Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Hippophae rhamnoides (Ιπποφαές το ραµνοειδές) και ανήκει στην οικογένεια των Ελαιαγνιδών. Αυτή περιέχει 6 είδη και 12 ποικιλίες σε Ευρώπη και Ασία.
Βρίσκεται στις ακτές, ανάµεσα σε αµµόλοφους, τις ακρογιαλιές, τις άκρες των ρυακιών µε άµµο ή χαλίκια και σχηµατίζει συχνά µεγάλες τούφες.
Είναι αγκαθωτός φυλλοβόλος θάµνος που το ύψος του φτάνει συνήθως από 1 έως 3 µέτρα. Έχουν αναφερθεί όµως και περιοχές όπου το ύψος του µπορεί να φτάσει και τα 6 έως 10 µέτρα.
Τα κλαδιά είναι καστανού χρώµατος, πυκνά, δύσκαµπτα και έχουν πολλά αιχµηρά αγκάθια, που τα πουλιά προσπαθούν να αποφύγουν όταν το επισκέπτονται για να δοκιµάσουν τους καρπούς του το φθινόπωρο.
Τα φύλλα είναι στενά (έως 7 χιλιοστά), λογχοειδή (µήκους 3 έως 8 εκατοστών), ασηµόχρωµα από πάνω και καστανά από κάτω. Τα άνθη είναι δίοικα (είτε αρσενικά είτε θηλυκά). Το αρσενικό φυτό παράγει καφέ – πράσινα άνθη, πολύ µικρά τα οποία περιέχουν τη γύρη που διασκορπίζεται µε τον αέρα και επικονιάζει τα θηλυκά. Τα θηλυκά φυτά βγάζουν κίτρινους ή πορτοκαλί καρπούς (ράγες) που έχουν διάµετρο 6 έως 9 χιλιοστά.
Το Ιπποφαές έχει ένα εκτενές ριζικό σύστηµα που απορροφά έντονα υγρασία. Για τον λόγο αυτό χρησιµοποιείται στην Κίνα (στην οποία υπολογίζεται ότι φύεται το 90% της παγκόσµιας παραγωγής) για τη συγκράτηση του εδάφους ειδικά σε αµµώδεις περιοχές. Το φυτό αυξάνεται γρήγορα και συγκρατεί το χώµα προσθέτοντας άζωτο στο έδαφος.
Στη χώρα µας καλλιεργείται κύρια σε Πέλλα, Κοζάνη, Καβάλα και Φθιώτιδα. Προσπάθειες καλλιέργειας του φυτού στο Λασίθι φαίνεται ότι δεν έδωσαν τα επιθυµητά αποτελέσµατα.
Ιστορικά στοιχεία
Το Ιπποφαές ήταν γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Θεωρείται ως ένα από τα παλαιότερα φυτά του κόσµου. Σχετικά το αναφέρουν Θεόφραστος και ∆ιοσκουρίδης σε κείµενά τους. Την εποχή της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι στρατιώτες παρατήρησαν ότι όταν τα άλογα έτρωγαν το συγκεκριµένο φυτό ανάρρωναν γρηγορότερα από τους τραυµατισµούς ή τις αρρώστιες, αποκτούσαν περισσότερη δύναµη και το τρίχωµά τους γινόταν πιο λαµπερό. Αυτοί λοιπόν ονόµασαν το φυτό ιπποφαές, που στα νέα ελληνικά σηµαίνει φωτεινό, λαµπερό άλογο (ίππος: άλογο, φάος: φως, λάµψη). ∆ιάφορα µέρη του φυτού έχουν χρησιµοποιηθεί στην παραδοσιακή ιατρική για την αντιµετώπιση ασθενειών.
Εδώ και αιώνες έχει χρησιµοποιηθεί για ανακούφιση από βήχα, να βοηθήσει στην πέψη, να ενδυναµώσει την κυκλοφορία του αίµατος, και να ανακουφίσει τον πόνο. Στη Μογγολία ο θρύλος λέει ότι ο Τζένγκις Χαν και ο στρατός του έπιναν χυµό από ιπποφαές, προκειµένου να αυξήσουν την αντοχή και να επιταχύνουν τη θεραπεία των πληγών τους. Ακόµη και σήµερα στη Μογγολία χρησιµοποιούν το εκχύλισµα των φύλλων και των κλάδων για να θεραπεύσουν γαστρεντερικά προβλήµατα σε ανθρώπους και ζώα.
Στη λαϊκή ιατρική σε διάφορες περιοχές του κόσµου, χρησιµοποιούσαν το φλοιό και φύλλα για τη θεραπεία της διάρροιας, σε γαστρεντερικές και δερµατολογικές διαταραχές. Σε µορφή κοµπρέσας το χρησιµοποιούσαν για ρευµατοειδή αρθρίτιδα. Τα άνθη τα χρησιµοποιούσαν για την αποσκλήρυνση του δέρµατος.
Τους καρπούς του φυτού τους χρησιµοποιούν σε φάρµακα για πνευµονικές, καρδιακές, γαστρεντερικές παθήσεις, κυκλοφοριακές και µεταβολικές διαταραχές σε ινδικά, κινέζικα και θιβετιανά φάρµακα.
Οι καρποί χρησιµοποιούνται και σήµερα για πίτες, µαρµελάδες, λοσιόν και ποτά. Στη Φιλανδία τους χρησιµοποιούν ως θρεπτικό συστατικό σε παιδικές τροφές.
Οι χυµοί µε βάση τους καρπούς του φυτού είναι δηµοφιλείς σε Γερµανία και Σκανδιναβικές χώρες.
Στην Ινδία παράγουν από τους καρπούς του φυτού ένα βοτανικό ποτό πολυβιταµινών για να το διαθέτουν σε τµήµατα στρατού που βρίσκονται σε εξαιρετικά χαµηλές θερµοκρασίες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο καρπός του φυτού περιέχει βιταµίνη C (βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου και την επούλωση των πληγών), βιταµίνη Ε (επιβραδύνει τη γήρανση των κυττάρων και προστατεύει από την αρτηριοσκλήρυνση), βιταµίνη Α (διατηρεί την υγεία των µατιών και του δέρµατος), µεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, µαγνήσιο, σίδηρο, φωσφόρο, χαλκό, κάλιο, σελήνιο και ψευδάργυρο), καροτενοειδή (β- καροτένιο, λυκοπένιο, α-καροτίνη, ζεαξανθίνη, λουτείνη τα οποία αποτρέπουν σε µεγάλο βαθµό την οξείδωση των κυττάρων και την καταστροφή τους), πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ω-3 (λινολενικό οξύ), ω-6 (λινολαϊκό οξύ), ω-7 (παλµιτελαϊκό οξύ) και ω-9 (ελαϊκό οξύ). Περιέχει ακόµη όλες τις βιταµίνες του συµπλέγµατος Β οι οποίες βοηθούν στην καλή λειτουργία του νευρικού και µυϊκού συστήµατος, αλλά και της καρδιάς, συµµετέχουν στη σύνθεση των ενζύµων και στο µεταβολισµό των λιπών, των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων και βοηθούν την υγεία των µαλλιών, των νυχιών και του δέρµατος. Περιέχει ακόµη βιταµίνη D (βοηθά στο µεταβολισµό του ασβεστίου, του φωσφόρου και του µαγνησίου στον οργανισµό και την ενσωµάτωσή τους στα οστά, συµβάλλοντας στην υγεία τους), βιταµίνη Κ (παίζει καθοριστικό ρόλο στην πηκτικότητα του αίµατος και βοηθά στο σχηµατισµό των οστών και στην ανασύστασή τους), β-σιτοστερόλη (µόνη της ή σε συνδυασµό µε άλλες φυτικές στερόλες µειώνει τα επίπεδα κακής χοληστερίνης στο αίµα, δρα προστατευτικά από την υπερπλασία του προστάτη, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι προστατεύει από τον καρκίνο) και φλαβονοειδή.
Άνθιση – συλλογή – χρησιµοποιούµενα µέρη
Το φυτό ανθίζει Απρίλιο και Μάιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιείται όλο το φυτό, αλλά κύρια οι ράγες που συλλέγονται Σεπτέµβριο και Οκτώβριο, όταν ωριµάσουν.
Τα φρούτα είναι εδώδιµα. Ο καρπός ακατέργαστος είναι πολύ όξινος για τους περισσότερους ανθρώπους. Αν φαγωθούν παγωµένα η οξύτητα µετριάζεται. Σε χυµό περιέχει πολλές βιταµίνες και ενδιαφέρον άρωµα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Σύµφωνα µε ρώσους και κινέζους επιστήµονες, το Ιπποφαές περιέχει 190 πολύτιµες ουσίες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση.
Οι περισσότερες και δραστικότερες (106) έχουν εντοπιστεί στο έλαιο που περιέχουν οι καρποί του. Σύµφωνα µε τους µελετητές, το σηµαντικότερο επιστηµονικό εύρηµα για το Ιπποφαές δεν είναι µόνο ότι περιέχει πολύτιµες ουσίες για την υγεία του ανθρώπου, αλλά και το ότι τόσο οι συγκεντρώσεις τους όσο και ο συνδυασµός τους έχουν συνταιριαστεί από τη φύση µε τέτοιον τρόπο, ώστε να προσφέρουν την καλύτερη δυνατή κάλυψη στον ανθρώπινο οργανισµό.
Το βότανο δρα ως στυπτικό, τονωτικό, ανθελµινθικό, αντιοξειδωτικό και τονώνει το κυκλοφοριακό σύστηµα.
Οι κλαδίσκοι και τα φύλλα περιέχουν 4-5% τανίνη. Είναι στυπτικοί και ανθελµινθικοί.
Περιέχουν βιοενεργείς ουσίες που χρησιµοποιούνται για την παραγωγή ελαίου διαφορετικού από αυτό που παράγεται από τους καρπούς. Αποδίδουν ένα έλαιο σε ποσότητα 3% που χρησιµοποιείται για θεραπεία εγκαυµάτων.
Ένα έλαιο υψηλής ποιοτικής αξίας παράγεται από τους καρπούς του φυτού. Αυτό χρησιµοποιείται σε καρδιακές διαταραχές και είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικό όταν τοποθετείται στο δέρµα για θεραπεία εγκαυµάτων, έκζεµα και τραυµατισµό από ακτινοβολία. Η εσωτερική λήψη του ελαίου βοηθά στη θεραπεία στοµαχικών και εντερικών παθήσεων. Οι καρποί είναι στυπτικοί και τονωτικοί.
Ο φρέσκος χυµός των καρπών χρησιµοποιείται σε κρυολόγηµα, πυρετό και εξάντληση.
Στην οµοιοπαθητική και τη σύγχρονη διαιτητική χρησιµοποιείται ένα συµπυκνωµένο υγρό εκχύλισµα του βοτάνου.
Σήµερα ερευνάται η δυνατότητα του βοτάνου να µειώσει τις επιπτώσεις του καρκίνου καθώς και η ικανότητα του να σταµατά ή να µειώνει τα καρκινικά κύτταρα.
Ο χυµός του καρπού επίσης χρησιµοποιείται για την παρασκευή κρεµών προσώπου και οδοντόπαστας. Ένα διάλυµα που περιέχει χυµό των καρπών χρησιµοποιείται για πλύσεις σε ερεθισµό ή τραυµατισµό δέρµατος ή βλεννογόνων.
Παρασκευή και δοσολογία
Οι καρποί παρασκευάζονται ως αφέψηµα. Βράζουµε 4-5 καρπούς του βοτάνου για 5-10 λεπτά σουρώνουµε και πίνουµε έως τρεις φορές την ηµέρα.
Τα φύλλα τα παρασκευάζουµε ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε ένα κουταλάκι του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουµε σκεπασµένο για 5 έως 10 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε έως τρεις φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
∆εν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου, κατά συνέπεια τηρούµε απλά την σωστή δοσολογία για την ασφαλή χρήση.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@herb.gr
