Ηλίας Εμμ. Χειλαδάκης

28 Ιουνίου. Σαν σήμερα έφυγε ένας σπουδαίος Μακεδονομάχος (1903-1908), με μεγάλη και ηρωική δράση που παρέμεινε ξεχασμένος, παρεξηγημένος για πολλά χρόνια…

Ήταν, όταν έκανε επίσημη επίσκεψη στην Παλαιόχωρα Σελίνου ο Νικόλαος Πλαστήρας. Ο Γνωστός ‘’Μαύρος Καβαλάρης’’ των Βαλκανικών πολέμων και της εκστρατείας της Μ. Ασίας που μετέπειτα έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδος. Ο κόσμος, μαζεύτηκε στον μικρό αυτό τόπο να τον δει. Ο Ηλίας Χειλαδάκης συνοδευόμενος από τα δυο του αδέλφια, τον μεγάλο τον Ιωάννη και τον μικρότερο τον Μιχαήλ, πήγαν να τον υποδεχθούν. Κάποια στιγμή διαφεύγοντας της προσοχής των δύο αδερφών του, ο Ηλίας, προχώρησε και απωθώντας τους φρουρούς πλησίασε τον Πλαστήρα δημιουργώντας μια μικρή αναστάτωση. Πλησιάζοντας τον Πλαστήρα του είπε με στόμφο: «Πρέπει να με θυμηθείς. Τότε που ήσουν λοχαγός κι εγώ επιλοχίας στην Μακεδονία, πολεμούσαμε για τον ίδιο σκοπό, την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Πρέπει να έχετε στο μυαλό σας όλους τους Κρήτες που πολέμησαν..». Τότε, ο Πλαστήρας παρ’ όλη την έκπληξή του, έκανε νόημα στους φρουρούς, τον πλησίασε χωρίς να πει κουβέντα, τον χαιρέτησε στρατιωτικά και τον ασπάστηκε στο μέτωπο.

1 από 5

Αυτός ήταν ο Ηλίας Εμμ. Χειλαδάκης. Ένας αγρότης, που τον γνώριζαν ως Χειλαδολιά στην επαρχία του, γεννήθηκε το 1882 στο χωριό Στράτους του Σελίνου και ήταν δευτερότοκος γιος του Εμμανουήλ Γεωργ. Χειλαδάκη γεννημένου το 1850.
Οι Στράτοι είναι ένα χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 650 μέτρων, πολύ κοντά στο χωριό Τεμένια της Παλαιόχωρας. Το χωριό βρισκόταν σ’ ένα στρατηγικό σημείο, στο μονοπάτι που συνέδεε την Κάντανο με την Παλαιόχωρα και κάποτε ανήκε στην κοινότητα Παλαιόχωρας ενώ τώρα ανήκει στο Δήμο Καντάνου – Σελίνου των Χανίων.
Ο Ηλίας είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό τον Ιωάννη, παντρεμένο στο Σπανιάκο Παλαιόχωρας και τέσσερα μικρότερα αδέλφια κατά σειράν τον Αντώνιο (1885), τον Αριστείδη (1888) τον Νικόλαο (1890) και τον Μιχαήλ (1892), ενώ αδελφές δεν γνωρίζουμε διότι δεν καταγράφονταν στα μητρώα τότε.
Ήταν η μοναδική οικογένεια Χειλαδάκηδων που κατοικούσε σε αυτό το χωριό (Στράτους) ενώ υπάρχουν Χειλαδάκηδες στο Αργαστήρι, στη Σκάφη (Σελίνου) και στον Αστρίκα του Πλατανιά Κισσάμου.
Ο Ηλίας κατατάχθηκε πολύ νέος το 1903 από την αρχή του Μακεδονικού αγώνα μαζί με τον καπετάν Ευθύμιο Καούδη, τον Τσόντο Βάρδα και τον καπετάν Μανώλη Βαβουλέ (Εμμανουήλ Στυλ. Παναγιωτάκη) και έμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου το 1908.
Πολέμησε στο βάλτο της λίμνης των Γιαννιτσών εναντίον των Βούλγαρων κομιτατζήδων και των Τούρκων κατακτητών υπό άγριες συνθήκες πολέμου για την απελευθέρωση της Μακεδονίας μας και επέδειξε θάρρος και αυταπάρνηση. Πολέμησε σαν λιοντάρι αφηγούνται οι συναγωνιστές του, ήταν ριψοκίνδυνος στις μάχες, πιστός στον καπετάνιο του, λεβεντόκορμος και ευθυτενής στην κορμοστασιά. Ένα όμορφο και πραγματικό παλικάρι, στην όψη και στην ψυχή.
Σύμφωνα με πληροφορίες που μας έδωσε ο κ. Ευτύχης Κορκιδάκης ο Αρχηγός Γεώργιος Κολοκοτρώνης ανακήρυξε τον Χειλαδάκη και άλλους τρεις Μακεδονομάχους (ένα Κουντουράκη από την Ασή Γωνιά και άλλους δύο Μακεδόνες, που γνώριζαν τα Βουλγάρικα) ως απελευθερωτές της πόλεως της Θεσ/νίκης για την καταστροφή των Βουλγάρων φρουρών και φυλακίων, και τη διάνοιξη της εισόδου στην πόλη από τον Ελλ. Στρατό. Ο Συν/ρχης Γεώργ. Κολοκοτρώνης, ενώπιον της παρατεταγμένης μονάδας, που διοικούσε και που είχε στρατοπεδεύσει έξω απ΄ την Θεσ/νίκη, για ξεκούραση στον Γιδά (Αλεξάνδρεια), για τον σπουδαίο αυτό ηρωισμό, ανακήρυξε τους τέσσερεις ήρωες ως απελευθερωτές της πόλης. ‘’Βλέπετε…….! Αυτούς τους Ήρωες…είπε : Σ΄ αυτούς αξίζει κάθε τιμή, για την απελευθέρωση της Θεσ/νίκης’’. Δυστυχώς όμως ο φιλο-Κρητικός αυτός Αξιωματικός του Ε.Σ. σκοτώθηκε, αργότερα στην μάχη Κιλκίς – Λαχανά και δεν πρόλαβε να αποδώσει τις πρέπουσες Περγαμηνές Επαίνου στα παλληκάρια αυτά. Την σημαντική αυτή πληροφορία, διέσωσε ο Σελινιώτης -εκ του Ροδοβανίου καταγόμενος- Παπαγρηγοράκης, που υπηρετούσε ως εθελοντής στρατιώτης, στο σώμα του Γ. Κολοκοτρώνη.
Όταν τέλειωσε το Μακεδονικό ο Ελ. Βενιζέλος εκτιμώντας τα προσόντα του Χειλαδάκη τον επιφόρτισε με την αποστολή να ενημερώσει τους Σελινιώτες για τον νέο Ιερό αγώνα που ξεκινούσε, την Ένωση με την μητέρα Ελλάδα. Τα καθήκοντα του ήταν να ενημερώνει το λαό της Επαρχίας του με πληροφορίες που λάμβανε από τον Βενιζέλο και να ενημερώνει τον Πρόεδρο μέσω των γραμματέων του, το τι γίνεται και λέγεται εκεί κάτω στην Επαρχία του.
Ένα βαρύ και δύσκολο έργο, που δεν μπόρεσε να αντέξει η ιδιοσυγκρασία του ήρωα Μακεδονομάχου μας, παρόλη τη λατρεία που είχε στο πρότυπο του, τον Ελ. Βενιζέλο, και έδειξε τα πρώτα σημάδια κατάθλιψης. Ποιος ξέρει πόσα είχαν δει τα μάτια του σε κείνους τους ματωμένους βάλτους της Μακεδονίας άραγε;…. Εκεί πολέμησε και άφησε την τελευταία του πνοή προδομένος από τους άγριους κομιτατζήδες κι ο υπολοχαγός Σαράντος Αγαπηνός γνωστός ως Τέλος Άγρας.
Αλλά ας ξετυλίξουμε το κουβάρι της ζωής του Χειλαδάκη… Κάποτε, κατά το τέλος του αγώνα, το 1908, έγινε ένα γεγονός που ήταν καταλυτικό για την μετεξέλιξη της ζωής του Ηλία Χειλαδάκη. Είδε μπροστά στα μάτια του ενώ ήταν κρυμμένος πάνω σε ένα πεύκο, 7 συντρόφους του αγωνιστές να τους κατακρεουργούν οι Βούλγαροι κομιτατζήδες, να τους βγάζουν τα μάτια και να κομματιάζουν τις σάρκες τους.
Ο Ηλίας μόλις έφυγαν οι Βούλγαροι κατέβηκε, ασπάστηκε όλους τους τιμημένους Εθνομάρτυρες συντρόφους του στο μέτωπο, προσευχήθηκε γι’ αυτούς, τους σκέπασε με ότι κλαδιά και φύλλα βρήκε εκεί κοντά για να μην τους φάνε τα όρνεα και αποχώρησε.
Έφτασε κυνηγημένος στο χωριό και πήγε στο σπίτι μιας κοπέλας με την οποία είχε συνδεθεί. Εκεί την βρήκε κατακρεουργημένη δίπλα στο πτώμα της μητέρας της. Τις είχαν σκοτώσει και τις δυο οι κομιτατζήδες. Τρελαμένος έτρεξε στο παρακείμενο εκκλησάκι να προστατευθεί και να προσευχηθεί. Βρήκε τον παπά σφαγμένο μέσ’ τα αίματα, πάνω στην Αγία Τράπεζα να κρατά στο χέρι το δισκοπότηρο. Οι κομιτατζήδες τον είχαν επικηρύξει και τον έψαχναν λυσσωδώς. Το έκαναν προφανώς για εκδίκηση. Αυτό το θέαμα τον κλόνισε για όλη του τη ζωή. Ποιος δεν θα πάθαινε νευρικό κλονισμό θα μου πείτε; Πόσο αίμα πόνο και απόγνωση ένοιωσε αυτό το ηρωικό παλικάρι που μαχόταν για την λευτεριά μας! Θεώρησε τον εαυτό του υπεύθυνο που με την δράση του χάθηκαν τόσοι άνθρωποι. Η κοπέλα που αγαπούσε και οι σύντροφοί του, ακόμη και η μάνα της και ο ιερέας του χωριού, που ίσως κάποτε τους πάντρευε!
Τον έπιασε μανία εκδίκησης. Μαχόταν λυσσασμένα εναντίον των Βουλγάρων. Δεν λογάριαζε ζωή, δε λογάριαζε τίποτα πια. Έφτασε με τους συντρόφους του αγωνιστές μέχρι τα βουλγαρικά χωριά καταδιώκοντας τον εχθρό και πετσοκόβοντας τους. Και έπειτα αρρώστησε βαριά με πνευμονία. Τον μετέφεραν στην περιοχή της Γουμένισας στη Μονή Αρχάγγελου Όσσιανης, στη Γευγελή. Εκεί, ιερομόναχος ήταν ένας σπουδαίος Μακεδονομάχος που έδρασε ως αξιωματικός στρατού ( Υπολοχαγός Πυροβολικού) ο Μανιάτης Καπετάν Μιχάλης Αναγνωστάκος (1875-1913) που έδρασε στη Μακεδονία με το ψευδώνυμο Καπετάν Ματαπάς. Με τον Ηλία γνωρίζονταν από την λίμνη των Γιαννιτσών όταν ο Ματαπάς δρούσε απεσταλμένος με διερευνητική αποστολή από το κομιτάτο, ως ψαράς. Εκεί έδρασε ως υπαρχηγός σώματος με έδρα την καλύβα της Τριχοβίτσας συμμετέχοντας στην εξόντωση του Βούλγαρου κομιτατζή Στέργιου Βλάχου το καλοκαίρι του 1906.
Ο Ματαπάς κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και παρά την αναπηρία του δεν το έβαλε κάτω αλλά έδρασε ως Αρχηγός Σώματος όταν μεταφέρθηκε στην Μονή Αρχαγγέλου της Όσσιανης μεταμφιεσμένος σε παπά με το ψευδώνυμο Παπαχρήστος. Εκεί εργάστηκε με το Ευαγγέλιο και το όπλο κάτω από το ράσο για τον Εθνικό σκοπό, οργανώνοντας τις περιοχές της Γουμένιτσας και Καράτζοβας. Σε αυτό το μοναστήρι του Αρχάγγελου περιέθαλψε τον παλιό του σύντροφο Ηλία Χειλαδάκη και έδρασαν μαζί σκορπώντας το θάνατο στα βουλγαρικά Κομιτάτα.
Η δράση του μοναστηριού είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή στους Τούρκους και ο Οπλαρχηγός Τσόντος – Βάρδας, Αρχηγός του Αυτονομιακού Στρατού Κορυτσάς- Κολωνίας τους βοήθησε τότε να φύγουν για την Θεσσαλονίκη κι από εκεί μέσω Μάνης να σταλεί ο Ηλίας πίσω στην Κρήτη. Με τον Ματαπά βρέθηκε στη Μάνη. Στο χωριό του τη Χαριά του Πύργου Διρού. Εκεί τον περιέθαλψε η οικογένεια του μεγάλου αγωνιστή. Τον περιποιήθηκαν σαν δικό τους παιδί, τον τάισαν, τον έντυσαν και του γιάτρεψαν τις πληγές. Θέλησαν να τον στείλουν πίσω στο νησί του γιατρεμένο. Από τη Μάνη πέρασε με δικό τους καΐκι στο Καστέλι Χανίων και επέστρεψε στους Στράτους.
Μα οι πληγές του Χειλαδάκη δεν έκλεισαν ποτέ από τότε! Ποτέ!!
Αναφορές όσων τον γνώρισαν λένε πως ήταν ένας γίγαντας στο σώμα με θάρρος λιονταριού. Μερικές φορές καθώς φαινόταν να είναι βυθισμένος σε σκέψεις, ξαφνικά τον έπιανε ένα τρανταχτό γέλιο και σταματούσε το ίδιο ξαφνικά όπως άρχισε. Τραγουδούσε υπέροχα τα κλέφτικα τραγούδια, με αγγελική φωνή για να ευχαριστήσει τους παλιούς συντρόφους όταν τους επισκεπτόταν αραιά και που. Διάφορες ιστορίες γερόντων αναφέρουν ότι έχοντας τύψεις και βάρος στη συνείδησή του από την συμμετοχή του στις αιματοβαμμένες μάχες της Μακεδονίας, για το χαμό τόσων αγαπημένων του ανθρώπων, απομονώθηκε βρίσκοντας καταφύγιο στα μιτάτα των βοσκών στα Λευκά Όρη Χανίων. Έπαψε να μιλά και να συναναστρέφεται τους ανθρώπους. Εκεί στην ερημιά του βουνού με τα άκακα ζώα, με την αρμονία της φύσης, ο Ηλίας ηρεμούσε.
Κι όμως, ούτε εκεί τον άφησαν ήσυχο! Τα παιδιά τον πετροβολούσαν, οι μεγάλοι τον χλεύαζαν, για όλους ήταν ο τρελός Χειλαδολιάς. Δεν γνώριζε κανείς τι κουβαλούσε στην ψυχή του αυτό το ψυχωμένο, ψηλό παλληκάρι της σιωπής. Δεν γνώριζε κανείς τη δράση και την ανδρειά του. Δεν γνώριζαν οι άνθρωποι πως αυτός ο μελαγχολικός νέος έδωσε τα πάντα για τη λευτεριά της πατρίδος μας… Για να είναι η Μακεδονία μας ελεύθερη, χαλάλισε τα νιάτα, την αγάπη του, τους συντρόφους του, την ψυχή του την ίδια την έδωσε πεσκέσι στο διάβολο. Δεν το γνώριζαν…!!
Κι ήρθε η μαύρη μέρα για τον παλλήκαρο αυτό των Λευκών Ορέων. Η τότε Βασιλική Χωροφυλακή και τα πεζά περίπολα γνωρίζοντας την προσφορά του και βλέποντας τον τρόπο που ζούσε – ήθελαν λένε να τον προστατέψουν – και τον συνέλαβαν.
Τον έκριναν ασθενή ώστε να μην φυλακιστεί και τον έκλεισαν στο Νοσοκομείο για νοσηλεία. Στο Θεραπευτήριο Χρονίων Παθήσεων Σούδας, στο τρελάδικο… εκεί, όπου πολύ σύντομα απεβίωσε, από την πίκρα, από την απόγνωση, από τα ισχυρά φάρμακα. Ένα μόλις έτος μετά την εισαγωγή του τον τελείωσαν. Ήταν 28 Ιουνίου 1962! Το πρόβλημα της ασθένειάς του είχε επιδεινωθεί πολύ τα τρία τελευταία χρόνια λένε… Η κατάθλιψη που του χτύπησε την πόρτα, όταν ο κόσμος κατέρρευσε γύρω του, τώρα είναι της μόδας… Τότε ήταν στίγμα!
Ετάφη στο Κοινοταφείο του Θεραπευτηρίου Χρόνιων Παθήσεων και αργότερα από τους συγγενείς του, τα οστά του μεταφέρθηκαν στο κοιμητήριο του Τιμίου Σταυρού, στη Σούδα. Εκεί, που στήθηκε μια μαρμάρινη πλάκα τον Οκτώβρη του 2021 κι ένα καντηλάκι, για να θυμίζει στους διαβάτες πως εδώ, ‘’κοιμάται για πάντα ο τιμημένος ήρωας Μακεδονομάχος Ηλίας Χειλαδάκης’’!! Πρόσφατα, μερίμνη του εγγονού του -απ’ αδελφό του-, του κ. Ιωάννη-Ανδρέα Κοκάκη στο μνημείο του Ηλία Χειλαδάκη στο κοιμητήριο του Τιμίου Σταυρού στη Σούδα στήθηκε αναμνηστική πλάκα με τα ονόματα των 535 Μακεδονομάχων μας που άφησαν τα ιερά οστά τους στην Μακεδονία. Έτσι να τον συντροφεύουν από δω και μπρος οι συναγωνιστές του. Για να μην είναι μόνος ο Ηλίας!
Αυτό το παλληκάρι με την καθαρή ψυχή, τη λεβεντιά και την ανδρειοσύνη, που δεν σκιάχτηκε φοβέρα!! Θεωρούμε και πρέπει, επιβάλλεται, στους ανθρώπους αυτούς που αφοσιώθηκαν στην Πατρίδα ψυχή τε και σώματι να τύχουν τον σεβασμό όλων μας!
Όλοι μας πρέπει να θυμόμαστε και να τιμούμε την προσφορά τους και την μνήμη τους. Οι νεότερες γενιές με την ευαισθησία που τους διακρίνει, ας αφήσουν άσβεστη τη φλόγα της μνήμης των σπουδαίων αυτών ηρώων μας.
Ήρωες έντιμοι, πατριώτες αληθινοί, λεβέντες στον πόλεμο, αλλά κυρίως στην ψυχή, δεν πρέπει να ξεχαστούν. Είναι φωτεινό παράδειγμα για τα νέα παιδιά!
Ο λαϊκός ριμαδώρος του χάρισε λίγες στροφές:
«’Ιντα ‘χετε γυρού-γυρού
κι είναι βαριά η καρδιά σας;
Να τρώτε και να πίνετε
και να χαροκοπάτε
Πριν να ‘ρθει ο χάρος να μας βρει
να μας εδιαγουμίσει
Να πάρει τσ’ άντρες τσοι καλούς
τσοι καστροπολεμάρχους
Που από τα κάστρη πολεμούν,
για τη Μακεδονία…»

* Διαχειρίστρια της ομάδος

“ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ”