“Ιατρείον Ψυχής”*

• «… Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα· νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω…»(1)
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ κρίση δεν στάθηκε ικανή να ανακόψει την αγάπη για το βιβλίο. Ίσως να ελαττώθηκε η αγορα του, όμως τα βιβλιοπωλεία είχαν κόσμο, η βιβλιοπαραγωγή λειτουργούσε, διαβάζαμε, το βιβλίο συντρόφευε.
ΜΕ την πανδημία και το κλείσιμο των καταστημάτων -παραδόξως έκλεισαν και τα βιβλιοπωλεία!- η επιθυμία για ανάγνωση αυξήθηκε κατακόρυφα. Δημοτικές βιβλιοθήκες, μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία του συρμού, ηλεκτρονικοί ιστότοποι βιβλιοπαρουσίασης/πώλησης βιβλίων (BookPress, Amazon) κι άλλοι ασχολούμενοι με τη διακίνησή τους, είδαν ηλεκτρονικά δανεισμούς, παραγγελίες και πωλήσεις βιβλίων να απογειώνονται.
Η ΣΤΡΟΦΗ προς το βιβλίο, κατά την άποψή μας, δεν είναι ευκαιριακή κι ούτε οφείλεται μόνο στον αναγκαστικό εγκλεισμό μας στο σπίτι-με τον ελεύθερο διαθέσιμο χρόνο. Κάθε φορά που ο άνθρωπος έχει έντονα υπαρξιακά προβλήματα, όπως τώρα με την πανδημία και τις εκατόμβες νεκρών (στην Ελλάδα), αποζητά “αποκούμπι” στις σελίδες κάποιου καλού βιβλίου.

Ο ΚΙΚΕΡΩΝ (Ρωμαίος συγγραφέας, ρήτορας και πολιτικός, 106-44 π. Χ.) είχε πει: «Αν διαθέτετε έναν κήπο και μία βιβλιοθήκη, τότε έχετε όλα όσα χρειάζεστε»! Κι αυτό, επειδή η ανάγνωση βιβλίων προσφέρει μια από εκείνες τις μικρές πευματικές απολαύσεις που όλοι έχουμε ανάγκη, ενώ ο κήπος παρέχει ηρεμία, πλούτο φυσικής ομορφιάς, καταλλαγή. Ειδικά τώρα που η θλίψη κοντεύει να γίνει πεπρωμένο μας.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ, όσο διαρκεί ο εγκλωβισμός μας -και όχι μόνο-, έχει την ικανότητα, πλην της παρηγορητικής τέχνης, να εμπλουτίζει μια οδυνηρή πραγματικότητα με ποικίλες “φυγές” σε κόσμους νοερούς, γοητευτικούς, ελκυστικούς, διδακτικούς. Ταυτόχρονα αποτελεί έναν έμμεσο και αποτελεσματικό τρόπο αυτογνωσίας, προσωπικής ανάπτυξης, ψυχοσωματικής θεραπείας! Κάτι που ομολογούν πολλοί ασθενείς νοσοκομείων…
ΠΟΛΛΑ λέγονται για τη βιβλιοθεραπεία σε μια περίοδο που όλος ο πλανήτης έχει μπει σε μια περιδίνηση κρουσμάτων και θανάτων. Η εσωστρέφεια γίνεται επικίνδυνη. Η μοναξιά καραδοκεί. “… Ο όρος, βέβαια, βιβλιοθεραπεία”, γράφει η δημοσιογράφος Νικολέττα Σταμάτη στην ιστοσελίδα του “Athen’s Voice”, “θα πρωτοεμφανιστεί (…) το 1916, στο άρθρο «Μία Λογοτεχνική Κλινική» του Σάμιουελ Μτσίτσορντ Κράθερς στο περιοδικό The Atlantic Monthly, στο οποίο αναπτύσσεται μία μυθοπλαστική ιστορία ενός ψυχαναλυτή που δέχεται ασθενείς σε ένα βιβλιοθεραπευτικό ίδρυμα. Ο ψυχαναλυτής, μεταξύ άλλων, αναφέρει: “«Η βιβλιοθεραπεία είναι… μία νέα επιστήμη. Ένα βιβλίο μπορεί να είναι διεγερτικό, καταπραϋντικό, ερεθιστικό ή υπνωτικό (…) Ένα βιβλίο μπορεί να έχει την ίδια φύση με ένα καταπραϋντικό σιρόπι ή την ίδια φύση με ένα κατάπλασμα. Πρέπει να διαβάζεις περισσότερα μυθιστορήματα.(…)”.
ΕΤΣΙ, όταν μιλάμε για βιβλιοθεραπεία, ουσιαστικά εννοούμε τη συναισθηματική αλλά και ψυχοσωματική αντίδρασή μας διαβάζοντας ένα δυνατό λογοτεχνικό έργο. Στο οποίο, βέβαια, δεν βρίσκουμε μόνο “ίαση” στον πόνο που αισθανόμαστε, αλλά και μια νοητική ευχαρίστηση, εφόσον μας αρέσει το διάβασμα. Η ανάγνωση ενός μυθιστορήματος αποτελεί μια δημιουργική διαδικασία (φαντασίωση) με τις θαυμάσιες περιγραφές, τους ρεαλιστικούς χαρακτήρες, τα γεγονότα, την πλοκή, την κορύφωση, την κάθαρση, τη λύτρωση. Η κάθε ιστορία με τους ήρωές της έχει παρελθόν, παρόν, μέλλον, πορεία εξέλιξης. Αυτό βοηθάει έμμεσα τον δικό μας προγραμματισμό αυτοθεραπείας.

Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, πέρα από το ότι διαπιστώνει αυτό που “θέλει να πει” ο συγγραφέας, “κατασκευάζει” ο ίδιος ένα δικό του σύμπαν με τα δικά του συναισθήματα, προβλήματα, βιώματα. Αυτή η περίπου ατομική “ερμηνεία του κειμένου” (ταύτιση με τους ήρωες σε προσωπικό επίπεδο), ο τρόπος με τον οποίο το κείμενο επιλύει δυσάρεστες ή δύσκολες καταστάσεις, παρέχει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αναλύσει σε βάθος το δικό του πρόβλημα: αναγνωρίζοντας και καταγράφοντάς το στη συνείδησή του ή, επειδή με την ανάγνωση ο ίδιος πια (ο αναγνώστης) διευκολύνεται στο να εκφράσει ελεύθερα και τις δικές του σκέψεις/συναισθήματα: προφορικά ή γραπτά. Αυτή η έμμεση “εξομολόγηση/έκφραση” είναι το καλύτερο “θεραπευτικό” φάρμακο!
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ διόλου τυχαίο ότι σήμερα υπάρχουν και επαγγελματίες βιβλιοθεραπευτές. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η βιβλιοθεραπεία συναντάται μόνο σε βιβλία αυτοβοήθειας (πρακτικής φιλοσοφίας ή προσωπικής ανάπτυξης) που υπάρχουν άφθονα στα βιβλιοπωλεία. Πιθανόν και ως συμπλήρωμα στη συμβατική ψυχαναλυτική διαδικασία. Όμως, μια κάποια έμμεση βιβλιοθεραπεία δεν ασκούν, άραγε, οι πολύ καλοί βιβλιοπώλες (αλλά και πολλοί εκπαιδευτικοί), γνώστες του περιεχομένου των βιβλίων που πωλούν ή έχουν διαβάσει; Ωστόσο, η «καθαρή» μορφή της βιβλιοθεραπείας είναι κάτι πολύ περισσότερο από τα παραπάνω.
ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ συστηματική βιβλιοθεραπεία στηρίζεται κυρίως στη σύσταση ανάγνωσης “επώδυνων” μυθιστορημάτων (Τόμας Μαν, Αλαίν Φουρνιέ, Ίρβιν Γιάλομ, Νορμπέρτο Μπόμπιο, Φίλιπ Ροθ, Κάρολος Ντίκενς, Στέφαν Τσβάιχ, Νοστογιέβσκι, Αλμπέρ Καμύ, Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, Μενέλαος Λουντέμης, Εκτόρ Μαλό, Γ. Θεοτοκάς, Χέρμαν Μέλβιλ κ.ά.), παρά βιβλίων με “συνταγές” ευτυχίας, επιτυχίας, ηρεμίας, κατανίκησης άγχους κ.λπ. Τα σωστά βιβλία θεραπείας δεν παρέχουν “οδηγίες χρήσης” της ζωής, αλλά παρουσιάζοντας την ίδια τη ζωή στην πορεία της αποσκοπούν στο να ταυτιστούμε με δυνατούς χαρακτήρες (empathy) που βίωσαν παρόμοια με εμάς συναισθήματα και καταστάσεις.
ΕΤΣΙ, διαβάζοντας, ας πούμε το “Χωρίς Οικογένεια” του Έκτορα Μαλό, ξεπερνάμε νοερά την ορφάνια αποκτώντας τη βεβαιότητα ότι δεν είμαστε στον κόσμο μόνο εμείς ορφανοί. Κι αφού κλάψουμε και πονέσουμε με τις περιπέτειες και τα πάθη του μικρού Remi, κάνοντας μια αναγωγή στη δική μας ζωή μπορούμε να προχωρήσουμε παρακάτω με αυτοπεποίθηση. Σύμφωνα μάλιστα με τους ειδήμονες ψυχολόγους/βιβλιοθεραπευτές, η ανάγνωση ενός επιλεγμένου βιβλίου επέχει θέση “φαρμάκου”. Το βιβλίο -ή η σειρά βιβλίων που θα διαβάσει κάποιος- κρίνεται ως “αποτελεσματικό” όντας ένα πρόσθετο εργαλείο ενός ευρύτερου σχεδιασμού θεραπείας του “ασθενούς”.
ΑΛΛΑ και από μόνη της κάθε ανάγνωση/βίωμα ενός βιβλίου δεν αποτελεί, άραγε, ένα “ιατρείον ψυχής”; Δεν βάζει τον αναγνώστη στη θέση του (οποιουδήποτε) μυθιστορηματικού ήρωα καλώντας τον να αποκολληθεί από τα προσωπικά του προβλήματα και να βρει μια κάποια λύτρωση; (4-12-20)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

-(1) Κωνσταντίνος Καβάφης, Ποιήματα, “Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ.”, Β΄ τ. Ίκαρος, σελ.24, Αθήνα, 1968)

*“ΨΥΧΗΣ ΙΑΤΡΕΙΟΝ”: Επιγραφή γραμμένη στα ελληνικά στο επίθυρο της εισόδου της Μεσαιωνικής Βιβλιοθήκης του Αββαείου Saint Gallen (Ελβετία), που ιδρύθηκε στα 1650 μ.Χ., από φωτισμένους μοναχούς.
Η “θεραπευτική” σημασία της φιλοσοφίας/φιλαναγνωσίας ενυπάρχει στον Πλάτωνα (“Αλκιβιάδης”) καθώς και στους στωϊκούς.