«Ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν μπορούσε να ήταν βέβαιος πως ύστερα από το Χειμώνα θα έρθει πάλι η Ανοιξη. Γιατί δεν ήξερε τίποτα ακόμα για τους νόμους της φύσης. Η κάθε Ανοιξη του φαινόταν σωστό θαύμα, μια θαυμάσια ανάσταση της φύσης. Κι έκανε ότι ήταν δυνατό για να ξαναγίνει αυτό το θαύμα. Γι’ αυτό έβαζε σε εφαρμογή όλα τα ξόρκια και τα μαγικά που ήξερε. Να λοιπόν γιατί έκανε όλα αυτά τα παιχνίδια και τους χορούς, να γιατί χαιρότανε. Για να ταφεί ο χειμώνας, για να αναστηθεί η άνοιξη, για να ανθίσουν ξανά τα δέντρα και να γεμίσουν με πράσινα φύλλα οι κάμποι και τα δέντρα στα δάση», Μ. Ίλιν – Σεγκάλ, Άνθρωπος, αυτός ο γίγας…
Η Τραγωδία πατάει γερά στο πεδίο της πραγματικότητας. Φέρνει στο προσκήνιο την εμπειρία της ζωής και προσπαθεί να μιλήσει στο συναισθηματικό δυναμικό των ανθρώπων, βαθιά μέσα στη ψυχή τους. Είναι πάνω από έτοιμες φόρμες και καλούπια, αφού δεν υπηρετεί προκατασκευασμένες αλήθειες. Υπενθυμίζει, επικοινωνεί, αλληλεπιδρά με το καλύτερο κομμάτι του κοινωνικού μας Είναι. Για τούτο εξάλλου δημιουργήθηκε.
Ο “Προμηθέας Δεσμώτης” ήταν το πρώτο δράμα μιας τριλογίας με το γενικό τίτλο Προμήθεια. Το δεύτερο ήταν ο “Προμηθέας Λυόμενος” και το τρίτο ο “Προμηθέας Πυρφόρος”. Αυτά τα έργα όμως δεν διασώθηκαν.
Ο Προμηθέας εμφανίζεται σαν ένας θεός – αντάρτης, ο οποίος για να προστατεύσει το γένος των ανθρώπων από την καταστροφική μανία του Δία παραβαίνει τους νόμους των θεών.
Τους κλέβει τη φωτιά και τη δίνει στους ανθρώπους, ενώ παράλληλα τους διδάσκει τα Γράμματα και τις Τέχνες. Η τιμωρία που τον περιμένει για την πράξη του όμως είναι σκληρή.
Ο Δίας εξοργισμένος καταδικάζει τον Προμηθέα σε ένα φρικτό μαρτύριο. Διατάζει να αλυσοδεθεί ο Προμηθέας στον Καύκασο.
Εκεί στην άκρη του κόσμου τον μεταφέρουν τα όργανα του Δία, το κράτος και η βία. Ο Ηφαιστος έχει την εντολή να καρφώσει το θεό στο βράχο, σπρωγμένος με τις απειλές του κράτους. Γυπαετοί πετούν γύρω του και τρώνε τα σωθικά του.
Ο Προμηθέας δεν υποχωρεί. Εμφανίζονται οι Ωκεανίδες, θεότητες που άκουσαν τις κραυγές του ήρωα και εκφράζουν τη συμπόνοια τους. Παρότι ξέρουν ότι ο Δίας θα στείλει εναντίον τους κεραυνούς, μένουν στο πλάι του Προμηθέα.
Ο Προμηθέας διηγείται την ιστορία των θεών και το πως βοήθησε το Δία να εκθρονίσει τον Κρόνο. Μιλάει στις Ωκεανίδες και λέει πως οι άνθρωποι θα ανοίξουν την πόρτα του πολιτισμού με το δώρο που τους χάρισε. Παράλληλα εξιστορεί πως κατέχει ένα σημαντικό μυστικό που θα καθορίσει την πορεία του κόσμου. Προφητεύει τη γέννηση ενός γιου του Δία, που θα εκθρονίσει τελικά τον πατέρα του. Ο Δίας στέλνει τον Ερμή ο οποίος ζητάει από τον Προμηθέα να φανερώσει το μυστικό, μα εκείνος αρνείται. Βροντές διαλύουν το βράχο και ρίχνουνε τον Προμηθέα στον Άδη.
Το Δίκαιο των θεών και των ανθρώπων
«Ο βασιλιάς των θεών θα με χρειαστεί», λέει ο Προμηθέας, «ας είμαι και αλυσοδεμένος, μα τότε δεν θα μπορέσει να με σαγηνεύσει. Δεν τον φοβάμαι. Θα έρθει η ώρα που ακριβά θα πληρώσει ό,τι κάνει τώρα σ’ εμένα».
Ο Αισχύλος γράφει σε μία εποχή ματαβατική, όπου όλα άλλαζαν. Γεννήθηκε περίπου το 525 π.Χ. και η Αθήνα κατακτούσε τη θέση της πρώτης ελληνικής πολιτείας. Πλούσια και με έναν πανίσχυρο στόλο που κυριαρχούσε στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο, ιδιαίτερα μετά από την απόκρουση της επιδρομής των Περσών. Σταδιακά όμως τα πράγματα άλλαζαν. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για την περίοδο όπου επικρατούσε το δουλοκτητικό σύστημα.
Ο μύθος του Προμηθέα μετεξελίχθηκε με τον Αισχύλο, μα η γέννησή του έλαβε χώρα στους προελληνικούς χρόνους. Για να βγάλουμε συνολικά συμπεράσματα θα έπρεπε να έχουμε στα χέρια μας και τις άλλες δύο Τραγωδίες, μα κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό. Δεν μπορούμε όμως να μη δούμε τη συσχέτιση της Αισχυλικής ποίησης στον Προμηθέα με τη διαχρονική αντίθεση ανάμεσα σε «θεούς» και σε ανθρώπους.
Η εξουσία στο πρόσωπο του Δία περιστοιχίζεται από αυλικούς και πειθήνιους υποτακτικούς. Κρατάει τον έλεγχο με όπλο το φόβο, με απειλές και με φοβέρες. Η εξουσία του όμως δεν έχει καμία δύναμη στην ψυχή του Προμηθέα. Με όπλο τον κεραυνό, με τη βία, ο Δίας διαλύει τελικά το βράχο οργισμένος. Ο άνθρωπος είχε αποφύγει την καταστροφή. Αυτό το γεγονός όμως, είναι η αφήγηση ενός… μύθου!
*Ο Χρήστος Τσαντής είναι συγγραφέας
