Η σημαντική έκθεση που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στην αίθουσα του “Χρυσοστόμου” με φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου από την Ελλάδα της Κατοχής και των πρώτων μετακατοχικών χρόνων μου έδωσε την αφορμή για το σημερινό δημοσίευμα. Η πραγματική αιτία όμως είναι η ευχάριστη έκπληξη που ένοιωσα όταν πριν 2 μήνες περίπου, παρακινημένος από τους φίλους κυρίους Νίκο Σκέντζο και Νίκο Γουλιέλμο, βρήκα δημοσιευμένο από τους ίδιους στο διαδίκτυο ένα σημαντικότατο γερμανικό φωτογραφικό αρχείο που αφορά τον τόπο μας. Πρόκειται για φωτογραφίες κυρίως από τα Χανιά, τραβηγμένες το 1941, σχεδόν αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης, που ανήκουν στο Deutsches Historisches Museum. Αποτελούν μέρος των αναρτημένων διαδικτυακών συλλογών του, είναι δε εξαιρετικά διαφωτιστικές για την εικόνα που παρουσίαζαν τότε πολλά μέρη της πόλης των Χανίων και όχι μόνο. Σήμερα θα σταθούμε σ’ αυτές που αφορούν την παλιά πόλη, θα ασχοληθούμε με ένα συγκεκριμένο τμήμα της την επόμενη βδομάδα και αν θέλει ο Θεός θα δούμε κι αυτές που αφορούν τη νέα πόλη σ’ ένα τρίτο δημοσίευμα. Σε κάθε περίπτωση ο σκοπός μας είναι να συμπληρώσουμε την εικόνα των Χανίων πριν τις ευρύτατες μεταπολεμικές ρυμοτομήσεις και την καταστροφή μεγάλου μέρους της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της μετά το 1960, σχολιάζοντας υλικό που βέβαια δεν είναι δικό μας. Πάντως, χωρίς να εκπλήσσομαι πια, διαπίστωσα για άλλη μια φορά πόσο μεγάλες καταστροφές συντελέστηκαν στο ιστορικό τμήμα της πόλης μας αμέσως μετά την Κατοχή, στο όνομα του εκσυγχρονισμού και της απαλλαγής από τα ερείπια βομβαρδισμένων και μη κτηρίων…
Στην πρώτη φωτογραφία, εικόνα από την οδό Τσουδερών, κάτω ακριβώς από το κτήριο του 1ου Γυμνασίου που διακρίνεται δεξιά. Για κάποιο ανεξήγητο λόγο, το συγκεκριμένο ιστορικό κτήριο είναι γραφτό μου να το συναντώ συχνά στις ιστορικές μου αναδιφήσεις, παρόλο που ουδέποτε υπήρξα μαθητής του. Μου έχει χαρίσει απρόσμενες εκπλήξεις και χαρές, ιδίως όταν ανακάλυπτα “κρυμμένες” ιστορικές φάσεις του και έκανα ταυτίσεις που προηγουμένως δεν ήταν ορατές…
Μια νέα έκπληξη λοιπόν μου προκάλεσε αυτή η φωτογραφία όταν διαπίστωσα ότι το βομβαρδισμένο κτήριο δεξιά είναι το 1ο Γυμνάσιο και ότι τα κτίσματα αριστερά σώζονται (αν και με αρκετές αλλοιώσεις) και σήμερα, με εξαίρεση το τελευταίο. Δε γνώριζα ότι το Γυμνάσιο είχε πληγεί τόσο βαριά από τις βόμβες. Φαίνεται πως οι ίδιοι οι Γερμανού το επισκεύασαν γρήγορα, αφού το χρησιμοποιούσαν ως στρατώνα όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Για να βεβαιωθώ, μέτρησα τα παράθυρα που φαίνεται να έχουν καταστραφεί και πράγματι σήμερα διαφέρουν αρκετά από τα υπόλοιπα εκείνης της πλευράς: Εχουν ανακατασκευαστεί χωρίς το πλαίσιο που έχουν τα υπόλοιπα, που κι αυτά έχουν αναπλαστεί στο επάνω μέρος τους και διαφοροποιηθεί από την παλιότερη μορφή τους, όταν έγινε η ανάπλαση του σχολείου το 1931. Όσο για το παλιότερο τμήμα του κτηρίου, το ισόγειο, που είναι το δυτικό τμήμα του παλιού βενετσιάνικου στρατώνα, τι να σχολιάσει κανείς; Η άθλια σημερινή του εικόνα, η πλήρης σχεδόν αλλοίωση των ανοιγμάτων του και η αφαίρεση μεγάλων τμημάτων της φέρουσας τοιχοποιίας, αποτέλεσμα αυθαιρεσιών, εμπορικής εκμετάλλευσης και κακών επιλογών παλιότερων υπευθύνων του σχολείου, ήταν άγνωστη τουλάχιστον μέχρι το τέλος της Κατοχής.
Όπως μάλιστα βλέπουμε στη δεύτερη φωτογραφία (τμήμα αεροφωτογραφίας του 1937), από το ανατολικότερο ισόγειο τμήμα του παλιού στρατώνα (πίσω από το Ωδείο και την κλινική Καπάκη) σωζόταν ένα αρκετά μεγάλο τμήμα, τουλάχιστον μέχρι το 1950 όπως έμαθα, ενώ εγώ νόμιζα ότι είχε είχε εντελώς καθαιρεθεί το 1910. Όπως έχουμε ξαναγράψει, μετά τη βενετοκρατία το κτήριο μεταβλήθηκε σε επίσημο στρατώνα των Γενιτσάρων στα Χανιά (Εσκί κισλάς).
Στην τρίτη, ένα τμήμα του ίδιου δρόμου (Τσουδερών) λίγο ανατολικότερα, αμέσως μετά την πλατεία του Κάτολα.
Στην τέταρτη, ο ίδιος δρόμος εκεί που κάποτε υπήρχε η μικρή πλατεία απέναντι από το κατάστημα “Τέρψις”.
Στην πέμπτη, η οδός Μουσούρων με έφιππο Γερμανό μπροστά στα ερείπια του μετέπειτα κτηρίου του ζαχαροπλαστείου “Κρόνος”.
Στην έκτη, το εσωτερικό του τέταρτου (κι από τις δύο πλευρές) νεωρίου, του μοναδικού που επλήγη από τις γερμανικές βόμβες. Το άνοιγμα στην οροφή του υπάρχει ακόμα, διαμορφωμένο με διάφανη κάλυψη.
Στις επόμενες 2, το κεντρικό τμήμα του λιμανιού που επίσης αποκαλύπτει πολλά:
Στην έβδομη, η ανατολική πλευρά του κυρίως λιμανιού με το Γιαλί τζαμισί και τα βομβαρδισμένα κτήρια πίσω του. Το τουρκικό σχολείο στο Καστέλλι δείχνει ανέπαφο, πιθανά είχε ζημιές στην οροφή του. Κατεδαφίστηκε κι αυτό μεταπολεμικά κι έδωσε τη θέση του στα ασχημότερα ίσως σύγχρονα κτήρια της παλιάς πόλης, “μόστρα” στις ανεκδιήγητες αισθητικές επιλογές αρχόντων και αρχομένων στο β΄ μισό του 20ου αιώνα…
Στην όγδοη, η νότια πλευρά του κυρίως λιμανιού, γνωστότερη ως “Κολόμπο” λόγω της γειτονικής πύλης. Τα κτήρια που σαρώθηκαν τη δεκαετία του ’60 για να “βγει” η οδός Κονδυλάκη στη θάλασσα, φαίνονται επίσης ανέπαφα. Κάποιο ξανακτίστηκε πριν κάμποσα χρόνια, μη έχοντας όμως σχέση με το προϋπάρχον. Άραγε θα αποκατασταθεί ποτέ αξιοπρεπώς αυτή η πληγή (όπως και οι υπόλοιπες γειτονικές της) στο σώμα των “αρραγούς μετώπου” κάποτε παραλιακών σπιτιών; Η γραφικότητα που στο παρελθόν χαρακτήριζε αυτό το σύνολο, έχει κάνει διάσημο σ’ όλο τον κόσμο το παλιό μας λιμάνι…
ΤΕΛΕΙΕΣ ΠΟΛΥ ΣΠΑΝΙΕΣ…..