Προσέξτε τώρα τι θα σας πω.
Είναι η ιστορία ενηλικίωσης του Γιαν Ντίτιε, του κοντούλη και ταπεινού, μα όλο φιλοδοξίες νεαρού αφηγητή, που πιάνει αρχικά δουλειά ως βοηθός σερβιτόρου σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο, μαθαίνει τη δουλειά δίπλα σε πεπειραμένους μαιτρ, γνωρίζει ανθρώπους πλούσιους, βιώνει την απαξίωση αλλά και τη δύναμη της θέσης του και διανύει, με σύμμαχο την τύχη και την επιμονή, τον δρόμο προς την καταξίωση που μπορούν να προσφέρουν τα χρήματα, παρά το γεγονός πως η ταπεινή του καταγωγή πάντα θα αποτελεί τροχοπέδη για την αποδοχή του στους αριστοκρατικούς κύκλους.
Είναι όμως και η παράλληλη ιστορία της Τσεχίας μέχρι το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, η είσοδός της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η τελική επικράτηση του σοσιαλισμού, μιας αδύναμης χώρας με μακρά ιστορία στο επίκεντρο των διενέξεων των μεγάλων δυνάμεων, μια κωμικοτραγική ιστορία σε δεύτερο πλάνο, παράλληλο με εκείνο της ενηλικίωσης του αφηγητή, που, παρά την αφέλεια που τον διακρίνει, δεν καταφέρνει να προκαλέσει την αμέριστη συμπάθεια του αναγνώστη, παρότι δεν μπορει να θεωρηθεί πλήρως υπεύθυνος για την αλλοτρίωση και την κατ’ ανάγκη μεταμόρφωσή του, για να επιβιώσει σε έναν απαιτητικό, συνεχώς μεταβαλλόμενο και δύσκολο κόσμο.
Και αυτή η κάθε άλλο παρά αμέριστη και λειψή συμπάθεια του αναγνώστη για το πρόσωπο του Ντίτιε είναι καθοριστική και για την αναγνωστική απόλαυση και για τη λογοτεχνική αξία του μυθιστορήματος του Χράμπαλ, καθώς έτσι καταφέρνει να μετατρέψει μία προσωπική ιστορία σε πανανθρώπινη, χωρίς ταυτόχρονα να χάνει τις αρετές του μυθιστορήματος ενηλικίωσης, χωρίς να παραμελεί την εξέλιξη του ήρωά του, μέσω, μάλιστα, της δικής του αφήγησης.
Χωρισμένο σε κεφάλαια, τα οποία ξεκινούν με την προτροπή του αφηγητή: “Προσέξτε τώρα τι θα σας πω”, για να καταλήξουν “Σας φτάνει αυτό; Μ’ αυτό τελειώνω για σήμερα”, το μυθιστόρημα διαθέτει μια αίσθηση απολογισμού, ασχέτως αν καμία στιγμή ο Ντιτιέ δεν επιχειρεί να δικαιολογήσει κάποια πράξη του, παρά εντάσσει το σύνολο της ζωής του στο ευρύτερο περιβάλλον που επικρατούσε, μη διστάζοντας να δείξει καιροσκόπος, φέρνοντας στο προσκήνιο τη βαρύτητα της ατομικής ευθύνης, αναδεικνύοντας εαυτόν σε αντιήρωα, έναν από τους πάμπολλους αντιήρωες που συνθέτουν τη μεγάλη ιστορία.
Η ανάγνωση του Υπηρέτησα τον Άγγλο βασιλιά μού έφερνε διαρκώς στον νου τον Παραγιό του Ρόμπερτ Βάλζερ, και τη γνώριμη αίσθηση της κεντροευρωπαϊκής λογοτεχνίας, εκεί που το κωμικό συνυπάρχει με το τραγικό. Η κυκλοφορία στα ελληνικά μετά από χρόνια ενός ακόμα βιβλίου του Χράμπαλ αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός, ενώ τώρα έπεται η κινηματογραφική προβολή της ομότιτλης ταινίας.
Σας φτάνει αυτό; Μ’ αυτό τελειώνω για σήμερα.
