Α΄. Αντί Προλόγου
Στα σταυροδρόμια των μύθων, γεννιέται ο θρύλος. Στα σταυροδρόμια των θρύλων, υπάρχει το γεγονός. Στα σταυροδρόμια των γεγονότων, γεννιέται σελίδα- σελίδα η Ιστορία ενός λαού, ενός Έθνους….
Β΄. Η Θυμιανή Παναγία στα Σφακιά
Μια τέτοια σελίδα αναφέρεται στο θρύλο και στο έπος της Θυμιανής Παναγίας των Σφακίων. Σελίδα, που απουσιάζει παντελώς από τα επίσημα διδακτικά βιβλία της Πολιτείας αλλά και από τις περισσότερες Εγκυκλοπαίδειες. Το όνομα της Θυμιανής Παναγίας, απουσιάζει επιμελώς από όλες τις σχετικές αναφορές. Κι αν διασώθηκε μέχρι σήμερα, τούτο οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αγάπη του Σφακιανού στις παραδόσεις του, που τις μεταφέρει –σαν παραμύθι- από γενιά σε γενιά.
Θυμιανή Παναγία: Μια δίκλιτη εκκλησία στη μέση μιας άδενδρης κατωφερικής απεραντοσύνης που καταλήγει στην ήρεμη απεραντοσύνη του Λιβυκού Πελάγους. Έκταση πλατιά, κατάφυτη από χιλιάδες θάμνους λογιών-λογιών, που στη θέα της κίτρινης πλέρια λουλουδιασμένης ομορφιάς την Άνοιξη, θυμίζει τους “ασφόδελους λειμώνες” του Ομήρου. Χτισμένη την εποχή της Βενετοκρατίας τον 15ο αιώνα (κατά το ένα κλίτος) κοντά στο χωριό Κομητάδες, στο σταυροδρόμι που χωρίζει την Επαρχία σε Ανατολική και Δυτική, αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς όλων των Σφακιανών σε κάθε σελίδα της πολύμορφης ιστορίας της Επαρχίας.
Για την ονομασία “Θυμιανή”, υπάρχουν διάφορες απόψεις και ερμηνείες: Επειδή βρίσκεται στην καρδιά της απεραντοσύνης των θυμαριών (θύμων), ή, επειδή βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας τυχαία στη ρίζα ενός τέτοιου θύμου, ή, επειδή ο κτήτορας του πρώτου κλίτους καλόγερος ονομαζόταν Θυμιανός, ή, από το ευωδιαστό θυμίαμα ενός άϋλου γέρου που εμφανιζόταν από καιρό σε καιρό για να θυμιάσει την εικόνα της Παναγίας.
Από την αρχή της κτήσης της, οι Σφακιανοί την αποδέχτηκαν με σεβασμό επειδή ως θρησκευόμενοι –όχι θρησκόληπτοι- έβλεπαν να επιτελούνται θαύματα, να δίνονται λύσεις στα προβλήματα των “ταμένων”, να φαίνονται “σημάδια” στην ιερή εικόνα, δάκρυα προειδοποίησης για συμφορές που έμελλε να πλήξουν την Επαρχία, και αυτό σύμφωνα με τον Ιστορικό Γρηγόριο Παπαδοπετράκη βεβαιώνεται “παρά πολλών αξιοπίστων…” και όχι μόνο από την παράδοση του θρύλου.
Στη μακραίωνη ιστορία της, η εκκλησία της Θυμιανής Παναγίας φιλοξένησε πολλές φορές τα παλικάρια της περιοχής για να ευλογήσουν τα όπλα τους και να πάρουν δύναμη από την θαυματουργή εικόνα, πριν από το ξεκίνημα ενός εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα. `Ετσι, από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα 1770 μέχρι την κήρυξη του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου το 1940, οι πολεμιστές, από την εκκλησία της Θυμιανής Παναγίας περνούσαν πρώτιστα, πριν να ριχτούν στο πεδίο της μάχης.
Γ΄. Η Επανάσταση του 1821
Όταν έφτασε στην περιοχή το μαντάτο του ξεσηκωμού του Γένους στο Μωριά, συνήλθε η Συνέλευση των Γερόντων στα Γλυκά Νερά στις 7 Απριλίου 1821 και αποφασίστηκε ομόφωνα, ότι η Επανάσταση στην Κρήτη ήταν απαραίτητη.
Η Συνέλευση των Γερόντων που διοικούσε την Επαρχία και αποτελείτο από πρόκριτους απ’ όλα τα χωριά, ήταν μια άτυπη Βουλή που λειτουργούσε με Κανόνες Δημοκρατικής Δικαιοσύνης και Ισοτιμίας. Τις αποφάσεις της, τις έθετε στην κρίση του λαού για επικύρωση. `Ετσι και στην περίπτωση αυτή, η απόφαση της έπρεπε να τύχει της επικύρωσης του λαού. Αυτό αποφασίστηκε να γίνει σε δύο στάδια:
Το πρώτο στάδιο προέβλεπε μια συνάθροιση Προεστών από όλη την Κρήτη και το δεύτερο, μια Γενική Συνέλευση Λαού, η οποία και θα επικύρωνε την όποια απόφαση.
Η συνάθροιση των Προεστών της Κρήτης έγινε μια εβδομάδα αργότερα στις 15 Απριλίου 1821 στο Λουτρό. Εκεί εγκρίθηκε ομόφωνα η απόφαση της Συνέλευσης των Γερόντων. Καταμετρήθηκαν τα όπλα και ορίσθηκε η προσωρινή Διοίκηση του Αγώνα, που ονομάστηκε “Καγκελαρία των Σφακίων”, η οποία ήταν εξαμελής.
Η σφραγίδα της Επιτροπής παρίστανε την Παναγία, και είχε γραμμένες κυκλικά τις λέξεις: “Παναγία του Λουτρού”. To Λουτρό ονομάσθηκε “Πρωτεύουσα της ελεύθερης Κρήτης”. Έγινε και παγκρήτιος έρανος για τις ανάγκες της Επανάστασης.
Έμενε να πραγματοποιηθεί το δεύτερο στάδιο του σχεδίου, που ήταν να επικυρωθεί από όλο το λαό της Κρήτης η απόφαση για αγώνα που είχαν πάρει οι Καπετάνιοι. `Ετσι, στις 27 Μαΐου 1821 κατά τον ιστορικό Β. Ψιλάκη, ή, στις 29 Μαΐου κατ’ άλλους ιστορικούς (αλλά πάντως την τελευταία Κυριακή του Μάη), έγινε η τελευταία αλλά αποφασιστική συνέλευση όλων των Κρητικών Αρχηγών και πολεμιστών, στο χώρο της Θυμιανής Παναγίας. Ο λαός επικύρωσε παμψηφεί και με ενθουσιασμό την απόφαση των Αρχηγών, για την έναρξη της Επανάστασης. Αφού προηγήθηκε κατανυκτική Θεία Λειτουργία, έγιναν ομιλίες από πολλούς Καπετάνιους, ευλογήθηκαν τα όπλα του Αγώνα και εκλέχτηκαν οι Αρχηγοί. Αυτοί οδήγησαν τον αγώνα για 10 χρόνια συνεπικουρούμενοι από πολλούς άξιους Καπετάνιους. Τελείωσε κάποτε ο αγώνας, αλλά από το νεοσύστατο και μικρό ελληνικό κράτος, απουσίαζε η Κρήτη. Αυτό αποτελούσε απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, που υλοποιήθηκε με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 21ης – 1- 1830. Και έμελλε να χυθεί ακόμη πολύ αίμα, μέχρι να γίνει η πολυπόθητη ένωση της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα.
Η απόφαση λοιπόν για την έναρξη της Επανάστασης στα 1821 στην Κρήτη ξεκίνησε από τα Σφακιά, μια κουκκίδα τότε στην απεραντοσύνη της κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η δε συγκέντρωση εκείνη στη Θυμιανή Παναγία την τελευταία Κυριακή του Μάη του 1821, ήταν η επίσημη έναρξη του αγώνα στην Κρήτη για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού.
Η Πατρίδα, ευγνώμων, αναγνώρισε επίσημα την έναρξη της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη από τη Θυμιανή Παναγία των Σφακίων με το Β.Δ. 93, ΦΕΚ Α΄18/1/1966, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Ορίζομεν ημέραν εορτασμού της επετείου της κηρύξεως εν Κρήτη της Επαναστάσεως του 1821 κατά του Τούρκικου ζυγού την τελευταίαν Κυριακήν του μηνός Μαΐου και τόπον εορτασμού την Μονή Θυμιανής Παναγίας της Επαρχίας Σφακίων…»
Δ.΄ Επίλογος
Οι καιροί είναι χαλεποί. Οι παραχαράκτες της Ελληνικής Ιστορίας δουλεύουν νυχθημερόν. Φτάσαμε στην αποφράδα εποχή να αμφισβητείται η ελληνικότητα του Αιγαίου και των νησιών του καθώς και τμημάτων της χερσαίας Ελλάδας. Και όμως αφήνουμε τα παιδιά μας στην ημιμάθεια της ίδιας της Ιστορίας τους. Είναι αμφίβολο εάν οι μαθητές της Κρήτης γνωρίζουν πότε και από πού άρχισε η Επανάσταση του 1821 κατά του Τούρκικου ζυγού στο νησί τους! Και όμως, πρέπει να μάθουν! Είναι γνωστό ότι λαοί που ξεχνούν το παρελθόν και την Ιστορία τους, χάνουν κάποτε μοιραία και την ταυτότητά τους…
ΠΗΓΕΣ:
Πάρις Στ. Κελαϊδής. 1981. Η Θυμιανή Παναγία στα Σφακιά
Γρηγόριος Παπαδοπετράκης.1888. Ιστορία των Σφακίων (Επανέκδοση Αφών Βαρδινογιάννη, 1971)
Ζαμπελίου & Κριτοβουλίδου. Ιστορία των Επαναστάσεων της Κρήτης (Επανέκδοση Αφών Βαρδινογιάννη, 1971)
