«Κάθε γενιά φαντάζεται ότι είναι εξυπνότερη από αυτή που προηγήθηκε και σοφότερη από την επόµενη».
Τζορτζ Όργουελ
Πολλοί υιοθετούµε αυτή την αντίληψη -κι ο γράφων σε συγκεκριµένες περιπτώσεις- όµως τα εγγόνια µας δεν είναι λιγότερο έξυπνα! Η ιδέα ότι µε την πρόοδο της τεχνολογίας οι νέοι µας γίνονται λιγότερο έξυπνοι είναι διαδεδοµένη -αλλά λάθος, λέει ο νεύρο-επιστήµονας- συγγραφέας Dean Burnett Οι ανησυχίες σχετικά µε τους τρόπους µε τους οποίους η σύγχρονη τεχνολογία αλλοιώνει το µαθησιακό περιβάλλον είναι υπαρκτές. Προσωπικά, διαπιστώνω την µη επαρκή ανάπτυξη της χωρικής δεξιότητας µαθητών στα Χανιά. Στο σηµείωµα παρουσιάζω, περιληπτικά, στοιχεία από αντικρουόµενες απόψεις σχετικά µε τις γνωστικές µας δεξιότητες.
Το φαινόµενο Flynn
Για 10ετίες, οι επιστήµονες καταγράφουν το φαινόµενο Flynn, που περιγράφει πώς κάθε γενιά είναι εξυπνότερη από την προηγούµενη. Τα τελευταία χρόνια, αυτό έχει φαινοµενικά µειωθεί. Πολλοί το ερµηνεύουν ως απόδειξη της ζηµιάς που προκαλεί η σηµερινή τεχνολογία, µέσω των έξυπνων κινητών και του χρόνου προσκόλλησης στις οθόνες. Στην πραγµατικότητα, υποστηρίζει ο Dean Burnett, υπάρχουν κι άλλες εξηγήσεις. Πολλές από αυτές είναι µάλλον ενθαρρυντικές.
Η αλήθεια είναι ότι το φαινόµενο Flynn µειώνεται επειδή δεν υπάρχει πλέον ουσιαστική διαφορά στις αξιολογήσεις της νοηµοσύνης µεταξύ νέων και παλαιότερων γενεών. Μια ερµηνεία είναι ότι οι νέοι είναι λιγότερο έξυπνοι. Ωστόσο, µπορεί να σηµαίνει ότι οι ηλικιωµένοι διατηρούν περισσότερες από τις γνωστικές τους ικανότητες.
Φυσιολογικά, αν εξαιρέσουµε καταστάσεις όπως το Αλτσχάιµερ, οι γνωστικές µας ικανότητες εξασθενούν µε την πάροδο των ετών. Πρόσφατα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι για πολλούς διατηρείται η άνοδος του πνευµατικού τους επίπεδου. Αυτό πιθανώς οφείλεται στη συνεχιζόµενη µάθηση, στην υγειονοµική περίθαλψη και στις συνθήκες που ζήσαµε οι γεννηµένοι µετά το 1950…
Ο Dean Burnett πιστεύει ότι «Το µειωµένο χάσµα νοηµοσύνης µεταξύ των γενεών είναι πιθανόν σηµάδι ότι τα πράγµατα γίνονται καλύτερα, παρά χειρότερα».
Στον αντίποδα…
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο υπερβολικός χρόνος έκθεσης σε οθόνες είναι επιζήµιος για το εύρος της προσοχής µας. Αν συνδυασθεί µε άλλες επιβλαβείς συνήθειες, όπως έλλειψη ύπνου, απρόσεκτη διατροφή, ανοργανωσιά, τότε σωρευτικά η ζηµιά είναι ορατή στους εκπαιδευτικούς. Κάθε πρωί!. Αν όµως οι επιβλαβείς συνήθειες αναιρεθούν, τότε ίσως να µην έχουµε µόνιµες διαταραχές σε βασικά νευρολογικά συστήµατα.
Ένα αµφιλεγόµενο θέµα αφορά την αξιολόγηση της νοηµοσύνης µας µε απηρχαιωµένα τυποποιηµένα τεστ. Τεστ που έχουν απαξιωθεί αφού δεν µετράνε όλα τα ταλέντα µας!
Για παράδειγµα, η συνεχής παρακολούθηση βίντεο θεωρείται ως ένδειξη έλλειψης εστίασης και προσοχής. Από τη σκοπιά του νεύρο-επιστήµονα θεωρείται ότι η δυνατότητα διαχείρισης πολλαπλών ροών πληροφοριών ταυτόχρονα απαιτεί σηµαντική χωρητικότητα στη µνήµη εργασίας.
Τέλος, ορισµένα βιντεοπαιχνίδια έχουν αποδειχθεί ότι βελτιώνουν την ικανότητα διαχείρισης πολλαπλών εργασιών και την επιλεκτική προσοχή µας. Το ίδιο συµβαίνει µε τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Αν χρησιµοποιηθούν σωστά, µπορούν να βελτιώσουν τη µάθηση και τις γνωστικές µας δεξιότητες.
Αρνητικές αποσπάσεις της προσοχής
Πρόσφατη έρευνα (Περιοδικό Behavior Research Methods) αποκαλύπτει ότι οι ενοχλητικοί περισπασµοί µειώνουν σηµαντικά την ικανότητά µας να συγκεντρωθούµε και διατηρούνται εντονότερα στη µνήµη µας.
Ζούµε σε ένα κόσµο γεµάτο περισπασµούς, ενοχλητικές αναµνήσεις, ανησυχίες για το µέλλον και υπενθυµίσεις για εκκρεµότητες.
Μπορεί ένα άτοµο να επιβιώσει αν δεν είναι σε θέση…
Να διατηρεί την εστίαση του;
Να εργάζεται για πολλές ώρες χωρίς σηµαντικά κενά στη συγκέντρωση του;
Η απάντηση είναι αρνητική! Στέλεχος επιχείρησης, 55 ετών, µου έλεγε πως ενοχλητικές σκέψεις, προβλήµατα και πιέσεις από την εργοδοσία διαταράσσουν την ικανότητα του να εστιάσει, ενώ εκτελεί καθηµερινές εργασίες.
Ερευνητές (Πανεπιστήµιο Βοστώνης) διαπίστωσαν ότι όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να διατηρούν την προσοχή τους, ενοχλητικές ή δυσάρεστες εικόνες τους διαταράσσουν.
«∆ιαπιστώσαµε ότι οι αρνητικές αποσπάσεις της προσοχής διέκοψαν την ικανοποιητική απόδοση εργασιών και επηρέασαν την διάθεση των ατόµων κάνοντας τους να αισθάνονται χειρότερα».
Κάποιες παρεµβολές µας αναστατώνουν (µωρό που κλαίει, µαθητές που διακόπτουν το µάθηµα), άλλες είναι ουδέτερες (καρέκλα που τρίζει) ή θετικές (µωρό που χαµογελά).
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε ανάστατο περιβάλλον γινόµαστε πιο αργοί και λιγότερο ακριβείς στην εργασία µας. Το χειρότερο;
Βρήκαν ότι θυµόµαστε καλύτερα ό,τι µας ενόχλησε!
Συµπερασµατικά
Η αντίληψη ότι οι νέοι είναι πνευµατικά κατώτεροι είναι συνηθισµένη, αλλά δεν επιβεβαιώνεται. Επειδή τα τεστ νοηµοσύνης είναι παρωχηµένα.
Ο κόσµος µας γίνεται συνεχώς πιο πολύπλοκος. Όλοι κι όλες προσαρµοζόµαστε για να επιβιώσουµε. Κάθε άτοµο µε τον τρόπο του.
Οι ενοχλητικές αποσπάσεις της προσοχής προκαλούν πιο αργή, λιγότερο ακριβή απόδοση σε εργασίες που απαιτούν επιµέλεια.
Στις σχολικές τάξεις οι µαθητές θυµούνται τους αρνητικούς παράγοντες που αποσπούν την προσοχή τους, παρά κάτι θετικό που ειπώθηκε.
Για την µη επαρκή ανάπτυξη της χωρικής δεξιότητας των µαθητών θα γράψω σε επόµενο σηµείωµα.
*Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη ∆ιά Βίου Μάθηση. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
