Οι Βορειοηπειρώτες οπλαρχηγοί του Μακεδονικού Αγώνα (1904 – 1908)

Στις αρχές του 20ου αιώνα η Μακεδονία συγκλονίστηκε από φοβερές συγκρούσεις.
Οι Βούλγαροι αφού προσάρτησαν την Ανατολική Ρωμυλία, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους προς την Μακεδονία. Ένοπλα Τμήματα άτακτων (κομιτατζήδες) που καθοδηγούσαν Βούλγαροι αξιωματικοί εισέβαλαν στην Μακεδονία και άρχισαν να προπαγανδίζουν την αυτονόμησή της.
Ο κίνδυνος να επικρατήσουν οι Βούλγαροι στη Μακεδονία ήταν μεγάλος. Ο ελληνικός πληθυσμός βρέθηκε σε δύσκολη θέση, και άρχισε να κινείται. Δεν άργησε η βοήθεια. Σώματα Εθελοντών εισήλθαν στο έδαφος της Μακεδονίας. Οι Έλληνες αγωνίστηκαν κατά των Βουλγάρων, σύγχρονα αντιμετωπίζουν και τους Τούρκους.
Οι Ελληνικοί πληθυσμοί πήραν θάρρος, οργανώθηκαν σώματα από ντόπιους εθελοντές.
Θρυλικός καπετάνιος στους Μακεδονικούς Αγώνες αναφέρεται ο Παύλος Μελάς, ο οποίος κατατρόπωσε τους Βουλγάρους.
Στον Μακεδονικό Αγώνα (1904 – 1908) συμμετείχαν και πολλοί Βορειοηπειρώτες όπως: ο Σπύρος Σπυρομήλιος από την Χιμάρα συμμετείχε από πολύ νωρίς στο “Μακεδονικό Κομιτάτο” ως Υπομοίραρχος της Χωροφυλακής επιταγχύνοντας την στρατολόγηση αρκετών Κρητικών ενώ τον Σεπτέμβριο του 1904, από κοινού με άλλους αξιοματικούς τοποθετήθηκε στο ελληνικό προξενείο Θεσσαλονίκης ως ειδικός γραφέας.
Τόσο ο ίδος όσο και οι υπόλοιποι αξιωματικοί επωμίστηκαν την οργάνωση επιτροπών αγώνα στις πόλεις και στην ύπαιθρο της Μακεδονίας, τον ορισμό πληροφοριοδοτών μεταφορέων κ.λ.π. την παραλαβή και την διανομή του οπλισμού όπως και την διενέργεια ομιλιών προς τόνωση του εθνικού φρονήματος των ελληνικών πληθυσμών. Αργότερα ανέλαβε τον συντονισμό του σώματος των Κρητικών Κατσίγαρη και Παπαμαλέκου που δρούσαν στην περιοχή του Κιλκίς όπως κα την έγκαιρη μισθοδοσία των ενοπλων καθώς και όσα ζητήματα προέκυπταν από τη δράση τους.
Τον Ιανουάριο του 1903 ο Σπυρομήλιος και οι υπόλοιποι αξιωματικοί, αναχώρησαν για την Ελλάδα με σκοπό να οργανώσουν νέα ένοπλα σώματα και την 28η Απριλίου φέροντας το ψευδώνυμο Αθάλης Μπούας αποβιβάστηκε στις ακτές της Πιερίας ηγούμενος ομάδας 35 ενόπλων και κινήθηκε από κοινού με τον ισάριθμο σώμα του Κωνσταντίνου Μαζαράκη προς τα Πιέρια Όρη. Στις 5 Μαΐου έδωσαν άχη με Οθωμανικές δυνάμεις με αποτέλεσμα τον τραυματισμό 4 ανταρτών.
Σε λίγες μέρες χωριστήκαν σε δυο ομάδες. Η κίνηση όμως του σώματος έγινε αντιληπτή από Βουλγαρους κατοίκους του χωριού πάτημα, έτσι την ίδια νύχτα, κατέφθασαν στο σημείο πολυάριθμες ομάδες καμιτατζήδων και ξέσπασε μάχη κατά την οποία ο Σπυρομήλιος τραυματίστηκε στο πόδι και αργότερα νοσηλεύτηκε για 3-4 μήνες στην Νάουσα.
Μετά επέστρεψε στην Αθήνα.
Οι περισσότεροι άντρες του προσχώρησαν στο σώμα του Εμμανουήλ Κατσίγαρη.
Στο Μακεδονικό αγώνα του 1904 – 1908 το παρών έδωσε επίσης ο εξαίρετος οπλαρχηγός της Βορείου Ηπείρου Θύμιος Λώλης. Ένας από τους εγγονούς του γράφει τα εξής:
Πρώτος ο Καπετάνιος στο πλευρό του θρύλου της Μακεδονίας, Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, όπου τον κάλεσε κοντά του, να αγωνιστούν εναντίον των Βουλγάρων και Τούρκων το 1904 – 1909 και η Ήπειρος είχε τις δικές της περιπέτειες.
Το πρωσοπικό της ενδιαφέρον έδειξε και τον θαύμασε η Βασίλισσα Όλγα όταν τραυματίστηκε στους Μακεδονικούς αγώνες και τον επισκέφτηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών όπου του είχαν μεταφέρει τα παλικάρια του Μελά.
Με τα σώματα του Παύλου Μελά πολέμισαν και άλλοι βορειοηπειρώτες όπως ο Βασίλης Γκουβελης, Λάμπης Ζιάγκος, Μήτσιος Κούρης, Ζήσος Πίσιαλος,  Σταύρος Ροκανάς.
Από το χωριό Δίβρη, Αγίων Σαράντα Βόρειο Ήπειρο.
Γι’ αυτό και εμείς οι νεότεροι Έλληνες πρέπει να είμαστε περήφανοι για τους προγώνους μας.
Η Μακεδονία είναι ελληνική.
*πρόεδρος της Ένωσης  Βορειοηπειρωτών Δ. Κρήτης