εξέλιξη των τριών επόµενων Βιοµηχανικών Επαναστάσεων µας πείθει ότι οδεύουµε προς το «σηµείο καµπής» της καµπύλης, απ’ όπου αναµένεται η κατακόρυφη πλέον εκτίναξη της τεχνολογίας.
Οι κατακλυσµιαίοι πλέον ρυθµοί εξέλιξης της τεχνολογίας θέτουν άµεσα και επιτακτικά το ερώτηµα κατά πόσον η κοινωνία των ανθρώπων µπορεί να την παρακολουθήσει. Αλλά κυρίως, το κατά πόσον µπορούν έγκαιρα και αποτελεσµατικά να τίθενται κάθε φορά οι ρυθµίσεις και οι κανόνες που θα µας προστατεύουν από τις υπερβολές της. Οι αλγόριθµοι και τα big data (τεράστιες τράπεζες δεδοµένων που αφορούν τον καθένα από εµάς), έχουν τη δυνατότητα -στα χέρια επιτήδειων συµφερόντων- να υπονοµεύσουν πολύ εύκολα την ελεύθερη βούλησή µας και τη ∆ηµοκρατία.
Έπειτα, θα πρέπει να σκεφτούµε ότι η Τεχνητή Νοηµοσύνη και η Γενετική Μηχανική -κινητήριες δυνάµεις της τέταρτης Βιοµηχανικής Επανάστασης- οδηγούν αναπόφευκτα στο να αντιµετωπίσουµε, κάποια στιγµή, όντα ευφυέστερα και δυνατότερα από εµάς, τα οποία οι ίδιοι θα έχουµε δηµιουργήσει.
Πώς αλήθεια θα χειριστούµε αυτό το ζήτηµα, που θέτει εν αµφιβόλω την ίδια µας την ύπαρξη σαν είδος;
Ακόµα, θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανή η υποχώρηση του ανθρώπου από την αγορά εργασίας, ίσως σε µεγαλύτερο βαθµό από ό,τι συνέβη στις προηγούµενες βιοµηχανικές επαναστάσεις. Μπορούµε να αναλογιστούµε τις προσωπικές και κοινωνικές πιέσεις και εντάσεις που θα αντιµετωπίσουµε εξ αυτού.
Παρ’ όλα αυτά, αν κάτι µάθαµε από τις τρεις προηγούµενες βιοµηχανικές επαναστάσεις, είναι ότι δεν ωφελεί «να σπάσουµε τις µηχανές που τις κινούν».
Βρισκόµαστε λοιπόν ήδη στην τέταρτη Βιοµηχανική Επανάσταση!
Μια επανάσταση που έρχεται να αλλάξει ριζικά σε όλη την ανθρωπότητα, όχι µόνο αυτό που ξέρουµε να κάνουµε, αλλά ίσως και αυτό που είµαστε. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν, εµφανίζεται σήµερα επιτακτική η ανάγκη για µια φιλοσοφική θεώρηση της τεχνολογίας. Μια Φιλοσοφία της Τεχνολογίας η οποία διαχεόµενη στα σχολεία, τα πανεπιστήµια και εν τέλει στα εργαστήρια προηγµένης τεχνολογίας, ελπίζουµε να φέρει γόνιµα αποτελέσµατα και ίσως προλάβει υπερβολές δυσάρεστες για το ανθρώπινο µέλλον.
(*) ∆ρ. Μηχανικός τ. ∆/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
