GILLES DELEUZE
καθηγητής Φιλοσοφίας
Εκδόσεις Ελευθεριακή Κουλτούρα
Εκδοση που ετοιμάστηκε από τον Παναγιώτη Καλαμαρά στο εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας, Φεβρουάριος 2001
O αγωνιστικός φιλόσοφος Τζιλ Ντελέζ αντιπάλεψε με όλη του τη δύναμη την επέλαση των νέων φιλοσόφων -της μεταμοντερνικότητας- ως το 1995 που πέθανε, κατά μια περίεργη σύμπτωση, λίγες μέρες μετά τον θάνατό του εξερράγη στην πόλη του στο Πανεπιστήμιο Jussien το πρώτο μεγάλο μαζικό κίνημα, με απροσδόκητη ριζοσπαστικότητα κατάφερε να αναχαιτίσει τη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση που για χρόνια σ’ αυτό το μέρος έμοιαζε ακαταμάχητη.
Ηταν η νίκη του “άκαιρου”, η επιδρομή του συμβατικού στην κανονικοποιημένη καθημερινότητα…
Μια “επανάσταση της ζωής” με επιβεβαίωση από μέρους της σύνθετης κοινωνικής εργασίας του αναπαλλοτρίωτου δικαιώματός της στην απελευθέρωση του χρόνου και στην απόσπαση προσόδου από την καπιταλιστική προσταγή…
Για αναζήτηση από τον Ντελέζ (όπως γράφει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Giuseppe Caccia) μιας ηθικο-πολιτικής τάσης του χαρούμενου πάθους για την επιβεβαίωση της ζωής, η οποία κατ’ ουσίαν είναι αυτή (είτε μας αρέσει είτε όχι) ως πραγματικότητα στην οποία ζούμε… μιας πραγματικότητας στο έδαφος της οποίας πρέπει να καθιερωθεί μια ανταγωνιστική υποκειμενικότητα που αυτή καθ’ εαυτή θα θέλει να είναι ουσιαστική πράξη της ελευθερίας ενάντια σε όλους τους χώρους εγκλεισμού. Καθώς και στις επίβουλες και τραγικές νέες κοινωνίες της ελευθεροφανούς ψηφιακής – ηλεκτρονικής υπερ-κοινωνίας του ελέγχου. Με τις ευμετάβλητες και συνυπάρχουσες καταστάσεις του ίδιου μετατονισμού σαν ένα οικουμενικό σύστημα παραμόρφωσης των πάντων.
ΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΑΦΟΡΗΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ
Ζούμε σε μια κοινωνία και σ’ έναν κόσμο αφόρητου ελέγχου και καταναγκασμού. Με φρικτή βία. Οπου αυτή η κοινωνία λειτουργεί με προσωπείο ψευδούς Δημοκρατίας τόσο στη χώρα που αποτελεί το λίκνο της Δημοκρατίας -όσο και στις μεγάλες χώρες της υπερ-εξουσιαστικής Δημοκρατικότητας, αλλά και στις χώρες των ανάπηρων δημοκρατιών του ελέους και της υπερχρέωσης, που βιώνουν την απόλυτη ανελευθερία, χωρίς κυριαρχικά δικαιώματα. Για να έχουν υποστεί όλες αυτές οι Δημοκρατίες του συνεχούς καταναγκασμού έναν βαθύ διχασμό ανάμεσα στις προηγούμενες κοινωνίες καταστάσεων πειθάρχησης και στις σημερινές κοινωνίες ελέγχου.
Η ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΗ ΑΝΤΙΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα είναι βυθισμένη και η Ελλάδα στην οποία γεννήθηκε η Δημοκρατία. Με την ευκαιρία της αναπτυσσόμενης αντιδημοκρατικότητας, γενικά, έχω γράψει, εδώ και χρόνια πολλά, κείμενα δημοκρατικής ευθύνης.
Στο σημερινό μου άρθρο θα ασχοληθώ με ένα σημαντικό κείμενο του Γάλλου φιλοσόφου Gilles Deleuze (το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στο γαλλικό περιοδικό “L’ Autre Journal” τον Μάη του 1990, περιλαμβάνεται, επίσης, στο βιβλίο του Pourparlers 1972 – 1990, εκδόσεις Minuit, Παρίσι 1990). Το θέμα του “Οι κοινωνίες του ελέγχου”, κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση από την “ελευθεριακή” κουλτούρα. Η έκδοση ετοιμάστηκε από τον Παναγιώτη Καλαμαρά τον Φλεβάρη 2001, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Αυτή η ενδιαφέρουσα έκδοση περιλαμβάνει εισαγωγικό σημείωμα του G. Caccia που δημοσιεύθηκε στην ιταλική επιθεώρηση Derive Approdi 9/10, Φλεβάρης 1996, στα πλαίσια ενός μικρού αφιερώματος στη μνήμη του Ζ. Ντελέζ.
Στο σημείωμα έκδοσης αναφέρονται τα εξής:
…«Με άξονα το κείμενο του Ζ. Ντελέζ “Οι κοινωνίες του ελέγχου” παρουσιάζουμε στο ελληνικό κοινό κείμενα του ίδιου του Ντελέζ, αλλά και ανθρώπων που συνεργάστηκαν μαζί του κι έγραψαν γι’ αυτόν και το έργο του. Προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε κυρίως την πολιτική πλευρά του Γάλλου φιλοσόφου, που δυστυχώς στη χώρα μας επιμελώς αποσιωπούν οι γαλλοτραφείς “διανοούμενοι”. Οι οποίοι, όπως λέει και ο ίδιος ο Ντελέζ, ότι εφόσον αυτή είναι η κοινωνία στην οποία ζούμε, απαραίτητη συνθήκη της ύπαρξής μας είναι ο συνεχής αγώνας εναντίον της, κάτι που αποτελεί και συστατικό της ελευθερίας μας».
Το κείμενο “Οι κοινωνίες του ελέγχου” αποτελείται από τρεις ενότητες. Δηλαδή ένα τρίπτυχο: Ενα ΙΣΤΟΡΙΑ, το δεύτερο ΛΟΓΙΚΗ και το τρίτο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ.
ΜΕΓΑΛΟΙ ΧΩΡΟΙ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ
Στο πρώτο μέρος αναφέρεται ότι «ο Φουκώ τοποθέτησε τις πειθαρχικές κοινωνίες ανάμεσα στον 18ο και 19ο αιώνα, ενώ αυτές φτάσανε στο απόγειό τους στις αρχές του 20ού αιώνα για να προχωρήσουν στους μεγάλους χώρους εγκλεισμού. Ομως το άτομο δεν σταματά να περνά από τον ένα κλειστό χώρο στον άλλο, με τον καθένα από αυτούς να έχει τους δικούς του νόμους. Κατ’ αρχάς η οικογένεια, μετά το σχολείο, μετά ο στρατώνας, μετά το εργοστάσιο, κάθε τόσο το νοσοκομείο και τελικά η φυλακή, ο κατ’ εξοχήν χώρος εγκλεισμού».
ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗ, ΟΧΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Με συγκέντρωση. Με κατανομή στον χώρο και οργάνωση του χρόνου με συγκρότηση μέσα στον χωρο-χρόνο μιας παραγωγικής δύναμης… αλλά αυτό που ο Φουκώ γνώριζε ήταν η βραχύτητα αυτού του υποδείγματος. Ακολούθησαν οι κοινωνίες της κυριαρχίας ως αντικείμενο και οι λειτουργίες τους ήταν η φορολόγηση μάλλον, παρά η οργάνωση της παραγωγής, με ενέργειες και αποφάσεις μάλλον για τον θάνατο παρά για τη διαχείριση της ζωής. Αλλά τόσο οι κοινωνίες του εγκλεισμού όσο και οι κοινωνίες της κυριαρχίας.
ΕΛΕΓΧΟΣ: ΝΕΟ ΤΕΡΑΣ!
Ομως γνώρισαν με τη σειρά τους την κρίση προς όφελος των νέων δυνάμεων που έμπαιναν στη θέση τους, επιταχυνόμενες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: οι πειθαρχικές κοινωνίες είναι ήδη κάτι που δεν υπάρχει, κάτι που σταμάτησε να υπάρχει. Βρισκόμαστε σε μια γενικευμένη κρίση όλων των χώρων εγκλεισμού για να ακολουθήσουν οι κοινωνίες του ελέγχου που έρχονται να αντικαταστήσουν τις εξουσιαστικές και πειθαρχικές κοινωνίες.
Ο «έλεγχος» είναι το νέο τέρας, που και ο Φουκώ αναγνωρίζει ως το προσεχές μέλλον μας. Δεν είναι η ώρα να κλάψουμε, ούτε να ελπίσουμε… Ομως χρειάζεται μάλλον να αναζητήσουμε νέα όπλα.
ΜΕ ΦΟΡΑ ΕΙΚΑΖΕΤΑΙ ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
Το δεύτερο μέρος του κειμένου του G. Deleuze για τις “Κοινωνίες του ελέγχου” έχει υπότιτλο “ΛΟΓΙΚΗ”. Μέσα από αυτή ο φιλόσοφος εξετάζει τους διαφορετικούς εγκλεισμούς μέσω των οποίων περνά το άτομο από ανεξάρτητες μεταβλητές: όπου κάθε φορά εικάζεται ότι ξαναρχίζουμε από το μηδέν, παρότι υπάρχει μια κοινή γλώσσα σ’ όλους αυτούς τους χώρους, που αυτή είναι αναλογική. Τόσο που οι διαφορετικοί «ελεγχόμενοι» είναι εξαρτημένες μεταβλητές που σχηματίζουν ένα σύστημα ευμετάβλητης γεωμετρίας, του οποίου η γλώσσα είναι ψηφιακή (όχι απαραιτήτως δυαδική).
Με αυτήν, όμως, η γλώσσα είναι η γλώσσα του ελέγχου, φτιαγμένη από ψηφία, που σηματοδοτούν ή την πρόσβαση στην πληροφορία ή την απόρριψη με την έννοια του Password (δηλαδή του κωδικού πρόσβασης).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Ενώ οι πειθαρχικές κοινωνίες είναι ρυθμισμένες βάσει της λέξης που είναι κλειδί με το slogan-σύνθημα, με την κατάκτηση της αγοράς να πραγματοποιείται πλέον με την απόκτηση του ελέγχου και όχι με τη διαμόρφωση της πειθαρχίας. Με τη σταθεροποίηση των ανταλλακτικών αξιών παρά με τη μείωση του κόστους και περισσότερο με τον μετασχηματισμό του προϊόντος, παρά με την εξειδίκευση της παραγωγής. Με αποτέλεσμα η διαφθορά να αποκτά μία νέα δυναμική.
Για να μαθαίνουμε ότι οι υπηρεσίες προς πώληση έγιναν το κέντρο και η «ψυχή» της επιχείρησης. Κάτι που είναι η πιο τρομακτική είδηση του κόσμου. Το σκληρό εργαλείο του κοινωνικού ελέγχου και λεγόμενος ως σύγχρονος ανταγωνισμός.
ΜΟΝΙΜΗ Η ΣΤΑΘΕΡΑ ΔΥΣΤΥΧΙΑΣ ΣΤΑ 3/4 ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ
Για να έχουμε έτσι τον άνθρωπο που είναι ο έγκλειστος άνθρωπος, αλλά ο άνθρωπος χρεώστης και στην ουσία ολόκληρος ο λαός του χρεώστες. Με κραυγαλέα την αλήθεια ότι ο καπιταλισμός της προηγούμενης πειθαρχικής κοινωνίας και τώρα ο καπιταλισμός του ελέγχου διατηρούν ως σταθερά την ακραία δυστυχία των 3/4 της ανθρωπότητας. Η οποία είναι πολύ φτωχή να ξεχρεώσει, αλλά και πολυάριθμη για να εγκλειστεί στις φυλακές.
Το τρίτο μέρος του κειμένου του Ντελέζ αναφέρεται στο Πρόγραμμα Λειτουργίας αυτού του ελέγχου, στο πρόγραμμα λειτουργίας του με βασική αρχή τον έλεγχο των πάντων.
ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΑΡΤΑ – ΑΝΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ
Αλλά στο τρίτο μέρος του κειμένου του G. Deleuze αναφέρεται στο πρόγραμμα λειτουργίας αυτού του ελέγχου μέσα στις σύγχρονες ψευδο-ελευθεριακές κοινωνίες που ορίζουν τα “βραχιολάκια” και τα ηλεκτρονικά κολάρα.
Δεν χρειαζόμαστε την επιστημονική φαντασία για να κατανοήσουμε τον μηχανισμό ελέγχου, που θα έδινε σε κάθε στιγμή τη θέση ενός στοιχείου σε ανοιχτό περιβάλλον, ζώο, σε προστατευμένη περιοχή, άνθρωπος σε επιχείρηση φορώντας ένα ηλεκτρονικό κολάρο.
Μάλιστα ο G.D. φαντάστηκε μια πόλη στην οποία ο καθένας μπορεί ν’ αφήσει το διαμέρισμά του, τον δρόμο του, τη γειτονιά του, χάρις στην ηλεκτρονική του κάρτα.
ΔΕΝ EIMAΣΤΕ ΠΙΑ ΤΥΦΛΟΠΟΝΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑ ΕΡΠΕΤΟΕΙΔΗ
Με αυτή την κάρτα θα σήκωνε τον έναν ή τον άλλο φράκτη, ενώ με τον ίδιο τρόπο η κάρτα θα μπορούσε να απορριφθεί σε μια δεδομένη ή μεταξύ συγκεκριμένων ωρών. Με αυτό, όμως, που μετρά να μην είναι ο φράκτης, αλλά ο υπολογιστής που αποκαλύπτει τη θέση του καθενός – καθεμιάς, θεμιτή ή αθέμιτη, που επιδρά σ’ έναν οικουμενικό μετατονισμό…
Ενας χειρισμός, που μπορεί να ειπωθεί ότι θα βάλει στη θέση των παλιών χωρών του πειθαρχικού εγκλεισμού ένα νέο καθεστώς κυριαρχίας. Οπου σ’ αυτό οι σπείρες (που είναι σπείρες ελικοειδείς) του ερπετού εκφράζουν την κίνηση του σύγχρονου ανθρώπου. Κινήσεις που θα είναι ακόμα πιο πολύπλοκες, αλλά και πιο ελεγκτικά ανελεύθερες από τις κινήσεις μέσα στις τρύπες (φυλακές).
Καθεστώς στο οποίο ζούμε εμείς σήμερα ως όφεις έρποντες στις σημερινές και τις αυριανές κοινωνίες των εφιαλτικών υπερ-ελέγχων, όπως απαιτούν οι οικονομολογούντες όφεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας εκμετάλλευσης, ενός συνεχούς ψηφιακού υπερ-ελέγχου των πάντων…
