» Gianfranco Calligarich (µτφρ. ∆ήµητρα ∆ότση, εκδόσεις Ίκαρος)
∆ιατρέχοντας την εργοβιογραφικό σηµείωµα του, γεννηµένου το 1947, συγγραφέα, παρατηρεί κανείς ένα µεγάλο χρονικό κενό ανάµεσα στο πρώτο του µυθιστόρηµα (Το τελευταίο καλοκαίρι στη Ρώµη, 1973) και το επόµενο (Posta prioritaria, 2002). Επίσης, η κυκλοφορία του Ιδιωτικές άβυσσοι το 2011 αποδείχτηκε καθοριστική, τα προηγούµενα δύο βιβλία του επανακυκλοφόρησαν, ενώ ακόµα τέσσερα έγραψε έκτοτε, σε µια περίοδο ιδιαίτερα γόνιµη, ένας συγγραφέας που επανασυστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό της γείτονος χώρας, βρίσκοντας, παράλληλα, µεταφραστική διέξοδο προς άλλες αγορές, όπως συνέβη και στα καθ’ ηµάς, άλλωστε.
Λοιπόν. Ίσως τώρα είναι η κατάλληλη ευκαιρία να πω γιατί ξαναθυµήθηκα τούτη την ιστορία. Ας πούµε πως όλα οφείλονται στο µακρύ, κουραστικό ταξίδι που έκανα µε το αυτοκίνητο µέχρι την πρωτεύουσα για να πω το τελευταίο αντίο στον γερο-Σανταντρέα. Ξαπλωµένο, παρελθόντος ορίου ηλικίας γαρ, στο ξύλινο κοστούµι του. Στη σκιά των κυπαρισσιών. Ένα ταξίδι που στην περίπτωσή µου αποδείχτηκε εξουθενωτικό λόγω των διουρητικών που παίρνω για την τόνωση του αδύναµου καρδιακού µου µυ, προκειµένου να καθυστερήσω το αναπόδραστο τέλος. ∆ιευκρίνηση όχι και τόσο ανώφελη, µιας και γι’ αυτό ακριβώς έχω σκοπό να µιλήσω. Για τον σκοτεινό µυ που, όταν βρίσκεται σε λειτουργία, πάλλεται επίµονος µέσα στη θωρακική κοιλότητα των ανθρώπων µέχρι τον ύστατο, τελεσίδικο χτύπο του.
Ο νεκρός, ο γερο-Σανταντρέα, είχε ένα µπαρ στη Ρώµη, µε το όνοµα Ξανακερδισµένος Χρόνος (ένα κλείσιµο του µατιού στην προυστική αναζήτηση), σε µια γειτονιά που στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 βρισκόταν σε αναβρασµό, χωρίς ακόµα να έχει παραδοθεί ηττηµένη στην τουριστική επέλαση. Ο αφηγητής της ιστορίας αυτής περνούσε κάποια διαστήµατα στην πρωτεύουσα και υπήρξε τακτικός θαµώνας του µικρόκοσµου που διαµορφώνεται από τις δύο πλευρές µιας µπάρας. Επαγγελµατίας τζογαδόρος, όσο παράδοξος και αν µοιάζει το επαγγελµατίας ως ζευγάρι του τζόγου, ζει τα τελευταία χρόνια σε µια παραθαλάσσια περιοχή που το καζίνο της, παρότι ερηµώνει, παραµένει ανοιχτό όλο τον χρόνο, ακόµα και µετά το τέλος της τουριστικής σεζόν. Η επίσκεψη στη Ρώµη, µε αφορµή τον θάνατο του Σανταντρέα, ενεργοποιεί τα θραύσµατα της µνήµης, επαναφέρει εκείνο το καλοκαίρι στο βάθος του ορίζοντα. Κάπου διάβασα και συµφωνώ πως παρότι είναι δύσκολο να επιβεβαιώσουµε τον µηχανισµό µε τον οποίο η µνήµη λειτουργεί, συγκρατώντας και απορρίπτοντας καρέ και λεπτοµέρειες κατά ιδία βούληση, είµαστε µάλλον βέβαιοι πως ό,τι τελικά συγκρατεί διαθέτει κάποια εγγενή αξία.
Είναι η ιστορία ενός βιαστικού γάµου, που σύντοµα αποδείχτηκε δυσλειτουργικός στον πυρήνα εκ του οποίου κάθε ερωτικός δεσµός τρέφεται και αυτός δεν είναι άλλος από τη σεξουαλική επικοινωνία και συνδιαλλαγή των δύο µερών. Εκείνος, γόνος βιοµηχάνων, είχε λάβει περιθώριο µια δεκαετία σουλατσαρίσµατος πριν γυρίσει στη Γένοβα για να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση, εκείνη, κόρη Ελβετού τραπεζίτη, ορφανή πια, µε το τραύµα της µητρικής απώλειας ανοιχτό και σε αιµορραγία. Ο αφηγητής έγινε αυτόπτης µάρτυρας της ιστορίας αυτής, θυµίζοντας ως ένα βαθµό τον αφηγητή του Καρδιά τόσο άσπρη, και κυρίως εκείνο το καθοριστικό: δεν θέλησα να µάθω και όµως έµαθα. Η αξιοπιστία του αφηγητή δέχεται εξ αρχής καθοριστικά πλήγµατα, η συµπλήρωση των κενών και η ολοκλήρωση της ιστορίας εν πολλοίς αφήνεται σε µαρτυρίες τρίτων, κυρίως του Σανταντρέα, και προσωπικά γεφυρώµατα.
Ο Καλίγκαριτς, ήδη από Το τελευταίο καλοκαίρι στη Ρώµη, έδειξε πως διαθέτει µια γοητευτική πρόζα, ποιητική και στακάτη, µε διαρκή χρήση δινών και επαναλαµβανόµενων φράσεων, ιδανική για ανάσυρση στιγµών από το νοσταλγικό βασίλειο της νεότητος. Γιατί, µπορεί σε αυτή την ιστορία να υπήρξε απλώς ένας τριτοτέταρτος κοµπάρσος, ωστόσο υπήρξε ταυτόχρονα νέος, µε όσα δεινά και θαύµατα η νεότητα επιφέρει, και αυτό είναι κάτι που στιγµή δεν πρέπει να αµελούµε διαβάζοντας (και) αυτή την αφήγηση. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση ικανοποιεί την ύπαρξη µιας συναισθηµατικής απόστασης, η εγγύτητα του αφηγητή ωστόσο προσδίδει και το απαραίτητο συναίσθηµα, έστω και στο περιθώριο, καύσιµο ικανό για να διανύσει τη διαδροµή µέχρι να επιστρέψει πίσω στο καζίνο της ανεµοδαρµένης ακτής.
Η κεντρική ιστορία φέρει µαζί της διάφορες διακλαδώσεις, άλλες µικρότερες ιδιωτικές αβύσσους, αλλά και την εποχή εκείνη στο σύνολό της, µε τη συνυφασµένη νοσταλγία σε αντιδιαστολή µε το παρόν της αφήγησης, τότε, ο Μάης υποσχέθηκε µια αλλαγή, η αθέτηση της οποίας άφησε πίσω της ποδοπατηµένες ελπίδες για τη διόρθωση της αδικίας, όταν το κοινωνικό προνόµιο κατέστησε ουτοπικές και δονκιχωτικές τις κουβέντες και τη θεωρία για παραίτηση και παραχώρηση. Θα µπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως το µυθιστόρηµα αυτό ως κεντρικό του θέµα έχει την εκ των υστέρων κριτική της αλλοτρίωσης και του κοµφορµισµού, που σε παρόντα χρόνο θα ήταν µάλλον αδύνατο να εντοπιστεί από τα ίδια τα υποκείµενα, που στον δικό τους µικρόκοσµο πίστευαν πως επαναστατούν. Αλλά και η ιστορία µιας πόλης, κυρίως του κέντρου της, που, από ζωντανός και παλλόµενος καρδιακός µυς, µετουσιώθηκε σε τουριστικό αξιοθέατο.
Ο τρόπος µε τον οποίο ένας τζογαδόρος µαθαίνει µε τα χρόνια, σίγουρα αν θεωρείται επαγγελµατίας, όπως στην περίπτωσή µας, να ελέγχει το συναίσθηµά του, να µην φανερώνει τι φύλλο κρατάει, αποδεικνύεται µια συγγραφική επιλογή καθοριστικής σηµασίας, µια διέξοδος αποφυγής µιας πτώσης στο γλυκερό ζουµί του παρελθόντος. Η αφηγηµατική φωνή, συγγενής εκείνης του Αντονιόνι, είναι που καθιστά ξεχωριστό και απολαυστικό το µυθιστόρηµα αυτό, παρότι η ιστορία που αφηγείται δεν διακρίνεται από πρωτοτυπία, διαρκή ευρήµατα, κορυφώσεις και ανατροπές, χωρίς, την ίδια στιγµή, να µη διαθέτει τον χαρακτήρα επείγουσας ανάγκης να ειπωθεί, όπως οι πρώτες κιόλας γραµµές επισηµαίνουν και ο αντιηρωικός αφηγητής, παρότι στον περίγυρο της κεντρικής ιστορίας, υπηρετεί µε συνέπεια µέχρι τέλους.
Στυλιζαρισµένο µα όχι βαρυφορτωµένο, εγκεφαλικό µα όχι αποστειρωµένο, γοητευτικό µα όχι λιγωτικό, ισορροπηµένα συναισθηµατικό και διόλου διδακτικό, το µυθιστόρηµα του Καλίγκαριτς είναι πολύ ωραίο και ο αφηγητής του ικανός να διατηρηθεί στην αναγνωστική µνήµη, ταυτόχρονα συµπαθής και αντιπαθής, σίγουρα όχι ηρωικός· µε αρκετούς τέτοιους έχει φορτωθεί η ανατοµία των περασµένων δεκαετιών, άλλωστε.
