Η κρητική διάλεκτος απορρέει από την αρχαία Ελληνική γλώσσα με ενετικές και τουρκικές γλωσσικές επιδράσεις. Σαφώς υπάρχει το λεκτικό ιδίωμα της ανατολικής και της δυτικής Κρήτης.
Εκείνο τον καιρό γύρω στο κόρφο* της Σούγιας βρισκότανε πολλές φαμελιές* περιμένοντας το «Αρκάδι» (πλοίο). Το περιγιάλι φυλάγανε μια σαρανταριά Κρήτες και εθελοντές (παλιολλαδίτες).
Του Μάρτη στις 7 του 1867, ένα καράβι του πολέμου, που ΄χε στο κατάρτι αντί για σημαία ένα άσπρο φλάμουλο* ζύγωσε στην ακροθαλασσιά.
Πάνω στη κουβέρτα* του ξεχωρίζανε δύο αξιωματικοί χωρίς καπέλο και κανείς άλλος.
Τα γυναικόπαιδα το πήρανε για χρισιανικό και κινήσανε από τις ράχες κουβαλώντας τους μπόγους τους.
Οι εθελοντές βλέποντας εκείνο το ασούσουμο* φλάμουλο και κουβέρτα χώρις τσούρμο κακοβάλανε* στο νου τους. Κρυφτήκανε και χουγιάζανε στοι γυναίκες να μην αφιδαρεύουντε* στο ξένο.
Πάνω στο καράβι ένας αξιωματικός χώνιασε* τις φούχτες του στο στόμα του και προσκαλούσε τις γυναίκες με κάτι ρωμαίικα και ιταλιάνικα ανακατωμένα να ζυγώσουνε στη θάλασσα. Κατεβάσανε και μια βάρκα στη θάλασσα.
Ένας κρητικός ξεμούτρισε* από τη κρυψώνα του και έσυρε φωνή :
«Είντα μιλέτι* είσαστε μωρέ; Γιάειντα* δεν έχετε μπαϊράκι; Θώριε* μούρη την έχουσι κι ήρθασι να κογιονάρουσι* Κρητικούς για να πάρουσι φαμελιές».
Ο αξιωματικός προσκαλούσε ξακολουθητικά*τα γυναικόπαιδα χωρίς η βάρκα να άλαργεύει* από το καράβι.
Ο κρητικός του φώναξε:
«Γκάψε* μωρέ, και σκύλος (Τούρκος) είσαι, έχε μας αναπαημένους*, γιατί θα σου παίξομαι*. Ρεφουδάρησέ* μας γερά – γερά*. _ Γυναίκες γαείρεται* και σκύλος είναι.»
Οι γυναίκες στέκανε μαρμακιασμένες*.
Τότες ένας εθελοντής φώναξε τούρκικα πως πολλοί εθελοντές θέλουνε να φύγουνε μα φοβούνται τσοι ντόπιους κι αν μπορούνε να βγάλουν την νύχτα καμιά βάρκα να τους πάρουν.
Ο τουρκαλάς ξέχασε πως έκανε τον ιταλιάνο και αποκρίθηκε τούρκικα!!!!
Οι κρητικοί του ανάψανε τα τουφέκια τους.
Το καράβι άνοιξε τα πορτέλα* και αρχίνιξε* να ρίχνει με το κανόνι πάνω στα γυναικόπαιδα.
(απόσπασμα από την «ΠΑΝΤΕΡΜΗ ΚΡΗΤΗ» του Π. Πρεβελάκη)
ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΕΠΩΝΥΜΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΩΝΥΜΟΥΣ ΗΡΩΕΣ.
Κόρφος: κόλπος, απότομο χτύπημα λατ. colpo
Φαμελιές: ενετικό κατάλοιπο, famiglia
Φλάμουλο – φλάμπουρο : πολεμική σημαία με λωρίδες στην άκρη (λέξη μεσαιωνική ελληνική).
Κουβέρτα: ενετικό κατάλοιπο , coperta
Ασούσουμο, χωρίς σουσούμια (διακριτικά, γνωρίσματα) – συν+σήμα
Κακοβάλανε : βάλανε το κακό στο μυαλό τους
Χουγιάζω: χουβίζω, γιουχαϊζω, φωνάζω δυνατά (ηχοποιητό)
Αφιδαρεύουντε : ενετικό κατάλοιπο – εμπιστεύομαι, ρήμα affidare
Χώνιασε: σχημάτισε χωνί
Ξεμούτρισε: παρουσίασε το πρόσωπό του (τη μούρη)
Γιάειντα: γιατί
Θώριε: βλέπε (αρχ. Θεωρώ)
Κογιονάρουσι (κεντρ. Κρήτη) : περιπαίζω – κοροϊδεύω
Μιλέτι: τούρκικα milet έθνος (εθνικότητα)
γκάψε , γκάβγω: από ρ. κάμπτω, φεύγω , αναχωρώ
αναπαημένος: ήσυχος, ακίνητος (ρ.αναπαύομαι)
παίξομαι: πυροβολήσομε
ρεφουδάρησε: ενετικό κατάλοιπο, άφησε, παρέτησε. refudar
γαείρεται: γυρίσεται
μαρμακιασμένες: μαρμαρωμένες, ακίνητες
μαρμαλιασμένος (Ρεθ.) ανίκανος να κάνει κάτι
αρχίνιξε: άρχισε
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Το «ΑΡΚΑΔΙ» ένα από τα πλοία που εφοδίαζαν την επανάσταση
Ο ήρωας πλοίαρχος Νικόλαος Σουρμελής με 46 ταξίδια εφοδιασμού του αγώνα
Επιβίβασης γυναικόπαιδων σε Αγγλικό πλοίο την επανάσταση του 1897
*Ο Μιχάλης Κατσανεβάκης είναι αρχιτέκτων μηχανικός, συγγραφέας, ιστ. ερευνητής
