» Η έκθεση του Ο.Η.Ε. για την ανθρώπινη ανάπτυξη 2023/2024
∆όθηκε πρόσφατα στη δηµοσιότητα (13-3-2024) η φετινή έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη (Human Development Report 2023/2024). Η έκθεση είναι αφιερωµένη στην αντιµετώπιση των σύγχρονων προβληµάτων και τα αδιέξοδα που έχουν προκύψει όσον αφορά την αντιµετώπιση των παγκόσµιων προκλήσεων στο σηµερινό έντονα πολωµένο κόσµο.
Όπως αναφέρει η µελέτη του ΟΗΕ η αυξηµένη πόλωση εντός των κρατών δηµιουργεί εµπόδια στη διεθνή συνεργασία µε αποτέλεσµα να µην είναι εφικτή η κοινή αντιµετώπιση των παγκόσµιων προκλήσεων και απειλών. Ενώ οι κοινωνίες µας γίνονται πιο πλούσιες (µε την έννοια της αύξησης του ΑΕΠ), οι γνώσεις αυξάνονται αλµατωδώς σε όλους τους τοµείς και η πρόοδος στις νέες τεχνολογίες είναι πρωτόγνωρη βρισκόµαστε µπροστά σε ένα µεγάλο αδιέξοδο.
Μετά από 20 χρόνια συνεχούς προόδου στο ∆είκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (∆ΑΑ) – ο οποίος καταγράφει τη κατάσταση της υγείας, της µόρφωσης και του βιοτικού επιπέδου σε µία χώρα – η ψαλίδα µεταξύ των χωρών που χαρακτηρίζονται από υψηλό ∆ΑΑ και εκείνων µε χαµηλό µεγαλώνει. Ενώ η πανδηµία Covid-19 φαίνεται να έχει ξεπεραστεί σε πολλές χώρες ο ∆ΑΑ βρίσκεται σε επίπεδα χαµηλότερα από το 2019, πριν την έλευση της πανδηµίας. Όπως αναφέρει η έκθεση ενώ στις χώρες του ΟΟΣΑ ο ∆ΑΑ έχει επανέλθει πλήρως από τη πτώση που παρατηρήθηκε στα χρόνια της πανδηµίας, µόνο στο 49% των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών ο ∆ΑΑ έχει επανέλθει πλήρως ενώ στις υπόλοιπες παραµένει χαµηλότερος από τα προ της πανδηµίας επίπεδα. Ένα ανεπιθύµητο εύρηµα της πρόσφατης έκθεσης του ΟΗΕ σχετίζεται µε την απόκλιση του ∆ΑΑ µεταξύ των χωρών µε πολύ υψηλό ∆ΑΑ και των χωρών µε χαµηλό ∆ΑΑ έπειτα από σειρά ετών σύγκλισης τους. Η δυσκολία στη βελτίωση του ∆ΑΑ οφείλεται σε σηµαντικό βαθµό στην ελλιπή και κακή διαχείριση των κοινών προκλήσεων και απειλών που αντιµετωπίζουν οι κοινωνίες και οι χώρες καθώς είναι σήµερα σε µεγάλο βαθµό διασυνδεδεµένες και αλληλοεξαρτώµενες.
Η τρέχουσα έκθεση του ΟΗΕ υποστηρίζει ότι χρειάζεται να αξιοποιήσουµε τα διεθνή δίκτυα που υπάρχουν στο σηµερινό παγκοσµιοποιηµένο πλανήτη και να προωθήσουµε τη συνεργασία αντί της διαµάχης και των συγκρούσεων. Η αδυναµία µας να διαχειριστούµε αµοιβαία επωφελώς τις πολλαπλές προκλήσεις οι οποίες δεν µπορούν να αντιµετωπισθούν σε εθνικό επίπεδο (όπως η κλιµατική κρίση, οι πανδηµίες, η υποβάθµιση των οικοσυστηµάτων κ.α.) µας οδηγεί σε αδιέξοδα και απογοητεύσεις. Σύµφωνα µε πρόσφατες διεθνείς µετρήσεις το 50% του παγκόσµιου πληθυσµού έχει την αίσθηση ότι δεν ελέγχει τη ζωή του ενώ µόνο το ένα τρίτο (1/3) αισθάνεται ότι η φωνή του ακούγεται στη λήψη πολιτικών αποφάσεων στη χώρα του.
Όπως αναφέρεται στη µελέτη δύο παράγοντες θα επηρεάσουν σηµαντικά το µέλλον µας τις προσεχείς δεκαετίες. Κατ’ αρχάς οι επικίνδυνες αλλαγές στο παγκόσµιο οικοσύστηµα τη σηµερινή εποχή του ανθρωπόκαινου οι οποίες αφορούν τη κοινωνία, την οικονοµία και το περιβάλλον και έχουν διεθνική διάσταση. Αυτές περιλαµβάνουν µεταξύ άλλων τη κλιµατική κρίση, τις δασικές πυρκαγιές, την εµφάνιση πανδηµιών, την ύπαρξη µικρο-πλαστικών στους ωκεανούς, τη µείωση της βιοποικιλότητας του πλανήτη κ.α.
Επιπρόσθετα µια ταχύτατα εξελισσόµενη ψηφιακή επανάσταση έχει οδηγήσει σε µία άνευ προηγουµένου αύξηση των πληροφοριών, των δεδοµένων, των καινοτοµιών κ.α. µεταβάλλοντας τη καθηµερινή µας ζωή.
Για τη διάρρηξη του αδιεξόδου που έχει δηµιουργηθεί σήµερα η έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη θεωρεί ότι θα πρέπει να προωθηθούν από τη παγκόσµια κοινότητα τρείς νέες ιδέες/κατευθύνσεις.
Πρώτον θα πρέπει να αποδεχθούµε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωµα να διατηρούν τα ενδιαφέροντα και τις προτεραιότητες τους. Αυτό είναι σηµαντικό για την αλλαγή της συµπεριφοράς όσον αφορά τη συνεργασία στην αντιµετώπιση των κοινών προκλήσεων. Η πόλωση εντός και µεταξύ των κοινωνιών που προκαλείται πολλές φορές από την επικράτηση ανορθολογικών και λαϊκίστικων απόψεων προκαλεί διαιρέσεις και διαµάχες παρεµποδίζοντας την εθνική και διεθνή συνεργασία.
∆εύτερον θα πρέπει να ενδυναµώσουµε τους πολίτες ούτως ώστε να αισθάνονται ασφαλείς και να ζουν µε αξιοπρέπεια και χωρίς φόβο. Η ενεργειακή µετάβαση και ο έλεγχος της τεχνητής ευφυίας θα πρέπει να δώσει τη δυνατότητα της ενεργειακής περίσσειας και της επαύξησης των δυνατοτήτων των πολιτών για την άνθηση τους.
Τρίτον θα πρέπει να αναδιαµορφώσουµε τη παγκόσµια αρχιτεκτονική στα δεδοµένα του 21ου αιώνα για να προάγουµε τη διεθνή συνεργασία για τη παροχή των παγκόσµιων κοινών αγαθών. Η έννοια των παγκόσµιων αγαθών αναφέρεται στα αγαθά εκείνα όπου: α) η χρήση τους από ένα άτοµο δεν εµποδίζει τη χρήση τους από άλλα άτοµα, και β) είναι δύσκολο να αποκλειστεί κάποιος από τη χρήση τους. Τα παγκόσµια κοινά αγαθά τα οποία θα πρέπει να προσφέρονται τη σηµερινή εποχή του ανθρωπόκαινου περιλαµβάνουν το µετριασµό της κλιµατικής αλλαγής, την ειρήνη, τη προετοιµασία για την αντιµετώπιση νέων πανδηµιών, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας του πλανήτη, τη δηµιουργία ψηφιακών δηµόσιων υποδοµών οι οποίες θα κάνουν δυνατή την άνθηση των πολιτών χωρίς τη δηµιουργία έντονων οικονοµικών και κοινωνικών ανισοτήτων, κ.α. Τα παγκόσµια κοινά αγαθά και η παροχή τους σε όλους τους πολίτες, αναφέρει η έκθεση του ΟΗΕ, είναι πολύ σηµαντικά στο σηµερινό έντονα αλληλοεξαρτώµενο κόσµο µας και θα συµβάλλουν στον αναστοχασµό µας σχετικά µε τη παροχή διεθνούς βοήθειας, κυρίως στις λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες, για αναπτυξιακούς και ανθρωπιστικούς σκοπούς.
∆εν υπάρχει καµία αµφιβολία ότι σήµερα υπάρχει πρόσβαση σε νέους χρηµατοδοτικούς µηχανισµούς και πρωτόγνωρες εξωτικές τεχνολογίες.
Ταυτόχρονα δίδεται η δυνατότητα αξιοποίησης της ανθρώπινης εφευρετικότητας καθώς και της ικανότητας µας για συνεργασία. Όπως αναφέρουν οι ψυχολόγοι τα παιδιά σήµερα είναι αγχωµένα και θυµωµένα καθώς διαισθάνονται ότι ζουν σε ένα κόσµο ο οποίος δεν νοιάζεται για το µέλλον τους. Η φετινή έκθεση για την ανθρώπινη ανάπτυξη υποστηρίζει ότι µπορούµε – και πρέπει – να κάνουµε κάτι καλύτερο.
*Ο Γιάννης Στυλ. Βουρδουµπάς είναι Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
