Ιράν: Η συμφωνία για τα πυρηνικά στην “κλίνη του Προκρούστη”

Τον Μάιο του 2018, οι Η.Π.Α αποχώρησαν από την Συμφωνία του Ιράν για τα Πυρηνικά, γνωστή και ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), χαρακτηρίζοντάς την, σύμφωνα με τον Ντόναλντ Τράμπ ως μια συμφωνία που θα έπρεπε «να μην έχει υπογραφεί πότε».
Ωστόσο παρά τις εξαγγελίες και την εφαρμογή κυρώσεων από τις Η.Π.Α προς το Ιράν, η διεθνής κοινότητα και συγκεκριμένα τα υπόλοιπα μέλη της Συμφωνίας δεν ακολούθησαν το δρόμο της Αμερικής και αποφάσισαν να συνεχίσουν την εφαρμογή της με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συνέπεια. Τη συμφωνία του Ιράν, διαπραγματεύθηκαν και υπέγραψαν τον Ιούλιο του 2015 το Ιράν, τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε (Η.Π.Α, Ην. Βασίλειο, Κίνα, Ρωσία,  Γαλλία), καθώς και η Γερμανία. Τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2016, σύμφωνα με το ψήφισμα 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενώ η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας ορίστηκε ως το αρμόδιο όργανο για την επίβλεψη τήρησής της. Σύμφωνα με αυτή, το Ιράν δεσμεύτηκε να περιορίσει την αποθήκευση εμπλουτισμένου ουρανίου, που χρησιμοποιείται για παραγωγή ενέργειας, αλλά και πυρηνικών όπλων, μέχρι το 2031 αλλά και τις φυγοκεντρικές εγκαταστάσεις, απαραίτητες για τον εμπλουτισμό ουρανίου μέχρι το 2026. Επίσης συμφώνησε στην τροποποίηση των εγκαταστάσεων βαρέων υδάτων, ώστε να μην μπορεί να παραχθεί πλουτώνιο κατάλληλο για βόμβες. Ως αντάλλαγμα, τα υπόλοιπα μέλη συμφώνησαν στην άρση των οικονομικών κυρίως κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στο Ιράν. Έτσι η χώρα κέρδισε πρόσβαση σε παγωμένα κεφάλαιά της σε τράπεζες του εξωτερικού, ύψους πάνω από 100 δις δολάρια, καθώς και την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές πετρελαίου, ως εξαγωγέας, κερδίζοντας έτσι μια ανάσα για την ασθμαίνουσα οικονομία της και το πληθωριστικό της νόμισμα το ριάλ. Επιπλέον, με την άρση των κυρώσεων, μεγάλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές πολυεθνικές επιχειρήσεις, όπως η Boeing, η Airbus, η Allianz, η Peugeot, η Renault, η Siemens και η Total άρχισαν να σχεδιάζουν επενδύσεις δισεκατομμυρίων στο Ιράν.
Ωστόσο το θετικό κλίμα ανατράπηκε με την απόφαση Τράμπ και την αποχώρηση των Η.Π.Α, με τον Ιρανό πρόεδρο Ρουχανί, να δηλώνει πως η χώρα του θα μείνει πιστή στην συμφωνία μαζί με τα υπόλοιπα μέλη. Η απόφαση αυτή, αντιστρέφει την αλλαγή πολιτικής της Αμερικής απέναντι στο καθεστώς  του Ιράν, που εφαρμόστηκε κατά την προεδρία Μπάρακ Ομπάμα, οπόταν έγιναν οι διαπραγματεύσεις για την συμφωνία για τα πυρηνικά. Το Ιράν, ή παλαιότερα Περσία, θεωρούνταν και εξακολουθεί να θεωρείται ρεβιζιονιστική δύναμη και εχθρός των συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό γιατί, οι περισσότεροι ηγέτες της χώρας προέρχονται από την εποχή της Ιρανικής Επανάστασης του 1979, όταν υποστηρικτές του κληρικού Αγιατολλάχ Ρουολλάχ Χαμεϊνί μαζί με αντικαθεστωτικούς εκδίωξαν τον Σάχη του Ιράν, φιλοδυτικό και σύμμαχο των Η.Π.Α, αλλάζοντας το πολίτευμα της χώρας σε  ισλαμική θεοκρατία. Το ίδιο έτος ιρανοί φοιτητές εισέβαλαν στην αμερικάνικη πρεσβεία στην πρωτεύουσα Τεχεράνη, κρατώντας 52 Αμερικανούς αιχμάλωτους για 444 ημέρες. Η επανάσταση αποτελεί κρίσιμο σημείο για τον τρόπο που δρα η εσωτερική πολιτική ελίτ της χώρας, μεγάλο μέρος της οποίας συμμετείχε ενεργά σε αυτή. Παρά την αστάθεια της περιοχής το Ιράν κατάφερε να ξεφύγει τόσο από τη δίνη του εμφυλίου καθώς και από την απειλή του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) που μαστίζουν ακόμα και σήμερα τους γείτονές του. Ακόμη και μετά τις σκληρές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη χώρα, το Ιράν παραμένει πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή ακολουθώντας μια επιθετική εξωτερική πολιτική, στηρίζοντας τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς κατά του Ισραήλ, εξοπλίζοντας Σιίτες στο Ιράκ και τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη, αλλά και βοηθώντας τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Ασάντ στην Συρία, που στοίχισε όμως την διεθνή απομόνωση της χώρας. Με την Συμφωνία για τα Πυρηνικά, έγινε μια στροφή 180 μοιρών για την αποκατάσταση των σχέσεων και επανένταξη του Ιράν στην διεθνή κοινότητα. Η πυρηνική απειλή από τη μία και η οικονομική δυσπραγία αποτέλεσαν τα κύρια αίτια αυτής της αλλαγής. Μάλιστα μερικούς μήνες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, το Νοέμβριο του 2015, το Ιράν προσκλήθηκε, με την συγκατάθεση των Η.Π.Α, για πρώτη φορά στις συζητήσεις του Συμβουλίου ασφαλείας του Ο.Η.Ε για την ειρήνη στη Συρία. Η αλλαγή όμως του Προέδρου Ομπάμα, οδήγησε και σε αλλαγή της πολιτικής των Η.Π.Α, οι οποίες ξαναγύρισαν στο παλιό δόγμα περιορισμού και πίεσης προς το Ιράν επιβάλλοντας νέες και βαρύτερες κυρώσεις όχι μόνο στη χώρα αλλά και σε όποια πολυεθνική επιχείρηση δραστηριοποιούνταν σε αυτή. Μάλιστα μετά την απειλή του αμερικανού προέδρου πως όσες επιχειρήσεις σύναπταν εμπορικές συμφωνίες με το Ιράν, δε θα μπορούσαν πλέον να δραστηριοποιούνται στην Αμερική, πολλές εταιρίες, όπως η γαλλική Total ανακάλεσαν τα μελλοντικά τους σχέδια ενώ η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ε.Ε Φεντερίκα Μογκερίνι, δήλωσε πως η Ε.Ε θα συνεχίσει να στηρίζει τη συμφωνία, καθώς «αφορά την ασφάλεια της Ε.Ε».
Παρά το γεγονός πως το Ιράν εφάρμοσε πιστά τη συμφωνία , σύμφωνα με του 11 ελέγχους της Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, η Αμερική παρουσίασε αμφιβολίες τόσο για τις προθέσεις του Ιράν όσο και για την συμφωνία η οποία είχε χρονικά περιθώρια 10, 20 και 30 ετών. Με την αποχώρησή της η Αμερική έχασε τη φήμη της ως αξιόπιστου συνομιλητή στην διεθνή κοινότητα. Η Συμφωνία αυτή παρά τα ελαττώματα που τυχόν έχει, μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για τη μελλοντική αποπυρηνικοποίηση της κορεατικής χερσονήσου. Ακόμη η ευθεία ρήξη που επέφερε η διάσταση απόψεων της Αμερικής με τους Ευρωπαίους εταίρους της, βαθαίνει ακόμα περισσότερο το χάσμα στην Βορειοατλαντική συμμαχία. Μπορεί o υπουργός εξωτερικών των Η.Π.Α, Μάικ Πομπίο, να δημοσίευσε τα «12 σημεία» για μια νέα συμφωνία, ωστόσο είναι εμφανές πως η πολιτική ηγεσία επιζητά αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν. Όμως, η επιβολή ακόμα σκληρότερων κυρώσεων δεν είναι σίγουρο ότι θα έχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Αντίθετα φαίνεται ότι το Ιράν κοιτά πλέον ανατολικά προς την Κίνα και τη Ρωσία (Η Ευρώπη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις Η.Π.Α), ενώ η συσπείρωση και η επάνοδος των συντηρητικών ισλαμικών, αντι-δυτικών δυνάμεων στη χώρα είναι πολύ πιθανή. Παρά τις προσπάθειες του Ντόναλντ Τράμπ, αν η συμφωνία καταρρεύσει, το Ιράν μπορεί να αποκτήσει πυρηνικές κεφαλές, γεγονός που θα έχει άμεσα αποτελέσματα όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη.