Η επιδημία του Covid 19 σηματοδότησε την αρχή της παγκόσμιας ιστορίας, δείχνοντας το βάθος της αλληλεξάρτησης μεταξύ ανθρώπων, κοινωνιών και εθνών. Υπογράμμισε την πραγματικότητα των πλανητικών, υγειονομικών, οικονομικών, τεχνολογικών, κλιματικών και στρατηγικών κινδύνων (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, Οι συνέπειες της πανδημίας σε πολιτικό, γεωπολιτικό, επιχειρησιακό και περιβαλλοντικό επίπεδο, Ναυτεμπορική, 15 Οκτωβρίου 2020). Ενίσχυσε σημαντικά τη ψηφιακή επανάσταση. Αλλά εισήγαγε επίσης μια πηγή θεμελιωδών εντάσεων στο διεθνές σύστημα, το οποίο διασπάται από τη μία, από την άνοδο των παγκόσμιων απειλών και, από την άλλη, από την απόσυρση και απόκλιση των εθνών.
Επιπλέον, ο ψυχρός πόλεμος που εγκαθίσταται μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας οδηγεί σε μια κατάτμηση του πλανήτη, του οποίου το μερίδιο είναι η κυριαρχία των ψηφιακών τεχνολογιών και η συγκρότηση δύο σφαιρών του διαδικτύου που κυριαρχούνται από το ολιγοπώλιο των GAFA (Google, Amazon, Facebook, Apple) και των τεχνολογικών κολοσσών του Πεκίνου.
Στρατηγική κυριαρχίας
Οι πανδημίες, όπως και οι συστημικές οικονομικές κρίσεις και οι μεγάλοι πόλεμοι, αλλάζουν την ιστορία. Η επιδημία του κορωνοιού, λόγω της πλανητικής της διάστασης, της βίας και της πολυπλοκότητάς της, βρίσκεται στο δρόμο για να γίνει το σημαντικότερο γεγονός του 21ου αιώνα, όπως ακριβώς ήταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος του 20ου αιώνα. Παίζει ρόλο επιταχυντή και αποκαλυπτικό της κατάστασης που αφορά την παγκόσμια ιστορία. Διαδέχεται τη διπολική τάξη του Ψυχρού Πολέμου που προσδιορίζεται από την ισορροπία του πυρηνικού φόβου, η οποία εξαλείφθηκε το 1989 από την εσωτερική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το γεγονός αυτό φάνηκε να σηματοδοτεί το θρίαμβο της Δύσης, τη στιγμή που η παγκοσμιοποίηση έβαζε τέλος στην κυριαρχία που ασκούσε στην παγκόσμια ιστορία από το 1492. Η ηγεμονία των ΗΠΑ από το 1945 δέχθηκε καίρια χτυπήματα κατά τη διάρκεια των τρομοκρατικών ενεργειών του 2001, με τους χαμένους πολέμους στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και τη Συρία, όπου σπαταλήθηκαν 6000 δις δολάρια, με την κρίση των subprime δανείων και ολοκληρώθηκε με την υγειονομική κρίση. Ο αναδυόμενος κόσμος είναι ταυτόχρονα πολυπολικός, επικίνδυνος και ασταθής. Η από-δυτικοποίηση είναι πλέον πραγματικότητα. Το κέντρο βάρους του καπιταλισμού και του εμπορίου μετατοπίζεται προς την Ασία και εκείνο του κόσμου, από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό. Ο δυτικός κόσμος, κυρίως οι ΗΠΑ, χάνουν την παγκόσμια ασφάλεια με μια διαδοχή χαμένων συγκρούσεων και τη στασιμότητα της οικονομίας και των χρηματοοικονομικών αγορών. Η τεχνολογική πρόοδός τους αμφισβητείται όλο και περισσότερο από την Κίνα. Συνδυάζουν αδύναμη ανάπτυξη, έκρηξη ανισοτήτων και υπέρογκο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος . Βρίσκονται σε ένα κλίμα ψυχρού εμφυλίου πολέμου υπό την πίεση λαϊκισμών που παραλύουν τους θεσμούς τους. Οι παλινωδίες και αστοχίες του προέδρου Trump έχοντας αλλάξει τους Ευρωπαίους από συμμάχους σε αντιπάλους του, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση κλυδωνίζεται υπό την επίδραση του Brexit, του μεγάλου χάσματος μεταξύ του Βορρά και του Νότου της Ευρωζώνης, της διαφωνίας μεταξύ της ανατολής και της δύσης γύρω από το θέμα της μη φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Ανταγωνισμός Ευρώπης -Ασίας
Η Ασία προχωρά με πλήρη ταχύτητα. Ο κινητήρας της είναι η παγκοσμιοποίηση. Η μεγάλη συμφωνία για το εμπόριο που σύνηψαν δεκαπέντε χώρες της περιοχής στις 15 Νοεμβρίου δίνει μια νέα ώθηση. Τα υπογράφοντα κράτη έθεσαν τα θεμέλια για τη μεγαλύτερη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών στον κόσμο. Αυτή αντιπροσωπεύει το 30% της ετήσιας παραγωγής παγκόσμιου πλούτου και θα φιλοξενήσει έναν στους τρεις καταναλωτές. Η εσωτερική αγορά που δημιουργείται με τον τρόπο αυτό είναι η μεγαλύτερο από εκείνη των ΗΠΑ ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι χώρες αυτές είναι: Κίνα, Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία, Μπρουνέι, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Βιτενάμ, Ταϊλάνδη, Λάος, Μιανμάρ (προν το 1989 Βιρμανία), Καμπότζη. Οι γεωπολιτικές συνέπειες είναι πολύ σημαντικές για το υπόλοιπο του κόσμου. Ενώ η Ασία «καλπάζει», η Ευρώπη «στρουθοκαμιλίζει». Ασχολείται με τον Covid 19, το lockdown, την ύφεση, τα τρομοκρατικά κτυπήματα. Παρά τη νέα εκλογή προέδρου στις ΗΠΑ, ο πλανήτης γυρίζει όλο και πιο γρήγορα στην Άπω Ανατολή.
Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής Ασίας-Ειρηνικού θα είναι τρεις φορές πιο γρήγορη από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ στη δεκαετία που ξεκινάει. Οι τρεις κύριες οικονομικές δυνάμεις που υπέγραψαν την εμπορική συμφωνία, Κίνα, Ιαπωνία, Ν. Κορέα, δημιούργησαν μαζί 5300 δις δολάρια βιομηχανική προστιθέμενη αξία το 2019, ήτοι 1000 δις περισσότερο από το σύνολο ΕΕ και ΗΠΑ. Η πανδημία πρόκειται να αυξήσει τη διαφορά, διότι η οικονομία έχει επανεκκινήσει στην Ασία ενώ η ΕΕ βρίσκεται στο «κάτω μέρος του βαρελιού».
Η νέα εμπορική συμφωνία (Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP), θα καταργήσει σταδιακά ένα μεγάλο μέρος των δασμών μεταξύ των υπογραφόντων χωρών, θα δημιουργήσει ένα κοινό πλαίσιο για την πνευματική ιδιοκτησία, τους κανόνες γεωγραφικής προέλευσης, τη ρύθμιση των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Θα αυξήσει την πίεση στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να μετεγκαταστήσουν τη βιομηχανική τους παραγωγή στην Ασία. Για παράδειγμα, τα αυτοκίνητα που παράγονται στη Ν. Κορέα ή στην Ιαπωνία θα εισέρχονται πιο εύκολα στην κινέζικη αγορά, που είναι η πιο σημαντική στον κόσμο. Οι ευρωπαίοι κατασκευαστές, από την πλευρά τους, θα είναι σε μειονεκτική θέση διότι θα συνεχίζουν να παράγουν στην Ευρώπη.
Ενώ η Δύση καθυστερεί, η Ασία συνεχίζει την πορεία της προς τα εμπρός, ψηφίζοντας κατά του προστατευτισμού και των εμπορικών πολέμων. Το διεθνές εμπόριο θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με ή χωρίς την Ευρώπη. Η Ευρώπη θα πρέπει να μάθει να κυριαρχεί την παγκοσμιοποίηση, αντί να εύχεται το τέλος της.
Συμπερασματικά, η Δύση φαίνεται να έχει χάσει την πίστη στις αξίες εγκαταλείποντας την υπεράσπιση της πολιτικής ελευθερίας, της λογικής ή του επιστημονικού πνεύματος.
*Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
