Συνεχίζουμε το αφιέρωμα στα βενετσιάνικα θυρώματα των Χανίων του 15ου και 16ου αιώνα, που η τεχνοτροπία τους ανήκει στο λεγόμενο υστερογοτθικό ρυθμό. Βεβαίως τόσο η κατασκευή τους όσο και η χρήση διακοσμητικών στοιχείων χαρακτηρίζεται από λιτότητα και απλούστευση και δεν μπορεί να συγκριθεί όχι μόνο με αντίστοιχες κατασκευές του εξωτερικού (κυρίως της Ιταλίας) αλλά ούτε και με αντίστοιχα θυρώματα του οικονομικού και πολιτικού κέντρου της Κρήτης την εποχή εκείνη, του Χάνδακα. Απουσιάζει ο πλούτος της διακόσμησης των θυρωμάτων του μεγάρου Ιτάρ ή του μεγάρου του Καθολικού επισκόπου που βλέπουμε σε φωτογραφίες των αρχών του 20ου αιώνα (και κατά μέρος σώζονται και σήμερα), για να περιοριστούμε στα παραδείγματα κτηρίων κοσμικής αρχιτεκτονικής. Τα εκκλησιαστικά μνημεία των πόλεων δεν διασώζουν ανοίγματα αυτής της μορφής σε αριθμό ικανό για συγκρίσεις, αντίθετα στην ύπαιθρο των δύο κεντρικών νομών της Κρήτης κυρίως, διασώζεται ένας μεγάλος αριθμός από τέτοια θυρώματα με πλούσιο διάκοσμο σε σχοινόμορφες ταινίες, ανθέμια, βεργία, κόγχες κι έλικες, πολλές φορές ως προσθήκες σε παλιότερα (βυζαντινά) μνημεία. Στα θυρώματα που σώζονται στην πόλη των Χανίων απουσιάζουν τα βεργία και το έντονο ανάγλυφο των προηγούμενων παραδειγμάτων, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι δεν υπήρξαν στο παρελθόν, κυρίως πριν τους καταστροφικούς σεισμούς που στη διάρκεια του 16ου αιώνα αποτέλεσαν την αιτία της τελικής επικράτησης των μορφών της αναγεννησιακής (και μανιεριστικής) αρχιτεκτονικής στις ευπορότερες κατοικίες και ναούς τουλάχιστον. Με εξαίρεση το θύρωμα της οδού Ζαμπελίου, τα “γοτθίζοντα” θυρώματα που διασώθηκαν στα Χανιά ανήκαν σε κατοικίες μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία στην περιοχή της Σπλάντζιας. Η απλότητά τους σε συνδυασμό με τη λεπτή κατασκευή των ανάβαθων αναγλύφων τους, τα καθιστά γοητευτικότερα και πιο αρμονικά κάτω από το διαπεραστικό φως του Αιγαίου. Ένα άλλο στοιχείο της “γοητείας” τους είναι η έλλειψη επανάληψης, η διαφορετική εκτέλεση καθενός απ’ αυτά παρά τα κοινά πρότυπα, που εκτός από τη Βενετία θα πρέπει ίσως να τα αναζητήσουμε στο Χάνδακα. Κατά περίεργο τρόπο δεν διασώθηκε κανένα αυτού του τύπου μέσα στην πόλη του Ρεθύμνου, παρά την αφθονία αντίστοιχων επιρροών στα μεταγενέστερα μανιεριστικά που σώζονται σε μεγάλο αριθμό, καθώς και στη διάσωση κάποιων στην ύπαιθρο του ίδιου νομού. Στο Ηράκλειο σωζόταν στο παρελθόν αρκετά, κάποια που είχαν χρησιμοποιηθεί ως ταφόπλακες στο μουσουλμανικό νεκροταφείο, έχουν τοποθετηθεί σε αίθουσα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης.
Θα αφιερώσουμε όμως ακόμα ένα δημοσίευμα πριν κλείσουμε αυτό το θέμα.
Οι πρώτες 7 φωτογραφίες σήμερα αφορούν θυρώματα που χρησιμοποιούνται ακόμα, ενώ οι 3 τελευταίες δείχνουν spolia (υπολείμματα ανάγλυφων μελών) σε δεύτερη χρήση.
Στην πρώτη, το εντυπωσιακό θύρωμα αρχοντικής κατοικίας στην οδό Ζαμπελίου όπως σώζεται σήμερα. Τα αρχιτεκτονικά μέλη του και κυρίως το ανώφλι σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση αν και δεν διακρίνονται πολύ καλά διότι στο χώρο στεγάζεται επιχείρηση και όπως είναι φυσικό αναρτώνται κάποια εμπορεύματα. Πίσω από την ταμπελίτσα βρίσκεται ανάγλυφη ακίδα. Δυστυχώς στο προηγούμενο δημοσίευμα, στη θέση της 6ης φωτογραφίας που το δείχνει, μπήκε η λεζάντα της 7ης και το αντίστροφο. Ας είναι καλά ο “δαίμων”…
Στη δεύτερη, το θύρωμα με την ταινία σε μορφή σχοινιού (μοιάζει με φίδι) στην οδό Γερασίμου, που ήταν και στην 5η φωτογρ. του προηγούμενου δημοσιεύματος
Στην τρίτη, θύρωμα στο εσωτερικό ερειπωμένου σπιτιού επίσης στην οδό Γερασίμου, μη ορατό από τον δρόμο μετά την ανοικοδόμηση του κτίσματος.
Στην τέταρτη, ανώφλι με υστερογοτθικό διάκοσμο (που αποκαλύφθηκε μετά την πτώση νεότερου κονιάματος) σε ερειπωμένο κτίσμα του ίδιου δρόμου. Ακίδα και σχηματοποιημένη ανθοδέσμη.
Στην πέμπτη, χαρακτηριστικό υστερογοτθικό θύρωμα σε μέχρι πρόσφατα (αλλά όχι πλέον) καλοδιατηρημένο κτήριο στην οδό Ικάρου.
Στην έκτη, απλούστερο αλλά της ίδιας κατηγορίας θύρωμα από το ίδιο κτίσμα.
Στην έβδομη, ένα επίσης απλό αλλά χαρακτηριστικό θύρωμα από παράδρομο της οδού Δαιδάλου.
Στην όγδοη και την ένατη, υπολείμματα ανωφλίων σε δεύτερη χρήση σε κτίσματα της Σπλάντζιας. Το πρώτο είναι καθαρά υστερογοτθικό, στο δεύτερο κυριαρχούν τα αναγεννησιακά στοιχεία, το άνθος όμως στο κέντρο μπορεί να χαρακτηριστεί υστερογοτθική επιβίωση.
Στην δέκατη τέλος, ένα επίσης spolio με οδοντωτά ανθέμια στην οδό Ψαρομηλίγκων στο Καστέλλι.
ΥΣ: Την επόμενη βδομάδα θα βρίσκομαι εκτός Χανίων, έτσι θα τα πούμε Θεού θέλοντος τη μεθεπόμενη…
