Η Μακρέ Πέτρα – Στύλο: Πρόκειται περί κυλινδρικής πέτρα εκ µαρµάρου διαµέτρου περίπου 0,35 – 0,40 εκατοστών και ύψους περίπου 2,00 µέτρων.
Κατά την παράδοση:
«Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Ρωµαίους ένας στρατηγός διερχόµενος εκ της εύφορης αυτής περιοχής έτυχε εξαιρετικής υποδοχής και περιποιήσεως εκ των κατοίκων.
Κατενθουσιασµένος από την υποδοχή, το φυσικό κάλλος, τα νερά, κ.λπ. της περιοχής την έθεσε υπό την προστασία του.
Στην συνέχεια κατασκεύασε έργα κοινής ωφέλειας, αρδευτικά κ.λπ.
Οι κάτοικοι εις ένδειξη ευγνωµοσύνης ανέγειραν στήλη στον οικισµό, η οποία αποτελείτο από µεγάλο επεξεργασµένο µονόλιθο επί του οποίου λέγεται ότι τοποθέτησαν την προτοµή του αξιωµατικού.»
Είναι δε γραµµένο ότι είχε τοποθετηθεί στην περιοχή των εκκλησίων – όπου η περιοχή ονοµάστηκε ΜΑΚΡΕ ΠΈΤΡΑ.
Αυτά τα στοιχεία βρίσκονται, σε έντυπο και προφανώς πρόκειται περί µύθου.
Η στήλη πάνω ψηλά γράφει ΤΡΑΪΑΝΌΣ και διάφορα άλλα για αρχαιολόγους.
Μετά από περίπου χίλια χρόνια από την εποχή του Τραϊανού, έφθασαν στην Κρήτη εκ Βυζαντίου οι αρχοντορωµαίοι και η πέτρα βρέθηκε στην ιδιοκτησία της γνωστής µας οικογένειας των Μουσούρων που είχε αρχικά κατοικήσει στο Στύλο Αποκορώνου.
Η πέτρα προφανώς µεταφέρθηκε στην ανατολική άκρη του χωριού στην ιδιοκτησία των Μουσούρων.
Εκεί λοιπόν στη νέα της θέση σε χριστιανική πλέον ιδιοκτησία, πιθανόν η πέτρα να θεωρήθηκε ‘‘µολυσµένη’’ από τους αρχαίους δαίµονες λόγω της λατινικής γραφής και τοποθέτησαν άνωθεν αυτής εικονοστάσι το οποίο προφανώς θα θύµιαζαν τακτικά.
Έκτοτε η τοποθεσία πήρε το όνοµα «στο κονοστάσι».
Στην συνέχεια ένας δήµαρχος από τους Μαχαιρούς, αφού το χωριό Στύλος δεν είχε κανένα πνευµατικό άνθρωπο να τον εµποδίσει, πήρε την στήλη και τουλάχιστον την τοποθέτησε έξω από το κοινοτικό κατάστηµα των Μαχαιρών και είναι ευκόλως επισκέψιµη και ορατή.
Τοιουτοτρόπως η ‘‘ΜΑΚΡΈ ΠΈΤΡΑ’’ ήτοι Ο ΣΤΥΛΟΣ ο οποίος έδωσε το όνοµα του στον οικισµό που είχε τοποθετηθεί πριν από περίπου 2000 χρόνια βρίσκεται εκτός της κανονικής της θέσης.
Ο αυτοκράτορας Τραϊανός έζησε τον πρώτο αιώνα µ.χ. και η Κρήτη κατελήφθη υπό των Ρωµαίων το 67 π.χ. – Μέτελλος.
Η στήλη αυτή αποτελεί την ιστορία και την ταυτότητα του οικισµού και διηγείται την πορεία του µέσα στους αιώνες.
Η πέτρα θα έπρεπε να έχει τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση στο κέντρο του οικισµού µε σχετική κατατοπιστική επιγραφή.
Η ΣΩΣΤΗ ΕΚ∆ΟΧΗ ΤΗΣ ΣΤΗΛΗΣ
Οδοδείκτης Μιλιάριο: Μία πανοµοιότυπη πέτρα βρίσκεται στο Χωριό Ροδωπός Πλατανιά Χανίων στην κεντρική πλατεία.
Την συγκεκριµένη πέτρα την έχουν µελετήσει αρχαιολόγοι και σύµφωνα µε αυτούς πρόκειται για δείκτη αποστάσεων µε το όνοµα Ο∆Ο∆ΕΙΚΤΗΣ Ή ΜΙΛΙΑΡΙΟ και µετρά την απόσταση από το ιερό της ∆ικτύνης κατά µήκος πλακόστρωτης οδού….
Ανήκει στην εποχή του Ανδριανού 119-138 µΧ., περίπου την ίδια περίοδο µε αυτήν του Στύλου και όπως φαίνεται και η ΜΑΚΡΕ ΠΕΤΡΑ του Στύλου αποτελούσε και αυτή Ο∆Ο∆ΕΙΚΤΗ και κατά την άποψη του αείµνηστου Μιχάλη Ανδριανάκη.
Ο αρχαίος δρόµος επί του οποίου υπήρχε Η ΜΑΚΡΕ ΠΕΤΡΑ Ή ΣΤΗΛΟΣ ήταν ΑΠΤΕΡΑ – ΣΤΥΛΟΣ – ΝΙΟ ΧΩΡΙΌ – ΑΡΜΕΝΟΙ – ΚΑΛΥΒΕΣ.
Σύµφωνα µε τον κ. Κωνσταντίνο Γαβριλάκη εκ Σαµωνά Αποκορώνου, συνεργάτη επί χρόνια της Εφορίας Αρχαιοτήτων και ειδικότερα του Μιχάλη Ανδριανάκη, τώρα και αρκετά χρόνια τη µελέτη της πέτρας του Στύλου, είχε αναλάβει κάποια ξένη αρχαιολόγος που όµως το αποτέλεσµα δεν είναι γνωστό σε εµάς.
Ούτως ή άλλως η επικρατέστερη ονοµασία του χωριού ΣΤΥΛΟΣ προέρχεται από την ΜΑΚΡΕ ΠΈΤΡΑ ΚΑΙ ΣΑΦΩΣ ΤΟ ΌΝΟΜΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΎ ΘΑ ΈΠΡΕΠΕ ΝΑ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΜΕ Η ήτοι ΣΤΗΛΟΣ
• Ο Μιχάλης Κατσανεβάκης είναι αρχιτέκτων µηχανικός, συγγραφέας, ερευνητής
