Ιμπεριαλισμός
O όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη imperium αυτοκρατορία – εξουσία.
Είναι η τάση επέκτασης ενός κράτους σε βάρος άλλων κρατών με στρατιωτικά η άλλα μέσα.
Εκτός, όμως, από τον ιμπεριαλισμό που εκδηλώνεται με κατακτητικούς πολέμους, ορισμένες χώρες έχουν τη δυνατότητα να διεισδύουν οικονομικά σ’ άλλες, να κατακτούν ξένες αγορές, να δανείζουν άλλα κράτη και να τα υποδουλώνουν όχι μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτικά, πολιτιστικά και να τα κάνουν τέλος υποχείριά τους.
Στο βάθος ο οικονομικός ιμπεριαλισμός είναι αποτέλεσμα του οικονομικού φιλελευθερισμού.
Κύρια χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού είναι: α) ύπαρξη μονοπωλίων και συνεπώς μονοπωλιακού κεφαλαίου, β) έντονος ανταγωνισμός των καπιταλιστικών υπερδυνάμεων για εκμετάλλευση των υπανάπτυκτων χωρών, (αφού χρησιμοποιούν τις υπανάπτυκτες χώρες, αποσπώντας απ’ αυτές πρώτες ύλες, φτηνό εργατικό δυναμικό και τέλος αξιοποιώντας τις ως αγορές για πώληση των βιομηχανικών προϊόντων τους), γ) συγχώνευση του τραπεζικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο με επακόλουθο τον σχηματισμό μιας οικονομικής ολιγαρχίας, που ελέγχει όλους τους τομείς του κρατικού μηχανισμού, δ) εξαγωγή του κεφαλαίου στις καθυστερημένες χώρες, που είναι αποτέλεσμα του πλεονάσματος του κεφαλαίου που δημιουργείται στις υπερδυνάμεις του καπιταλισμού.
Η κίνηση του κεφαλαίου στις καθυστερημένες χώρες γίνεται με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους για τις εξάγουσες χώρες και κατά κανόνα έχει σαν αποτέλεσμα τη διεύρυνση της διαφοράς στο επίπεδο ανάπτυξης μεταξύ προηγμένων και υπανάπτυκτων χωρών, την αύξηση της αποικιακής κηδεμονίας των τελευταίων και της πολιτικής καθυπόταξή τους. Τα διεθνή μονοπώλια έχουν για ύπατο στήριγμά τους την ένοπλη υποστήριξη του κράτους σε περίπτωση προσπάθειας μεταβολής του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Το μοίρασμα του κόσμου από τις Μεγάλες Δυνάμεις είναι εμφανές και η αποικιοκρατία χαρακτηριστικό παράδειγμά του.
Εθνικισμός και Μιλιταρισμός
Ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός, συνδέονται αδιάρρηκτα. Ο εθνικισμός ήταν η έκφραση της φιλοδοξίας της ανερχομένης μεσαίας τάξης για οικονομική ενοποίηση και πολιτιστική ελευθερία απέναντι στον τοπικό αυτονομισμό και τον σκοταδισμό της φεουδαρχικής κοινωνίας. Το φαινόμενο αυτό εκδηλώθηκε και στη νεότερη παγκόσμια ιστορία με την τάση κάθε έθνος να τονίζει την ιδιαιτερότητά του και μερικές φορές την κοσμοϊστορική αποστολή του π.χ. περιούσιος λαός, καθαρόαιμος φυλή κ.λπ. Ο μιλιταρισμός είναι το αναγκαίο μέσο για επίτευξη αυτού του σκοπού.
Ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός είναι συνδεδεμένοι σαν σιαμαίοι αδελφοί στις αναπτυγμένες χώρες, ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός παύουν να υπηρετούν τον στόχο της εσωτερικής ενοποίησης και ελευθερίας πάνω σε καπιταλιστική βάση και γίνονται όπλο της παγκόσμιας πάλης ανάμεσα στις ανταγωνιστικές ομάδες των καπιταλιστών.
Ο μιλιταρισμός σαν χρήση οργανωμένης βίας είναι μια αναγκαία πλευρά αυτής της πάλης, αν και είναι δυνατό να μην καταλήγει σε ανοικτή σύγκρουση ανάμεσα στις κύριες καπιταλιστικές δυνάμεις, όσο υπάρχουν περιοχές που δεν έχουν κατακτηθεί ακόμη. Χωρίς τους στόχους της εθνικής τιμής και του εθνικού μεγαλείου, οι μάζες θα έχαναν τον ενθουσιασμό και τη θέληση για θυσίες που είναι αναγκαία στοιχεία για την επιτυχία στην ιμπεριαλιστική πάλη.
Ο μιλιταρισμός ενισχύει την ανάπτυξη μιας ομάδας, ιδιαίτερα ευνοούμενων μονοπωλητών, όπως είναι οι μεγιστάνες των εξοπλισμών που ενδιαφέρονται για τη μεγίστη δυνατή επέκταση της πολεμικής παραγωγής, που όχι μόνο επωφελούνται από τις κρατικές παραγγελίες, αλλά επίσης εξασφαλίζουν σίγουρες και κερδοφόρες διεξόδους για τα συσσωρευμένα κέρδη τους. Ακόμη, εφόσον οι στρατιωτικές δαπάνες επιτελούν την ίδια οικονομική λειτουργία με τις καταναλωτικές δαπάνες, η αύξησή τους αποτελεί μια όλο και πιο σημαντική αντενεργή δύναμη στην τάση για υποκατανάλωση.
Τέλος, στον βαθμό που η παραγωγή πολιτικού υλικού χρησιμοποιεί εργατική δύναμη και μέσα παραγωγής για τα οποία δεν θα υπήρχε διαφορετικά ζήτηση, ο μιλιταρισμός προσφέρει πραγματικά στην καπιταλιστική τάξη στο σύνολό της, περισσότερες ευκαιρίες για συμφέρουσες επενδύσεις κεφαλαίου.
Τις εθνικιστικές ιδέες περιόρισαν ο διεθνισμός και ο κοσμοπολιτισμός. Διεθνιστής ή κοσμοπολίτης, είναι το να νιώθει κανείς σαν πολίτης του κόσμου της μιας και ενιαίας ανθρωπότητας, της πανανθρώπινης κοινωνίας, απορρίπτοντας τις εθνικιστικές ή φυλετικές προκαταλήψεις, στις οποίες είναι καθηλωμένοι οι περισσότεροι, άνθρωποι.
Ο κοσμοπολίτης δεν βλέπει τη διάσπαση της ανθρωπότητας σε πολλές φυλές και πάρα πολλά έθνη, που βρίσκονται σε ανταγωνιστική σχέση μεταξύ τους, διεκδικώντας υπεροχή και επέκταση σε βάρος των άλλων, αλλά πιστεύει στην ισότητα όλων των ανθρώπων και θέλει την ενότητα της ανθρωπότητας, την ισότιμη συνεργασία των λαών, επιδιώκοντας μια παγκόσμια ειρήνη.
Η φυλετική ανωτερότητα
Παράλληλα με τον εθνικισμό και μιλιταρισμό, σημειώθηκε μια νέα επιστημονική αιτιολόγηση της πολιτικής της ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης, συγκεκριμένα η θεωρία της φυλετικής ανωτερότητας, δηλαδή του ρατσισμού.
Το δόγμα της φυλετικής ανωτερότητας πρωτοδιατυπώθηκε από τον Γάλλο Γκομπινό (A. Gobineau), που έγραφε για λογαριασμό της φυλετικής ψευδοεπιστήμης. Πρόθεση του Gobineau στο έργο του “Δοκίμιο για την ανισότητα των Φυλών”, ήταν να καταπολεμηθεί η ανερχόμενη πλημμυρίδα της δημοκρατικής σκέψης στην ευρωπαϊκή ήπειρο και να στεριώσει το φυσικό δικαίωμα της αριστοκρατίας να κυβερνά τη Γαλλία. Η γαλλική αριστοκρατία, υποστήριξε ο Gobineau, ήταν γερμανικής καταγωγής, ενώ η μάζα του γαλλικού λαού ήταν Γαλάτες ή Κέλτες. Εφόσον η γερμανική φυλή ήταν ανώτερη, προκύπτει ότι η αριστοκρατία κυβερνά χάρη στα έμφυτα χαρακτηριστικά της. Η ιδεολογία αυτή μπορεί να μην είχε απήχηση στη Γαλλία την εποχή εκείνη, αλλά αργότερα την παρέλαβαν με ενθουσιασμό οι κήρυκες της γερμανικής επέκτασης κι έγινε μ’ αυτό τον τρόπο αφετηριακό σημείο για τη σύγχρονη γερμανική φυλετική ιδεολογία.
Την ίδια περίπου εποχή στην Αγγλία, αλλά και στην Αμερική, ανακαλύφθηκε η ευθύνη του “λευκού ανθρώπου” και μετατράπηκε σε ανθρωπιστική δικαιολόγηση της αγγλοσαξονικής κυριαρχίας.
Η χρησιμότητα της θεωρίας της φυλετικής ανωτερότητας γρήγορα φάνηκε ότι δεν περιοριζόταν στη δικαιολόγηση των ξένων κατακτήσεων, γενοκτονιών και εθνοκάθαρσης. Η ένταση των κοινωνικών αντιθέσεων στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, έπρεπε να καθοδηγεί σε όσο το δυνατό πιο ακίνδυνα κανάλια.
Η υποκίνηση ανταγωνισμού πάνω σε φυλετικό επίπεδο είναι η κατάλληλη μέθοδος για να στραφεί η προσοχή μακριά από την ταξική πάλη.
Ετσι ο αντισημιτισμός αναβίωσε και πήρε τη θέση του ανάμεσα στις επιστημονικές ανακαλύψεις του νέου ρατσισμού.
Οι διακρίσεις, έπειτα κατά των πραγματικοί ή φανταστικών φυλετικών μειονοτήτων επιδοκιμάζονται από τη μονοπωλιακή οικονομία, επειδή μ’ αυτό τον τρόπο δικαιολογείται το να μη δοθεί εργασία, ή δυνατότητα για επένδυση στις αδικούμενες ομάδες.
Ετσι μπορούν να συμπιεστούν το επίπεδο των μισθών και των κερδών τους, ώστε τα ευνοημένα τμήματα του πληθυσμού να εξασφαλίσουν πρόσθετες και ουσιαστικές υλικές ανταμοιβές.
*Πτυχιούχος Παντείου
& Φιλοσοφικής Σχολής
