Τα τελευταία 20 – 30 χρόνια γινόμαστε μάρτυρες σημαντικών αλλαγών όσον αφορά την κατανομή των εισοδημάτων στις ανεπτυγμένες και αναδυόμενες οικονομίες. Κατά γενική ομολογία και όπως δείχνουν τα στοιχεία οι ανισότητες αυξάνουν και ένα μικρό μόνο μέρος του πληθυσμού καρπούται τα οικονομικά οφέλη της όποιας ανάπτυξης στα περισσότερα κράτη.
O Μισέλ Πικετί στο κλασικό πλέον έργο του “Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα” (εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 2014) έχει αναφερθεί στις μεγάλες εισοδηματικές ανισότητες που παρατηρούνται στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Υποστηρίζει ότι αυτές δημιουργούνται αφενός λόγω των αυξημένων αποδόσεων που προσφέρει σήμερα το κεφάλαιο οι οποίες είναι ανώτερες του πληθωρισμού και αφετέρου λόγω των αστρονομικών αμοιβών που λαμβάνουν διάφορα στελέχη επιχειρήσεων και ταλαντούχα άτομα οι οποίες είναι πολύ ανώτερες από εκείνες που εδίδοντο στο παρελθόν.
Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο τους “Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας – Εργασία, πρόοδος και ευημερία στα χρόνια των έξυπνων τεχνολογιών” (εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, 2016) οι επιστήμονες του ΜΙΤ Ερικ Μπρυντζολφσον και Αντριου Μαφι υποστηρίζουν ότι στη σημερινή εποχή της εκπληκτικής προόδου στις τεχνολογίες της ψηφιοποίησης αυξάνεται η αφθονία, αλλά και οι οικονομικές ανισότητες καθώς η τεχνολογική πρόοδος αφήνει πίσω της μερικούς ανθρώπους. Οι συγγραφείς θεωρούν ότι σήμερα οι αυξημένες αποδόσεις του κεφαλαίου συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου κεφαλαίου καθώς και οι αστρονομικές απολαβές των σούπερ σταρ σε διάφορους τομείς συντείνουν στην αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων.
Οι εισοδηματικές ανισότητες μετρώνται πλέον διεθνώς με τη μέθοδο που ανέπτυξε τον 20ο αιώνα ο Ιταλός επιστήμονας C. Gini. Ο Corrado Gini (1884-1965) ήταν Ιταλός Στατιστικολόγος και κοινωνιολόγος ο οποίος ανέπτυξε μία μέθοδο υπολογισμού των εισοδηματικών ανισοτήτων σε μία κοινωνία που εκφράζεται με έναν συντελεστή που ονομάστηκε συντελεστής GINI. Ο συντελεστής Gini μπορεί να λάβει τιμές από 1 (Οταν ένα άτομο σε μία κοινωνία κατέχει όλα τα εισοδήματα και οι άλλοι τίποτα) μέχρι 0 (Όταν όλοι στην κοινωνία έχουν ίσα εισοδήματα). Στην πράξη ο συντελεστής Gini κυμαίνεται από 0 έως 1. Όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής Gini τόσο μεγαλύτερες είναι οι εισοδηματικές ανισότητες. Από την επινόησή του μέχρι σήμερα ο συντελεστής αυτός χρησιμοποιείται ευρύτατα για τον υπολογισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων σε μία κοινωνία.
Από το 2008 που η κατάρρευση της τράπεζας Lehman brothers σηματοδότησε την έναρξη της μεγαλύτερης από το 1929 παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η χώρα μας βιώνει μία έντονη οικονομική κρίση την οποία προσπαθεί να ξεπεράσει με σειρά μεταρρυθμίσεων και αλλαγών που επιβάλλονται από τους δανειστές μας στα πλαίσια πολλαπλών μνημονίων. Είναι φυσικό μία τόσο μεγάλη και πρωτόγνωρη οικονομική κρίση να επηρεάσει εκτός των άλλων και την κατανομή των εισοδημάτων στη χώρα μας. Έγινε λοιπόν προσπάθεια να διερευνηθεί πως μεταβλήθηκε η κατανομή των εισοδημάτων στην Ελλάδα από το 2008 μέχρι σήμερα καθώς και να γίνει σύγκριση με ανάλογες μεταβολές των εισοδημάτων σε διάφορες χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης την ίδια περίοδο (χρησιμοποιώντας στοιχεία της Ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας – Eurostat).
Η τιμές του συντελεστή Gini για τα παγκόσμια εισοδήματα από το 1820 μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα φαίνονται στο σχήμα 1 όπου η αύξηση του συντελεστή τη περίοδο αυτή υποδηλώνει την αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα. Ίσως η πρώτη βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα και οι τεχνολογικές επαναστάσεις που ακολούθησαν συνέβαλαν έκτοτε στην αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων στον πλανήτη. Η τιμή του συντελεστή Gini για τη χώρα μας από το 2008 μέχρι σήμερα όπως παρουσιάζεται στο σχήμα 2 δείχνει τη μικρή μείωσή του την περίοδο 2008-2010, ενώ μετά το 2010 όταν η οικονομική κρίση εντάθηκε παρατηρούμε μία αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Συνολικά την περίοδο 2008-2015 οι εισοδηματικές ανισότητες στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί ελαφρά. Η μείωση του ονομαστικού ΑΕΠ στη χώρα μας την ίδια περίοδο παρουσιάζεται στο σχήμα 3 και η μείωση αυτή του ΑΕΠ είναι πολύ πιο έντονη από την αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων την ίδια περίοδο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφοροποίηση των εισοδηματικών ανισοτήτων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες την περίοδο 2008 – 2014 όπου υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat για σύγκριση.
Η σύγκριση των συντελεστών Gini στις Σκανδιναβικές χώρες που θεωρούνται χώρες με μικρές εισοδηματικές ανισότητες για την περίοδο 2008-2014 όπως φαίνεται στον πίνακα 1 δείχνει αφενός ότι οι συντελεστές Gini είναι συγκριτικά χαμηλοί και αφετέρου ότι σε ορισμένες από αυτές όπως η Δανία και η Σουηδία οι ανισότητες αυξήθηκαν την περίοδο αυτή, ενώ σε άλλες όπως η Νορβηγία, η Ισλανδία και η Φινλανδία οι ανισότητες μειώθηκαν. Οπωσδήποτε όμως οι τιμές του συντελεστή Gini στις Σκανδιναβικές χώρες παραμένουν μικρότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που δείχνει ότι οι κοινωνίες αυτές χαρακτηρίζονται από μικρές εισοδηματικές ανισότητες. Σύγκριση των συντελεστών Gini σε ορισμένες χώρες της κεντρικής Ευρώπης (Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ελβετία) που θεωρούνται χώρες του “κοινωνικού καπιταλισμού” όπως φαίνεται στον πίνακα 2 δείχνει ότι με εξαίρεση τη Γερμανία που ο συντελεστής Gini την περίοδο αυτή αυξήθηκε ελαφρά, στις άλλες χώρες ο συντελεστής μειώθηκε, δηλαδή το διάστημα 2008-2014 οι εισοδηματικές ανισότητες των χωρών αυτών μειώθηκαν. Σε όλες αυτές τις χώρες το 2014 οι εισοδηματικές ανισότητες παραμένουν μικρότερες από τον μέσο όρο της Ευρώπης. Η σύγκριση των χωρών που εντάχθηκαν σε μνημόνια και συγκεκριμένα των τεσσάρων χωρών του Νότου (Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Πορτογαλία) και της Ιρλανδίας όσον αφορά τη μεταβολή του συντελεστή Gini την περίοδο αυτή (πίνακας 3) δείχνει ότι με εξαίρεση την Πορτογαλία (που ο συντελεστής μειώθηκε), στις άλλες χώρες ο συντελεστής Gini αυξήθηκε την περίοδο αυτή με την Κύπρο να εμφανίζει μεγάλη άνοδο (δηλαδή μεγάλη αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων). Το 2014 σε όλες τις χώρες του Νότου που εντάχθηκαν σε μνημόνιο ο συντελεστής Gini ήταν ανώτερος του μέσου όρου της Ε.Ε., ενώ της Ιρλανδίας ήταν περίπου ο ίδιος. Έτσι ενώ η εφαρμογή των μνημονίων έλυσε ορισμένα μακροοικονομικά προβλήματα των χωρών αυτών, δεν μείωσε τις εισοδηματικές ανισότητές τους οι οποίες σήμερα διατηρούνται (με εξαίρεση την Ιρλανδία) πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.
Συμπερασματικά την περίοδο 2008-2015 η χώρα μας βίωσε μία μεγάλη μείωση του ΑΕΠ, ενώ οι εισοδηματικές ανισότητες αυξήθηκαν ελαφρά και παρέμειναν μεγαλύτερες από τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών χωρών. Την περίοδο αυτή μεταξύ των άλλων χωρών του Νότου που εντάχθηκαν σε μνημόνια, στην Κύπρο παρατηρείται μεγάλη αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων, στην Ισπανία μικρότερη, ενώ στην Πορτογαλία παρατηρείται μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Το 2014 και στις τέσσερις προαναφερθείσες χώρες του νότου οι εισοδηματικές ανισότητες παρέμειναν μεγαλύτερες από τον μέσο όρο των χωρών της Ε.Ε. Είναι επίσης μεγαλύτερες από εκείνες των Σκανδιναβικών χωρών καθώς και των προαναφερθεισών χωρών της κεντρικής Ευρώπης.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
