Η «Ανδρονίκη» είναι ένα δημοτικό, αφηγηματικό τραγούδι που διαδραματίζεται σε μέρη ελληνικά, επίκαιρο όσο ποτέ, μιλάει για την επανάσταση μιας γυναίκας απέναντι στην καταπίεση και στα στερεότυπα της πατριαρχικής κοινωνίας του τότε και την τραγική κατάληξη της! Μίας κατάληξης από την οποία απουσιάζει η απονομή δικαιοσύνης, σε μία κοινωνία που κλείνει το στόμα και τα μάτια της.
Την «πατρότητα» του τραγουδιού και της ιστορίας διεκδικούν πολλά μέρη όπως Κύπρος, Σπάρτη, Ρόδος, Θράκη, Αντίπαρος, Πάτρα, η ευρύτερη περιοχή των Δωδεκανήσων, ακόμη και η Μικρά Ασία. Όλοι αυτοί, θεωρούνται πιθανοί τόποι της γέννησής του. Όσοι είναι οι ενδεχόμενοι τόποι προέλευσης του τραγουδιού, τόσες κι άλλες τόσες οι μικροπαραλλαγές της ιστορίας που αφηγείται.
Η ιστορία έχει πάνω κάτω ως εξής: η Ανδρονίκη «παραστράτισε». Αγνοώντας επιδεικτικά τα ήθη της εποχής, ντύνεται με ρούχα «βρωπαϊκά», στρογγυλοκάθεται στον «καφενέ» και ζητάει να της φέρουν ναργιλέ. Σύμφωνα, μάλιστα, με κάποιες εκδοχές, η «κακούργα» δεν σταματά εκεί αλλά, συν τοις άλλοις χαρτοπαίζει με έναν «παλικαρά». Δυο-τρεις φίλοι του αδερφού της τυχαίνει να περνούν από το σημείο και την αναγνωρίζουν. Δεν μπορούν παρά να τρέξουν και να ειδοποιήσουν τον φίλο τους για το κακό που τον έχει βρει. Ο Βαγγέλης, ατιμασμένος από τα καμώματα της αδερφής του, δεν έχει άλλη επιλογή παρά να πάει στο καφενείο και να τη σκοτώσει.
Στις -κατά τόπους- διαφορετικές εκδοχές του τραγουδιού κάποια σημεία αλλάζουν: τα «αμαρτήματα» της Ανδρονίκης είναι άλλοτε ελαφρύτερα κι άλλοτε βαρύτερα· το πρόσωπο που (σε μερικές εκδοχές) τη συνοδεύει πότε είναι ένας «παλικαράς», πότε είναι εραστής, πότε είναι ακόμη και ο ίδιος της ο σύζυγός· το φονικό όπλο πότε είναι τουφέκι, πότε είναι μαχαίρι· σε κάθε περίπτωση, όμως, η ουσία της ιστορίας δεν αλλάζει: η Ανδρονίκη ντρόπιασε την οικογένειά της και γι’ αυτό, σε ένα «έγκλημα τιμής», δολοφονήθηκε από τον ίδιο τον αδερφό της
Τα γεγονότα που περιγράφονται ίσως μοιάζουν βγαλμένα από μια άλλη εποχή. Στο τραγούδι, η Ανδρονίκη διεκδικεί κάτι που σήμερα (θα έπρεπε να) είναι αυτονόητο: να φορέσει ένα παντελόνι, να πάει στο καφενείο και να κάνει ό,τι θα μπορούσε να κάνει και ο αδερφός της. Τίποτα περισσότερο αλλά και τίποτα λιγότερο. Είναι, όμως, το αίτημα της Ανδρονίκης, πράγματι, αυτονόητο στο σήμερα; Αναγνωρίζουμε, σήμερα, στην Ανδρονίκη το δικαίωμα να ντύνεται όπως θέλει, χωρίς να κινδυνεύει από την οργή του ζηλότυπου συντρόφου της, για παράδειγμα; Αναγνωρίζουμε στην Ανδρονίκη το δικαίωμα να μαλώσει με τον σύζυγό της ή με τον αδερφό της, τον Βαγγέλη, χωρίς αυτό να καταλήξει σε μακελειό ή κάποιον ξυλοδαρμό; Το ερώτημα δεν τίθεται (μόνο) σε θεσμικό επίπεδο, αλλά στην πράξη, και η απάντηση δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική. Η ιστορία μοιάζει να μη σταματά, αντίθετα, αέναα να επαναλαμβάνεται.
Πολλοί είναι οι ερμηνευτές που έχουν τραγουδήσει την ιστορία της Ανδρονίκης αλλά αυτή που επιλέγω εγώ είναι η Κυπριακή εκδοχή με τη φωνή της Μάρθας Φριντζήλα από το διπλό άλμπουμ «Δύο νύχτες στα Μέγαρα».
Καλές ακροάσεις μέχρι την επόμενη
ιστορία με ρεφρέν
* Η Μαρία Σουρουκίδου είναι ραδιοφωνική παραγωγός
