Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Primula veris (Πριμούλα η εαρινή) ή Primula officinalis (Πριμούλα η φαρμακευτική) ή acaulis ή vulgaris ή scaveoles ή columnae.
Ανήκει στην οικογένεια των Πριμουλιδών ή Ηρανθιδών. Περιέχει 425 είδη από τα οποία τα 334 βρίσκονται στα Ιμαλάια και την Κίνα, ενώ στην Ευρώπη υπάρχουν 33 είδη του φυτού. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Παναγίτσα, Παναγούδα, Πασχαλούδα, Ηρανθές, Δρακάκι.
Είναι διαδεδομένο σε ξερά λιβάδια, αραιά δάση και φράχτες. Στην Κρήτη το βρίσκουμε στα δυτικά του νησιού, σε υγρές τοποθεσίες και σε ορεινά δάση με φυλλοβόλα δέντρα.
Είναι φυτό ποώδες και πολύχρονο.
Το ύψος του κυμαίνεται από 15 έως 30 εκατοστά και φυτρώνει κύρια στις ορεινές περιοχές.
Τα φύλλα φυτρώνουν από τη βάση του φυτού σε ρόδακα, έχουν μίσχο χονδρό, σχήμα αυγοειδές, είναι τριχωτά (στην κάτω επιφάνεια) και ρυτιδωμένα.
Τα άνθη είναι χρυσοκίτρινα (μοιάζει το χρώμα τους με τον κρόκο του αυγού και οι άκρες τους είναι πορτοκαλόχροες), αρωματικά (θυμίζουν μέλι ή την γαλακτώδη ανάσα του μωρού παιδιού), με σωληνοειδή κάλυκα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν ομπρέλα στην άκρη του μακριού ανθοφόρου άξονα. Είναι ερμαφρόδιτα και επικονιάζονται από τις μέλισσες. Άνθη και φύλλα είναι εδώδιμα.
Ο καρπός του φυτού είναι κάψα και η ρίζα είναι σκούρα διακλαδιζόμενη.
Πολλά είδη καλλιεργούνται ως ανθοκομικά φυτά. Η Πρίμουλα των κήπων έχει μικρή θεραπευτική αξία. Είναι μελιτογόνο φυτό.
Ιστορικά στοιχεία
Το Ηρανθές χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα. Ο Πλίνιος (23-79 μ.Χ) το αναφέρει ως χρήσιμο για την παράλυση, τους ρευματισμούς και την ποδάγρα.
Στην Ευρώπη το βότανο χρησιμοποιήθηκε στη λαϊκή ιατρική ως αντισπασμωδικό, για κράμπες, παράλυση και ρευματικούς πόνους. Ήταν γνωστό ως «βότανο του Αγίου Πέτρου».
Ο Κούλπεπερ αναφέρει για το βότανο « είναι γνωστό ότι η αλοιφή ή το απόσταγμα του φυτού αυξάνει την ομορφιά ή την αποκαθιστά όταν αυτή χαθεί. Τα άνθη είναι πιο αποτελεσματικά από τα φύλλα ή την ρίζα. Η αλοιφή του βοτάνου αφαιρεί τις φακίδες και τις ρυτίδες του δέρματος. Βοηθά σε καταστάσεις ίλιγγου, σπασμούς, κράμπες, νευρόπονους. Η ρίζα του βοτάνου βοηθά στους πόνους της πλάτης. Οι Έλληνες πίστευαν ότι ενισχύει εγκέφαλο και νεύρα και θεραπεύει τις παραλύσεις και για τον λόγο αυτό το ονόμαζαν Παραλύσιο».
Τα φύλλα και τα άνθη τα έτρωγαν σε σαλάτες ή σούπες.
Παλαιότερα όταν υπήρχε το βότανο σε αφθονία χρησιμοποιούσαν τα άνθη που μάζευαν την άνοιξη για να φτιάξουν κρασί το οποίο είχε ηρεμιστικές και νευροτονωτικές ιδιότητες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το Ηρανθές είναι γλυκό, ξηρό και ελαφρώς θερμό.
Τα άνθη περιέχουν πτητικό έλαιο, γλυκοσίδες και πικρές ενώσεις.
Η ρίζα περιέχει σαπωνίνες 5-10%, Α- πριμουλικό οξύ, γλυκοσίδια (την πριμουλαβεριοσίδη και την πριμβεροσίδη που περιέχουν σαλικυλικούς εστέρες), τανίνη, σάκχαρα, σιλικικό οξύ, αιθέριο έλαιο και φλαβονοειδή.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το άγριο φυτό ανθίζει Απρίλιο και Μάιο (οι καλλιεργούμενες ποικιλίες και τα υβρίδια ανθίζουν όλο τον χρόνο). Τον Απρίλιο το φυτό δεν έχει φύλλα και τα άνθη επωφελούνται πλήρως από την ανοιξιάτικη λιακάδα. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα κίτρινα πέταλα χωρίς τον πράσινο κάλυκα, τα φύλλα και η ρίζα. Οι στεφάνες του άνθους συλλέγονται από τον την στιγμή που θα ανθίσουν μέχρι τον Μάιο. Η ρίζα συλλέγεται πριν την ανθοφορία ή το φθινόπωρο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το Ηρανθές είναι ένα εξαιρετικό χαλαρωτικό και ηρεμιστικό βότανο, γενικής χρήσης. Δυναμώνει την καρδιά και το νευρικό σύστημα. Καθαρίζει το αίμα και βοηθά σε ρευματισμούς και ουρική αρθρίτιδα. Καταπραΰνει τις αντιδράσεις στο στρες και την ένταση, χαλαρώνει τη νευρική υπερδιέγερση και διευκολύνει τον ξεκούραστο ύπνο. Βοηθά σε περικαρδίτιδα, υδρωπικία, πέτρες στα νεφρά, βρογχίτιδα, κρυολόγημα και τον βήχα. Δρα θετικά σε νευρικούς πονοκεφάλους και αϋπνία.
Δεν έχουν όμως όλα τα μέρη του φυτού τις ίδιες ιδιότητες.
Τα άνθη του φυτού δεν περιέχουν σαλυκιλικά και σαπωνίνες. Για τον λόγο αυτό έχουν έντονα διαφορετικές ιδιότητες από την ρίζα. Τα πέταλα είναι ιδανικά για καταστάσεις υπερδιέγερσης και αϋπνίας (ιδιαίτερα σε παιδιά) λόγω της κατασταλτική ικανότητας που έχουν. Είναι επίσης στυπτικά και εφιδρωτικά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εμπύρετα κρυολογήματα με πονοκέφαλο και ρινική συμφόρηση. Βοηθούν σε προβλήματα άσθματος και αλλεργικών καταστάσεων. Το αιθέριο έλαιο που παράγεται από τα άνθη δρα εναντίον των εκχυμώσεων και τους μώλωπες.
Η ρίζα είναι διεγερτική αποχρεμπτική, σπασμολυτική, αντιφλεγμονώδης και στυπτική. Περιέχει τις τριτερπενοειδείς σαπωνίνες οι οποίες έχουν έντονη αποχρεμπτική δράση. Για την ιδιότητα αυτή παλαιότερα αποξήραιναν τη ρίζα την κονιοποιούσαν και την χρησιμοποιούσαν για να προκαλέσουν φτάρνισμα. Οι σαπωνίνες μπορούν και αραιώνουν το φλέγμα βοηθώντας στην απομάκρυνσή του. Χρησιμοποιείται στη θεραπεία του χρόνιου βήχα (ειδικά αυτών που συνδέονται με χρόνια βρογχίτιδα και καταρροϊκή συμφόρηση), γρίπη και άλλων εμπύρετων καταστάσεων. Διεγείρει και θερμαίνει τους πνεύμονες και είναι αποτελεσματική όταν υπάρχει άφθονο κολλώδες λευκό φλέγμα που είναι ενδεικτικό ψυχρής κατάστασης. Το αφέψημα της ρίζας χρησιμοποιείται σε κομπρέσες για τις πονεμένες αρθρώσεις, ιδίως στα αρθριτικά, για να μαλακώσει τον πόνο και να μειώσει το πρήξιμο.
Η ρίζα επίσης είναι απαλά διουρητική, αντιρρευματική και δρα εναντίον της πρόκλησης θρόμβων στο αίμα.
Τα φύλλα έχουν ιδιότητες παρόμοιες με της ρίζας αλλά πολύ πιο αδύνατες.
Για προβλήματα που έχουν σχέση με το στρες συνδυάζεται με όλα τα χαλαρωτικά νευροτονωτικά όπως το Τίλιο και η Σκουτελλάρια. Για τον βήχα συνδυάζεται καλά με το Βήχιο και το Γλυκάνισο.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιούν το βάμμα που λαμβάνεται από το νωπό φυτό στις περιπτώσεις των νεφρικών παθήσεων και νευραλγιών.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα πέταλα του φυτού τα παρασκευάζουμε ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Η ρίζα του φυτού παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού από τη ρίζα σε ένα φλιτζάνι νερό. Μόλις αρχίσει να βράζει, χαμηλώνουμε τη φωτιά και το αφήνουμε να σιγοβράσει σκεπασμένο για 5 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Αν χρησιμοποιήσουμε βάμμα του φυτού η δοσολογία είναι 2-4 ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα.
Ένα καλό μίγμα για την αϋπνία γίνεται με τα παρακάτω βότανα.
Ηρανθές 50 γρ., λεβάντα 25 γρ., βάλσαμο 10γρ., κώνοι λυκίσκου 15 γρ. , ρίζα βαλεριάνας 5 γρ. Το μίγμα αυτό παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού από το μίγμα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 3 λεπτά. Σουρώνουμε και το πίνουμε ζεστό λίγο πριν κοιμηθούμε.
Προφυλάξεις
Αποφεύγουμε τη χρήση της ρίζας αν έχουμε ευαισθησία στην ασπιρίνη. Δεν παίρνουμε υψηλές δόσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης επειδή μπορεί τα άνθη ή η ρίζα του φυτού να διεγείρουν τη μήτρα. Ασθενείς που λαμβάνουν βαρφαρίνη ή άλλα φάρμακα για την αραίωση του αίματος δεν πρέπει να χρησιμοποιούν το βότανο.
