Την προηγούμενη βδομάδα μιλήσαμε για ένα κεφάλαιο ιδιαίτερα σημαντικό στην ανθρώπινη εξέλιξη, την γραφή.
Σήμερα, θα αναφερθούμε, στις Ιερές Γλυφές (μορφή γράμματος-συμβόλου. Η λέξη προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά ιερός + γλυφίς) ή μάλλον τα ιερά ανάγλυφα δηλαδή τα Ιερογλυφικά, όρος προερχόμενος από την αιγυπτιακή φράση «mdw ntr», που σημαίνει οι λέξεις του Θεού(mdw: λέξεις και ntr: Θεός), όπου και έλαβε την ελληνική του ονομασία.
Τα ιερογλυφικά λοιπόν, απαρτίζονται από εικονογραφημένους χαρακτήρες της οικογένειας της γραφής. Τα βρίσκουμε στην Αρχαία Αίγυπτό και είναι σίγουρα ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Φαραωνικού Πολιτισμού. Αποτελούν εικόνες, με συμβολικό περιεχόμενο, όπως οι επιγραφές που ανακαλύφθηκαν στο νησί μας την Κρήτη και στη Μικρά Ασία. Τα βρίσκουμε χαραγμένα-λαξευμένα αλλά και ζωγραφισμένα σε επιφάνειες ναών, αγαλμάτων, γραμμένα με μελάνι σε πάπυρους, τονίζοντας έτσι τη δέουσα σημασία που διαδραμάτισαν στον Αιγυπτιακό πολιτισμό και τον κόσμο των Φαραώ. Από τα ιερογλυφικά, με το πέρασμα των αιώνων, προήλθε η λεγόμενη ιερατική γραφή και έπειτα από αυτήν περί τον 7ο αιώνα π.Χ. ξεπήδησε η λεγόμενη δημοτική Αιγυπτιακή γραφή, η οποία αποκαλείται από τον Ηρόδοτο «Δημώδη», δηλαδή λαϊκή-δημοτική ενώ ο Πορφύριος την χαρακτήρισε «επιστολογραφική». Η δημοτική Αιγυπτιακή γραφή, χρησιμοποιήθηκε για διάστημα περίπου χιλίων (1000) ετών σε κείμενα κυρίως καθημερινής χρήσης σε αντίθεση με τα ιερογλυφικά που τα εντοπίζουμε σε κείμενα στις Πυραμίδες, ενώ η ιερατική γραφή χρησιμοποιήθηκε και για σκοπούς θρησκευτικούς.
To Αιγυπτιακό ιερογλυφικό σύστημα, περιείχε μόνο τα “Σύμφωνα” της Αιγυπτιακής Γλώσσας και ανάλογα με τη χρήση τους, οι ιερογλυφικοί χαρακτήρες διαιρούνταν σε σημεία λέξεων, σε φθογγογράμματα και σε προσδιοριστικά σημεία. Στην πράξη λοιπόν τα σημεία της πρώτης κατηγορίας (σημεία λέξεων) αντιπροσώπευαν λέξεις ρίζες λέξεων, τα σημεία της δεύτερης κατηγορίας (φθογγογράμματα) αντιπροσώπευαν κάποιο φθόγγο και τα σημεία της τρίτης κατηγορίας καθόριζαν την έννοια της λέξης. Να σημειωθεί ότι, τα περισσότερα αιγυπτιακά σύμβολα αντιπροσωπεύουν αντικείμενα είτε έμψυχα είτε άψυχα, με το κάθε να αποτελεί ένα μικροσκοπικό έργο τέχνης. Πάντως, στην ανάγνωση τους δεν παρουσιάζουν κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση δηλαδή γράφονται είτε από αριστερά προς τα δεξιά είτε το αντίστροφο ενώ η διάταξη είναι κατακόρυφη ή οριζόντια. Πάντα όμως, διαβάζονται από τη πλευρά που κοιτούν τα πρόσωπα-τα ζώα ή τα αντικείμενα, στις επιφάνειες όπου απεικονίζονται με κατεύθυνση από πάνω προς τα κάτω. Πιο συγκεκριμένα αν υποθέσουμε πως σε μια επιφάνεια υπάρχει ένα πρόσωπο το οποίο κοιτάζει αριστερά, τότε θα διαβάσουμε τα ιερογλυφικά αντίθετα προς τα δεξιά.
Γενικότερα, κατά καιρούς έγιναν πάμπολλες προσπάθειες αποκρυπτογράφησης των ιερογλυφικών οι οποίες δυστυχώς απέτυχαν. Ήταν ο Γάλλος Φιλόλογός και Αιγυπτιολόγος Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν (Jean-François Champollion), ο οποίος το έτος 1822, κατόρθωσε για πρώτη φορά να διαβάσει τα ιερογλυφικά που ήταν γραμμένα πάνω σε μία πέτρινη πλάκα, την οποία είχε ανακαλύψει το έτος 1799, ο συμπατριώτης του Πιερ Φρανσουά Ξαβιέ Μπουσάρ (Pierre-François-Xavier Bouchard). Πρόκειται, για την Στήλη της Ροζέττας, μια πέτρινη πλάκα από γρανοδιορίτη (πέτρωμα βαθυγενές, ολοκρυσταλλικό, μέσο προς όξινο με γρατινοειδή ιστό). Χρονολογικά τοποθετείται στον 2ο αιώνα π.Χ. ενώ η ονομασία προέρχεται από την πόλη “Rachid” της κάτω Αιγύπτου (Ελλ. Μεταφρ. Ρασίντ που σημαίνει Ροζέτα και απέχει 65 χλμ από την πόλη της Αλεξάνδρειας). Στην στήλη γίνεται αναφορά στα ονόματα “Αρσινόη” και “Πτολεμαίος”. Τα ονόματα αυτά, συντέλεσαν στην αποκρυπτογράφηση των Αιγυπτιακών Ιερογλυφικών. Η στήλη σήμερα είναι μεταφρασμένη και ουσιαστικά αποτελεί μια ανακοίνωση στα Αιγυπτιακά και τα Ελληνικά του Βασιλιά Πτολεμαίου Ε’ του Επιφανή (210-180 π.Χ, βασιλιάς της Αιγύπτου κατά την Ελληνιστική Περίοδο) προς τους υπηκόους του.
Πηγές: , Janet H. Johnson, Chicago 2000 / The Story of Writing: Alphabets, Hieroglyphs & Pictographs., Robinson, Andrew , London: Thames & Hudson (2007).
*Ο Νίκος Κοτσαύτης ειναι απόφοιτος
τμημάτων Αρχαιολογίας και Νομικής
