Καθώς η αλλοίωση της σύστασης της ατμόσφαιρας του πλανήτη συνεχίζεται, λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, οι περισσότεροι επιστήμονες και οι διεθνείς οργανισμοί εντείνουν τις προειδοποιήσεις τους για την αλλαγή του κλίματος που συντελείται σήμερα και για τις πολλαπλές επιπτώσεις του στα διάφορα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινωνίες που είναι ευάλωτες σε αυτή. Στα πλαίσια των κλιματικών αλλαγών, οι οποίες αποτελούν σήμερα το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα του πλανήτη, ενδείκνυται η λήψη διαφόρων μέτρων προς δύο κατευθύνσεις.
1. Για τον μετριασμό και την επιβράδυνση των κλιματικών αλλαγών και
2. Για την προσαρμογή μας σε αυτές. Καθώς οι υδάτινοι πόροι αποτελούν έναν ευαίσθητο και κρίσιμο φυσικό πόρο της Κρήτης, ο οποίος επηρεάζει τους δύο βασικούς πυλώνες της οικονομίας της, τη γεωργία και τον τουρισμό, έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα η λήψη των ενδεικνυόμενων μέτρων τοπικά αφενός στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και αφετέρου στη γεωργία για τον μετριασμό και την προσαρμογή μας στις κλιματικές αλλαγές.
Είναι κοινά αποδεκτό ότι οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους στην έκλυση μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που προέρχεται από την καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου) για την κάλυψη των διαφόρων ενεργειακών αναγκών. Όπως έχει τεκμηριωθεί σε διάφορες μελέτες είναι πολύ πιθανόν οι κλιματικές αλλαγές να επιφέρουν μείωση της διαθεσιμότητας των υδάτινων πόρων (κυρίως των γλυκών υδάτων) στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, κάτι που κάνει επιτακτική την καλύτερη και προσεκτικότερη διαχείρισή τους.
ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΤΡΙΑΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ
Ο μετριασμός και η επιβράδυνση των κλιματικών αλλαγών σχετίζονται με τη λήψη μέτρων μείωσης των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα και κατά κύριο λόγο διοξειδίου του άνθρακα το οποίο εκλύεται κατά την καύση ορυκτών καυσίμων. Καθώς η διαχείριση των υδάτινων πόρων απαιτεί ενέργεια για την άντληση, τη μεταφορά και την επεξεργασία τους, η οποία σε μεγάλο ποσοστό παράγεται από ορυκτά καύσιμα, θα πρέπει:
1. Να μειωθεί η καταναλισκόμενη ενέργεια κατά τη διαχείριση των υδάτων με τη λήψη διαφόρων μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και τη χρήση μηχανημάτων υψηλής ενεργειακής απόδοσης.
2. Να υποκατασταθούν τα χρησιμοποιούμενα ορυκτά καύσιμα με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπου αυτό είναι δυνατόν και κυρίως με την ηλιακή ενέργεια, η οποία αφθονεί στην περιοχή μας (π.χ. με την άντληση νερού με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας και της φωτοβολταϊκής τεχνολογίας).
3. Να αξιοποιηθούν, όπου αυτό είναι δυνατόν, οι υδατοπτώσεις για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας π.χ. σε υπάρχοντα φράγματα νερού ή σε νέα δημιουργούμενα φράγματα στην Κρήτη.
4. Να χρησιμοποιηθούν αντί των ορυκτών καυσίμων οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και κυρίως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια (φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις και αιολικά πάρκα) στην αφαλάτωση του νερού, η οποία είναι μία διεργασία που απαιτεί σημαντικά ποσά ενέργειας. Για την παραγωγή διαφόρων γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων είναι απαραίτητη η χρήση θερμικής και ηλιακής ενέργειας καθώς και καυσίμων για τη λειτουργία διαφόρων μηχανημάτων και οχημάτων.
Επομένως θα πρέπει:
1. Να μειωθεί με διάφορους τρόπους η χρησιμοποιούμενη ενέργεια για την παραγωγή διαφόρων γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων κυρίως με τη λήψη μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας.
2. Να αυξηθεί η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την παραγωγή διαφόρων γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων (π.χ. με τη χρήση της ηλιακής απολύμανσης για τα εδάφη των θερμοκηπίων, τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη θέρμανση των θερμοκηπίων κ.ά.).
3. Να αυξηθεί η παραγωγή ενέργειας από γεωργικά προϊόντα, παραπροϊόντα και υπολείμματα (π.χ. με την αύξηση της χρήσης του ξύλου και των παραπροϊόντων του για τη θέρμανση κτηρίων, την παραγωγή βιολογικών καυσίμων από γεωργικά προϊόντα κ.ά.) καθώς και από κτηνοτροφικά απόβλητα (με την παραγωγή βιοαερίου από τα απόβλητα αυτά κ.ά.).
ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Καθώς οι κλιματικές αλλαγές θα έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων στην Κρήτη θα πρέπει να αλλάξει και ο τρόπος διαχείρισής τους.
Στα πλαίσια αυτά οι αλλαγές θα μπορούσαν να περιλάβουν:
1. Αλλαγές στη διαχείριση του νερού με στόχο την εξοικονόμηση υδάτινων πόρων (περιορισμός της χρήσης ανοικτών καναλιών για τη μεταφορά τους και αντικατάστασή τους με κλειστούς αγωγούς, αξιοποίηση υδάτινων πόρων που σήμερα καταλήγουν στη θάλασσα κ.ά.).
2. Κατασκευή έργων αποθήκευσης του νερού τον χειμώνα όπως κατάλληλα φράγματα και λιμνοδεξαμενές και χρήσης τους το καλοκαίρι.
3. Αύξηση της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης νερών δεύτερης κατηγορίας, όπως τα επεξεργασμένα αστικά λύματα, ορισμένα βιομηχανικά απόβλητα κ.ά. για άρδευση ή άλλες χρήσεις.
4. Αύξηση της αφαλάτωσης νερού για αστική και γεωργική χρήση. Αυτό είναι εφικτό σήμερα λόγω της μείωσης του κόστους της αφαλάτωσης υφάλμυρων ή αλμυρών νερών. Δεδομένου ότι στη γεωργία καταναλώνεται το μεγαλύτερο μέρος των υδάτινων πόρων, το οποίο μπορεί να φθάσει ποσοστιαία μέχρι και το 80 % του καταναλισκόμενου νερού, οι προσαρμογές στη γεωργία για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών μπορεί να είναι σημαντικές όπως:
1. Εξοικονόμηση νερού κατά την άρδευση μέσω χρήσης συστημάτων εξοικονόμησης νερού τα οποία είναι πολύ αποτελεσματικά. Η χρήση των συστημάτων αυτών πρέπει να γενικευθεί στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις με πιθανή χορήγηση οικονομικών ή άλλων κινήτρων από την πολιτεία.
2. Αναπροσαρμογή των καλλιεργειών με είδη τα οποία χρειάζονται λιγότερο νερό άρδευσης. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και υβρίδια με λιγότερες απαιτήσεις σε υδάτινους πόρους. Καθώς οι κοινωνίες μας σήμερα είναι αντιμέτωπες με κλιματικές αλλαγές πρωτόγνωρες για το ανθρώπινο είδος δεν έχουμε στη διάθεσή μας πολλές επιλογές πέρα από τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό τους και την προσαρμογή των κοινωνιών μας σε αυτές.
Στην Κρήτη οι κλιματικές αλλαγές αναμένεται να επιφέρουν μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Ταυτόχρονα στο νησί αφθονούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν με σύγχρονες και αξιόπιστες τεχνολογίες για τη μείωση των προκαλούμενων κλιματικών αλλαγών.
Η έγκαιρη λήψη κατάλληλων μέτρων από την πολιτεία, αλλά και από τους πολίτες, είναι σήμερα απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε ούτως ώστε οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών να είναι σχετικά ανώδυνες και να μην οδηγήσουν σε καταστροφή του παραγωγικού και του κοινωνικού ιστού της Κρήτης και της Ελλάδος.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει Ενεργειακή και Περιβαλλοντική Τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
