Αναζητώντας την αρχή του εθίμου, φθάσαμε σε παμπάλαιους χρόνους. Παμπάλαιο ήταν το έθιμο του “εορταστικού άρτου” που πρόσφεραν οι Έλληνες κατά τις μεγάλες αγροτικές εορτές στους Θεούς κατ’ εξοχήν στην Δήμητρα, στον Απόλλωνα, σ’ όλους τους θεούς. O εορταστικός άρτος, φτιαχνόταν από τους πρώτους καρπούς του έτους, μόχθος ενός ολόκληρου χρόνου. Στην Καινή Διαθήκη, ο Θεάνθρωπος, είναι “ο άρτος ζωής” και τον άρτο ευλογεί στον Μυστικό Δείπνο. Διαμέσου της ελληνικής χριστιανικής λατρείας επιβιώνουν οι παλαιοί εκείνοι εορταστικοί άρτοι όχι μόνο στη βασιλόπιτα, αλλά στα Χριστόψωμα, Λαμπροκούλουρα, εφτάζυμα κ.λπ. Μέσα στη φύση του ανθρώπου είναι η ελπίδα, η αγωνιώδης αυτή τάση προς ευτυχία και ζητεί ο άνθρωπος, να έχει την ελπίδα της ευτυχίας… Αν σου “πέσει” το “φλουρί” είναι αίσιος οιωνός της μελλούσης ευτυχίας. Η “βασιλόπιτα”, όπως παρασκευάζετο πάντοτε, παρασκευάζεται και σήμερα. Πρέπει να είναι ζυμωμένη με ζάχαρη ή μέλι και να έχει καρπούς καρύδια, αμύγδαλα και ό,τι άλλο. Η ιστορία της βασιλόπιτας, της πίτας του Αγίου Βασιλείου, ξεκίνησε πριν 1.600 περίπου χρόνια στην πόλη Καισάρεια της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία.
Ο Μ. Βασίλειος ήταν Δεσπότης της Καισαρείας και ζούσε αρμονικά με τους συνανθρώπους του, με αγάπη, κατανόηση και αλληλοβοήθεια. Κάποια μέρα όμως ένα αχόρταγος στρατηγός, τύραννος της περιοχής, ζήτησε να του δοθούν όλοι οι θησαυροί της πόλης, αλλιώς θα την πολιορκούσε για να την κατακτήσει και να την λεηλατήσει. Ο Μ. Βασίλειος, ολόκληρη τη νύκτα προσευχόταν να σώσει ο Θεός την πόλη. Ξημέρωσε η νέα μέρα και ο στρατηγός αποφασισμένος, με το στρατό του, περικύκλωσε αμέσως την Καισάρεια. Μπήκε με την ακολουθία του και ζήτησε να δει τον Δεσπότη, ο οποίος βρισκόταν στο ναό και προσευχόταν. Με θράσος και θυμό ο αδίστακτος στρατηγός απαίτησε το χρυσάφι της πόλης καθώς και ό,τι άλλο πολύτιμο υπήρχε στην πόλη. Ο Μέγας Βασίλειος απάντησε ότι οι άνθρωποι της πόλης του δεν είχαν τίποτε άλλο πέρα από πείνα και φτώχεια, δεν είχαν να δώσουν τίποτε αξιόλογο στον άρπαγα στρατηγό. Ο στρατηγός με το που άκουσε αυτά τα λόγια, θύμωσε ακόμα περισσότερο, κι άρχισε να απειλεί τον Μέγα Βασίλειο ότι θα τον εξορίσει πολύ μακριά από την πατρίδα του ή κι ακόμη μπορεί να τον σκοτώσει. Οι Χριστιανοί της Καισάρειας αγαπούσαν πολύ τον Δεσπότη τους και θέλησαν να τον βοηθήσουν.
Μάζεψαν από τα σπίτια τους ό,τι χρυσαφικά είχαν και του τα πρόσφεραν, ώστε δίνοντάς τα στο σκληρό στρατηγό να σωθούν. Στο μεταξύ ο ανυπόμονος στρατηγός κόντευε να σκάσει από το κακό του. Διέταξε αμέσως στο στρατό του να επιτεθεί στον φτωχό λαό της πόλης. Ο Δεσπότης, ο Μέγας Βασίλειος, που ήθελε να προστατέψει την πόλη του, προσευχήθηκε και μετά παρουσίασε στο στρατηγό ό,τι χρυσαφικά είχε μαζέψει μέσα σε ένα σεντούκι. Τη στιγμή όμως που ο στρατηγός πήγε να ανοίξει το σεντούκι και να αρπάξει τους θησαυρούς, με το που ακούμπησε τα χέρια του πάνω στα χρυσαφικά έγινε το θαύμα! Όλοι οι συγκεντρωμένοι είδαν μια λάμψη και αμέσως μετά έναν λαμπρό καβαλάρη να ορμάει με το στρατό του επάνω στο σκληρό στρατηγό και τους δικούς του. Σε ελάχιστο χρόνο ο κακός στρατηγός και οι δικοί του αφανίστηκαν.
Ο λαμπρός καβαλάρης ήταν ο Άγιος Μερκούριος και στρατιώτες του οι άγγελοι, έτσι σώθηκε η πόλη της Καισάρειας. Τότε, όμως, ο Δεσπότης της, ο Μ. Βασίλειος, βρέθηκε σε δύσκολη θέση! Θα έπρεπε να μοιράσει τα χρυσαφικά στους κατοίκους της πόλης και η μοιρασιά να είναι δίκαιη, δηλαδή να πάρει ο καθένας ό,τι ήταν δικό του. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο. Προσευχήθηκε, και ο Θεός τον φώτισε τι να κάνει. Κάλεσε τους διακόνους και τους βοηθούς του και τους είπε να ζυμώσουν ψωμάκια, όπου μέσα στο καθένα ψωμάκι θα έβαζαν και λίγα χρυσαφικά. Όταν αυτά ετοιμάστηκαν, τα μοίρασε σαν ευλογία στους κατοίκους της πόλης. Στην αρχή όλοι παραξενεύτηκαν, μα η έκπληξή τους ήταν ακόμη μεγαλύτερη όταν κάθε οικογένεια έκοβε το ψωμάκι και έβρισκε μέσα τα χρυσαφικά της. Ήταν λοιπόν ένα ξεχωριστό ψωμάκι, η βασιλόπιτα. Εφερνε στους ανθρώπους χαρά και ευλογία μαζί. Από τότε φτιάχνουμε κι εμείς τη βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου. Τα πρώτα κομμάτια της Βασιλόπιτας προσφέρουμε στον Χριστό, στην Παναγία, στον Αγιο Βασίλειο, τον ήρωα τούτου του ελληνικού πνεύματος. Αλλά και κομμάτια για το σπίτι, τους ξενιτεμένους κ.λπ. και το κόψιμο της πάντοτε στρογγυλής και επίπεδης βασιλόπιτας γίνεται σε ίσα κομμάτια (παμπάλαιο και τούτο), δείχνει την ίση και δίκαιη κατανομή της μοίρας για το νέο έτος. *δάσκαλος
