Από την αρχή αυτό το κείμενο ήθελα να το γράψω με διάθεση χιουμοριστική και αυτοσαρκασμού. Υφολογικά είχα δεχτεί ισχυρές επιρροές από το βιβλίο του Φ. Γεωργελέ “Κρυμμένες αλήθειες και ψεύτικα διλήμματα”, εκδόσεις Μεταίχμιο που μόλις είχα τελειώσει το διάβασμά του. Πρόθεση του κειμένου είναι η διερεύνηση του πρόσφατου παρελθόντος και των διεργασιών που συντελούνται. Η συγκλονιστικότερη αλλαγή της κρίσης είναι η συντόμευση του πολιτικού χρόνου, πρωτόγνωρη για την χώρα, μετά από 40 σχεδόν χρόνια σταθερού μεταπολιτευτικού βίου. Ασφαλώς η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος, είναι η σημαντικότερη αλλαγή της κρίσης, και αναδεικνύει ότι η κρίση όχι μόνο δεν είναι οικονομική, αλλά είναι βαθιά πολιτική και κοινωνική. Οι αιτίες μπορεί να αναζητηθούν στη σφαίρα της οικονομίας. Όμως ήταν αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας. Δεν ξέρω αν τα καταφέρω να ανταποκριθώ στους στόχους μου.
Α’ ΜΕΡΟΣ: η άνοδος και η πτώση του “κοπανιστού αέρα”
Ένα ερώτημα που με βασάνιζε ασταμάτητα από την αρχή της κρίσης είναι το παρακάτω:
Μια κοινωνία, ένα πολιτικό σύστημα, ένα κράτος, μπορεί συνεχώς να αναψηλαφεί το πολύ πρόσφατο παρελθόν και να αναπολεί το πόσο ωραία περνούσαμε εκείνες τις μέρες, και να μην θέλει να αποδεχτεί την νέα πραγματικότητα; Θα μου πείτε οι αλλαγές απαιτούν χρόνο και ο χρόνος είναι αυτός που γιατρεύει τις πληγές. Ήταν πραγματικά μέρες που οι τράπεζες σε κυνηγούσαν να γευτείς τα διάφορα προϊόντα τους: εορτοδάνεια, δάνεια για διακοπές, δάνεια για αυτοκίνητο, για πρώτη κατοικία, για δεύτερη εξοχική, για τρίτη τουριστική κ.ο.κ., δάνεια για επιχειρήσεις όλων των ειδών, δάνεια για να αγοράζεις παράγωγα και φούσκες στην παγκοσμιοποιημένη χρηματιστηριακή αγορά, μέσω της τράπεζας σου, συμμετέχοντας και εσύ στο καπιταλισμό του καζίνου. «Όρε μανούλα μου δόξες!!!» όπως, θα έλεγε και ο καραγκιόζης, ο λαϊκός εθνικός μας ήρωας.
Πώς γινόταν όλα αυτά; Επειδή ήσουν και εσύ μέλος της ισχυρής οικογένειας του Ευρώ, και μπορούσες να το παίζεις “Αμερικανός” στις αναδυόμενες αγορές με το ισχυρό ευρώ σου. Θυμάστε πόσων καρατίων βάρος μεγαλοσύνης σήκωναν οι Ελληναράδες τουρίστες στις υπανάπτυκτες αγορές της Τουρκίας, της Βουλγαρίας, κ.λπ., τα πρώτα χρόνια που πήραν στα χέρια τους το μαγικό ευρώ; Ήταν σαν να είχαμε πιάσει τον ουρανό από την άκρη και νομίζαμε ότι ήδη είχαμε γίνει οι επικυρίαρχοι αν όχι όλου του πλανήτη, σίγουρα όμως των Βαλκανίων και των αγορών τους.
Ήταν μέρες που καταναλώναμε χωρίς “μέτρο”, τρώγαμε με “χρυσά κουτάλια” και κάθε επιθυμία μας μπορούσε να πραγματοποιηθεί με την ελάσσονα δυνατή προσπάθεια. Για να μην αδικώ κανένα ασφαλώς και αναφέρομαι στη μεσαία τάξη, γιατί σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων και τότε υπήρχαν δυσκολίες.
Ήταν μέρες που κανείς δεν αναρωτιόταν, καλά ρε φίλε που μπορεί να οδηγήσει αυτή η κραιπάλη, τι παράγουμε για να ξοδεύουμε τόσα; Πώς είναι δυνατόν η αγορά της Αθήνας να ήταν το ίδιο ακριβή με της Νέας Υόρκης και να έχει τα ίδια πανάκριβα είδη πολυτελείας;
Μήπως τολμούσε να πει κάποιος, τα δανεικά θα στερέψουν κάποτε και μετά τι κάνουμε; Θα λάμβανε την πληρωμένη απάντηση. «Μπάα!!! υπάρχει πολύ πράγμα δικέ μου. Σήμερα μόνο τα κορόιδα δουλεύουν και όταν λέμε δουλεύουν, μην νομίζεις τίποτα παραγωγές και τέτοια, που σε βάζουν από κάτω και σε γερνούν μια ώρα αρχύτερα, αλλά να μωρέ, κανένα μπαράκι, καμιά αρπαχτή με μεσιτείες ακινήτων, καθώς γνωρίζουμε και την αγγλική, άντε και κανένα δωμάτιο για να νοικιάζουμε, μέχρι να μπορέσει το “μέσο του γέρου” να μας τακτοποιήσει στο δημόσιο. Και μετά δικέ μου θα κάθοομαι από το πρωί μέχρι το βράδυ, θα τσεπώνω τον παχουλό μισθό και θα κάνω και κάτι απ’ έξω για χαρτζιλίκι. Άσε που θα βγω στη σύνταξη το αργότερο στα 55 μου χρόνια και πολλά λέω». Αυτό ήταν το “Ελληνικό Όνειρο”.
Aυτό ήταν το lifestyle της νέας μεσαίας τάξης της χώρας. Που έχει εισοδήματα από προσόδους, επιδοτήσεις, ακίνητα και δουλείες του “κοπανιστού αέρα”. Χωρίς αντίκρισμα σε παραγωγές και στη δημιουργία νέου πλούτου. Είχαμε φτάσει στο σημείο, βασικά είδη διατροφής να τα εισάγουμε και να διευρύνουμε το διπλό έλλειμμα της χώρας (το δημοσιονομικό έλλειμμα και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών) και ειδικά το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου. Και όμως δεν είναι πολύ μακριά ο χρόνος που στις αγροτικές κοινότητες της Κρήτης όπου ζούσε μέχρι και την δεκαετία του 70 η πλειοψηφία του πληθυσμού (πριν την αστυφιλία) ήταν αυτάρκεις. Από τα 435 $ που ήταν το κατά κεφαλή εισόδημα στη Κρήτη το 1947 τα 204 $ ήταν από οικιακή παραγωγή, προϊόντα αυτό-παραγωγής και τα υπόλοιπα 249 $ σε μετρητά. Ήταν ακόμα η περίοδος που για να γεννήσει η γη έπρεπε να τη δουλέψεις σκληρά. Όταν δεν υπήρχαν επιδοτήσεις και “απανωγραψίματα”. Όταν ο Κρητικός αγρότης ήταν όχι μονο αυτάρκης και λεβεντόκορμος, αλλά και περήφανος, δεμένος με τον τόπο, τη γη και την φύση του.
Από την στιγμή που ανακαλύψαμε ότι ήρθε το “τέλος της ιστορίας” και άνοιξαν τα σύνορα και η χώρα κατακλύστηκε από το φτωχό εργατικό δυναμικό της Ανατολικής Ευρώπης, προεξεχόντων των Αλβανών, τότε είναι που ανακαλύψαμε και το “δικαίωμα στη τεμπελιά” μέσω επιδοτήσεων. Μόνο που όλοι υπολόγιζαν χωρίς τον ξενοδόχο. Και ο ξενοδόχος ήταν ο νέος χαοτικός Καπιταλισμός της απορρύθμισης των αγορών και της παγκοσμιοποίησης ο οποίος τροφοδοτεί με τον τζόγο, τον κοπανιστό αέρα και τις φούσκες τις χρηματοπιστωτικές αγορές ιδιαίτερα στις παλαιές μητροπόλεις του. Η πρακτική αυτή του εξασφαλίζει ιλιγγιώδη κέρδη σε κλάσματα του δευτερολέπτου σε σχέση με το καπιταλισμό του φορντικού μοντέλου που έδυσε μετά την χρυσή τριακονταετία, της πλήρους απασχόλησης, του κράτους πρόνοιας (welfare) και της Ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Παράλληλα τεράστια τμήματα της παραγωγής μεταφέρθηκαν σταδιακά στις νέες αναδυόμενες αγορές της Κίνας της Ινδίας, της Ινδονησίας της Βραζιλίας, κ.λπ., διευρύνοντας την αποβιομηχάνιση της γηραιάς ηπείρου της Ευρώπης και ιδιαίτερα του Νότου, που εκτός τον ανταγωνισμό των αναδυόμενων αγορών δεχόταν και την πίεση της μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων προς τις πρώην χώρες του “υπαρκτού σοσιαλισμού” οι οποίες είχαν μετατραπεί σε ζώνες υποδοχής βιομηχανιών λόγω του πολύ φτηνού εργατικού δυναμικού. Η Ευρώπη από το 40% της παγκόσμιας παραγωγής που είχε μέχρι την δεκαετία του 70 σήμερα παράγει μόλις το 16% της παγκόσμιας παραγωγής.
Και επειδή το σπίτι μας είναι εκεί σε μια γωνιά της Ευρώπης του Νότου, που ήταν μάλιστα ανέκαθεν προβληματικό, ήρθε και το σάρωσε η μεγάλη κρίση του 2008.
Στους δύο σημαντικούς ηγέτες της μεταπολίτευσης, τον Κ. Καραμανλή και τον Α. Παπανδρέου, αποδίδουν ότι είχαν προειδοποιήσει την χώρα. Ο μεν πρώτος με το περίφημο «σας έβαλα στην ΕΟΚ, αλλά τώρα θα πρέπει να μάθετε να κολυμπάτε στα βαθιά», ο δε δεύτερος με το «ή θα μειώσουμε το χρέος της χώρας ή θα μας αφανίσει σαν έθνος». Όμως το σύστημα εξουσίας ήταν τόσο προσηλωμένο στην εδραίωση της εξουσίας του και στην αποφυγή του “πολιτικού κόστους” με αποτέλεσμα να μεταφέρει τις λύσεις των προβλημάτων της χώρας στο διηνεκές. Προβλήματα που έπρεπε να έχει λύσει πριν χρόνια. Έτσι όχι μόνο δεν μάθαμε να κολυμπάμε, αλλά αφήσαμε τη χώρα να φτάσει μέχρι τη χρεοκοπία και τη σκληρή επιτήρηση των δανειστών μας. Κορυφαία στιγμή σε αυτή την πορεία προς τον όλεθρο και την χρεοκοπία υπήρξε η πενταετία 2005 – 2009 “περίοδο του δημοσιονομικού εκτροχιασμού” της διακυβέρνησης του Κ. Καραμανλή του νεότερου. Τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές στον δημόσιο τομέα έπρεπε να τις είχαμε ξεκινήσει και ολοκληρώσει από μόνοι μας, όπως και τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, της παιδείας και της υγείας.
Δεν έπρεπε να επιτρέψουμε να μετατραπεί η πατρίδα μας σε χώρα παρία και επαίτη και να κυκλοφορεί ανά τον κόσμο η ρήση «κινδυνεύουμε να έχουμε το τέλος της Ελλάδας!» όπως γράφει σε ένα τελευταίο του άρθρο “Μύθος και πραγματικότητα για το τέλος του δολαρίου” ο Πολ Κρούγκμαν.
*artemakism@ameksa.gr
